“... შქურინათენ უხონარონი დოდგითერი კოჩის შქურინა გუნდუნუ…”
(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაჶირი ჩქიმი გუნგორ შენქალი რენ. გუნგორ შენქალი დობადონა ჩქინიში გამანთანერეფეშენ. გამიჩქვინერი ქეთაბეფე ქუღუნ; არ შაირი დო არ მჭარუ. მა მუში კალა არ ინტერვიუ დოპი. ჩქინ მკულე-მკულე სქიდალა მუშიშენ დო ნოჩალიშეფე მუშიშენ მკულე- მკულე მოლაფშინით. ალი იჰსან აქსამაზი. 20 XII 2020)
+
ალი იჰსან აქსამაზი: გუნგორ ბეგი, წოხლე ჭიტა- ჭიტა სქიდალა თქვანიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! სონური რეთ? სო ჲეჩქინდით? ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? აწი სო სქიდუთ? მუ მესლეღი გიღუნან? მუ მესლეღი იქიფთ? თურქული ნენაშენ ჩქვა ნამუ ნენაფე გიჩქინან? ჩილერი რეთი? ბერეფე გიყოუნანი?
გუნგორ შენქალი: ყოროფელი აქსამაზი, არ მადულჲე ოჯაღიში სქირო ჲეფჩქინდი. მადულჲე სინიჶიში მუჯადელეში ოშქეს ჲეფჩქინდი კარადენიზ- ერეღლის. აჲა აშო გიწუმერთ. ედო აშო ფთქვაშითი, არ სებები ქომიღუნ მა. ეჲათი გიწვათ: ემორაში მადულჲე სინიჶიში მუჯადელეში დოლოხე მოირდუ ჩქიმი შახსობათი, მორო. ემუშენი აჲა გიწუმერთ. ექონი მადულჲე სინიჶიში მუჯადელეთენ მოვირდი მა. ედო მადულჲე სინიჶიში მუჯადელექ მემიშველუ მორდუს. ბაბა ჩქიმიში ოჯაღი ტამტრული რენ. ზამანის დოლოხენი მოჰაჯირობათენ, ოჩალიშუ შენი ზონგულდაკიში ჰავზაშა მეხთერენან დო დიბარგერენან. ოშქე გურაფა- გამანთანა დოვიგური კარადენიზ-ერეღლიში ლისეს.1980 წანა რტუ, მაღალი გურაფა- გამანთანა შენი ავუსტურჲაშა ქომოფთი. მარა აქ გურაფა- გამანთანა შენი ჶინანსური მენჯელი ვა მაყუ. ემუშენითი მადულჲე დოვიყვი დო ოჩალიშუს ქოგევოჭკი. ამუშკულენი გურაფა- გამანთანაში სქიდალა დო მადულჲობაში სქიდალა პარალელურო მაყუ. ანდღანერი ნდღასთი არ კელე ქოვალიში ფარა მოგაფუ შენი ტაქსიში შოჶერი ვორე, მაჟურანი კელეთი ანატოლიაში უნივერსიტეტიში თურქული ნენა დო მჭარალობაში ბურმეში ჩოდინონი სემესტრიში მამგურე ვორე. წოხლენი ორაფეს რტუ, ანატოლიაში უნივერსიტეტის ეკონიმიათი დოვიგური მა. ვიჲანაში უნივერსიტეტიში თურქოლოჟი დო ორჲანტალისტიკური ბურმეფესთი დერსეფე დოვიგური მა. მთინი გიწვათ ნა, აჲა ბურმეფეს დოვიგური მა, მარა ვა მაჩოდინუ. ემუშენითი ეშო გიწუმერთ მა.
‘ნენა ოჩქინუ, მაჟურაფეში ოღარღალუ მანიშა ოხოწონუ დო ენთეფეს მანიშა მთინი ნენაშ გექთირუ რენ’. ამკათა დულჲა რენ ნენა ოჩქინუ. აშო ფთქვათ ნა,თურქული ნენაშენ მეტა ალმანური ნენათი ქომიჩქინ. აშო მათქვენ მა. ჭიჭიტა ინგილისური ნენა ქომიჩქინ. ედო ალოსმანური დერსეფე შენითი თითო სემესტრიშ მორგვალის რტუ, არაბული დო ჶარსული ნენაფეთი დოვიგური მა. მარა აჲა ნენა ოჩქინუ ვა რენ.
მა სუმ ბერე ქომიყონუნ; ენთეფეშენ ოკოწკერი ვორე დო ხვალა- ხვალა ფსქიდურ მა.
ალი იჰსან აქსამაზი: გუნგორ ბეგი, ქომიჩქინ, გამიჩქვინერი ხუთ ქეთაბი ქოგიღუნან. ამუშენ მეტა მაჟურა შაირეფე კალა ართოთ გამიჩქვინერი ოშქარული არ ჩქვა ქეთაბი ჩქვა ქოგიღუნან. აჲა ქეთაბიში ედიტორი რენ. ეშო მიჩქინ მა. გამიჩქვინერი იფთინერი ჟურ ნოჩალიშე თქვანი შიირიშ ქეთაბი რენ: “არ ხეში სი” დო “იზმოჯეს დოლოსქიდერი”. იფთინერი 1996 წანას, მაჟურანითი 2002 წანას გამიჩქვინერენ. შიირეფე დიდოფეთენ ნამუ თემაფეთენ ჭარუფთ თქვან? აჲა ჟურ ქეთაბი თქვანიშენ მკულე- მკულე მოლამიშინით, მუ იყვენ!
გუნგორ შენქალი: ჩქიმი შენი მჭარალობაში ჭეშიდეფეშენ შიირის უმენგაფერი სვა ქუღუნ. მა აშო ქომიჩქინ. მაჟურა დულჲაფეშა თოლი ვა გიღუტასუნონ დო შურდოგურითენ იჩალიშაგინონ.ემორას კაი შიირეფე გაჭარენ. მთინი ფთქვათ ნა, აჲა დულჲა აშო რენ. ჩქვადოჩქვა მუთუფეშა თოლი დო ნოსი გიღუტაში, შიირი ვა გაჭარენ. ნჭელაში სფერო გოშაბღერი მაყვაში, ნენაშჩქინაფაშენ დო ხოლოსონი თარიხიშენ ქეთაბეფე ოკითხუქ გზა ვა მომჩაფს ჩქიმდა შურდოგურითენ ოჭალიშუს დო შიირ ოჭარუს.
მოხვა ორა დო სვა ვა გიღუტაში დო შურდოგურითენ ვა იჩალიშაში, ჩქარ მუთუ ვა გაჭარენ. ჩქარ მუთუ ვა გახვენენ. მკულე ნენათენ; შიირი ოჭარუში მოხვა ორა დო სვა ვა მაყუ. ემუშენითი დიდო ორაშენ დონი მა ვა მაჭარუ შიირი. ედო შიირი ოჭარუ გალე მევაშქი მა. მუნდეს შიირიშა გოვიქთამინონ, აწი აჲა ვა მიჩქინ. მარა დღა მომიხთასუნონ დო ხოლო შიირი ოჭარუშა გოვიქთამინონ მა. აჲა კაიხეშა გიჩქიტან! ედო ემ დღალეფე გომანჭელენ მა. მის აჩქინენ, ტეკაუდობაში ნდღალეფეს, მორო.
შიირეფე ჩქიმიში, მთინი ნენათენ შიირი სთერი ნოჭარეფე ჩქიმიში თემაფეს ქუღუნ მჩირე ჲელფაზე. მარა დიდოფეთენ ყოროფა, ბუნჯინა დო ლამთინალური სიხინტეფეშენ ამბაეფე მეჩაფს შიირი ჩქიმიში თემაქ. მკულე ნენათენ აშო მათქვენ მა.
ალი იჰსან აქსამაზი: 2018 წანას გამიჩქვინერი ჟურ ჩქვა ქეთაბი ქოგიღუნან. ბერეფე შენი რენ აჲა ჟურ ქეთაბი თქვანი: “შიირიში დობადონა” დო “ჟვარი გიწვანა, გალე გამახთი”. აჲა ჟურ ქეთაბი თქვანიშენთი მოლამიშინით, მუ იყვენ! მუკო წანერი ბერეფე შენი აჲა ქეთაბეფე? მუ ნოღირე დო მოტივასჲონითენ ჭარით აჲა ჟურ ქეთაბი? ჰელე, მიწვით, მუ იყვენ!
გუნგორ შენქალი: წოხლეშენ ბერელური ნჭარალობაშა თოლი მიღუტუ მა. ემორას ბერეფე შენი ოჭარუ გურის ქოდოლომინგონუ.
“ჟვარი გიწვანა, გალე გამახთი” ჯოხონი ქეთაბი ჩქიმითენ, ბერეფეს ბუნჯინალური გომორგვაში ნჭელა დო ყოროფა მეჩამუ მინტუ. მესაჟეფე აწინერი თი-ჩქიმიშენ ვარდო, ბერე ნა ვორტი ორაში თი-ჩქიმიშენ რენ. ემუშენიქი ეშო ვარნა აშო, ბერობა ჩქიმიში გონოშინეფეთი გეძინ აჲა ქეთაბის.
“შიირიში დობადონა” ჯოხონი ქეთაბი ჩქიმითენ, ბერეფეს შიირი ოყოროფაფუ მინტუ მა. ედო აჲა მოტივასჲონითენ დოპჩარი აჲა ქეთაბი. აჲა ქეთაბითენ, ბერეფეს შიირეფეში დოლოხე თი-მუთეფეში აძირენან დო ეჲა შიირეფეში შაირეფეთი იჩინოფან ენთეფექ. ჭეშიდი მუშითენ, ლაი აჲა კეთაბის არ გოჩქვანერი ჭეშიდი ქუღუნ ბერელური ჭარალობაში დოლოხე. გურის ეშო მომიხთეფს.
მაართანიქ დიდოფეთენ 10-15 წანერი ბერეფეს ნუჯოხოფს. მაჟურანიქ 10 წანერი ბერეფესთი, მორდერერესთი უჯოხოფს. ოთქვალუ მინონ, კართა კოჩის აჲა ქეთაბი ყოროფათენ აკითხენ. ემკათა ჭეშიდიშენ.
ალი იჰსან აქსამაზი: გუნგორ ბეგი, 2015 წანას გამიჩქვინერი არ ზიტაფუნა ქოგიღუნან. აჲა ნოჩალიშე თქვანის ჯოხონს “ჲულვა დო ომჟორეჲულვა ანატოლიაში ნენაფეში ოკოდგინერი ზიტაფუნა”. მკულე- მკულე აჲა ნოჩალიშე თქვანიში დოლორენაშენთი მოლამიშინით, მუ იყვენ! აჲა ნოჩალიშე მჟორაში თეშა მუჭოში გამახთუ?
გუნგორ შენქალი: მუსლიმ ქაბადაჲის გამიჩქვინერი არ ოკოდგინერი ზიტაფუნა ქუღუნ. “ჲულვა უჩამზოღაში დიჲალექტეფეში ოკოდგინერი ზიტაფუნა (გეცადა)” ჯოხონს ეჲა ნოჩალიშეს. ეჲა ნოჩალიშექ ილჰამი ქომომჩუ. თურქული ნენაშენ მეტა თურქიჲეში მაჟურა ნენაფე არ ორაშენ მაჟურანიშა ჭიტა ვარნა დიდო ჲასაღონი ტეს. მარა პანდა ჲასაღი რტეს. მათი ამკათა დობადონაში ბერე ვორე. ემუშენითი აჲა ჯოღრაჶჲაში ნენალური ხალი კაიხეშა მილეთის ოწირუ დო აჲა სფეროს აღანი პერსპეკიჶი ოწოფხუში გზას გებდგითი. მუსლიმ ქაბადაჲიში ნოჩალიშე უჩამზოღაშენ ამბარონი რტუ. მათი ჲულვა დო ომჟორჲულვა ანატოლიაში ნენაფე ვიჩალიში, მარა არჩქვა სფეროშენ.
იფთი კაპეტი სუვერი ომორდინუ დომაჭირტუ. მთინი ნენათენ, ჩქიმი კაპეტი სუვერი ომორდინუ დომაჭირტუ. მუკო ზიტა დო აჲა ზიტაფე მუ პერსპექტიჶითენ გოშიცხუნასინთუ? ოდუდე ქეთაბეფე დო/ ვანა ოდუდე კოჩეფეშა მუჭო მევუნჭიშამინტუ? არ-ჟურ ცადალაშკულე, ნოჩალიშეში აწინერი ჶორმატი მჟორაშ თეშა ქოგამახთუ. ნამთინი მაგოშოგორეფექ თურქიჲეში ნენაფეში სფეროს იჩალიშაფან. ედო აჲა ზიტაფუნა ჩქიმითენ ემკათა მაგოშოგორეფეს იფთინერო გამიჩქვინერი მატერჲალეფეთენ მეშველუ მინტუ.
ალი იჰსან აქსამაზი: მაჟურა ნოჩალიშე თქვანის ჯოხონს “ქურდული მესელე ოჩოდინუ შენი შაირეფეშენ თექლიჶეფე”,
2010 წანას გამიჩქვინერენ. აჲა რენ ოშქარული ნოჩალიშე. ამციქათი აჲა ოშქარული ნოჩალიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! აჲა ქეთაბი მუჭოში მჟორაში თეშა გამახთუ?
გუნგორ შენქალი: “ქურდული მესელე ოჩოდინუ შენი შაირეფეშენ თექლიჶეფე” ჯოხონი ნოჩალიშე, შაირეფეში სიმადაფეთენ ჲეჩქინდუ. იფთი აჲა გიწვათ. დობადონაში მინობა თურქული მინობათენ იწოფხინუ დო ეშოთი იხვენუ. არ მინობათენ წოფხინერი ოხენწალექთი თურქობაშ მეტა მაჟურა მინობასთი დო თურქული ნენაშ მეტა ნენაფეს ჯუმალობა ვა ოწირასუნტუ. აჲა აშიქჲარი რტუ. ოხენცალეში მასიჲასეტეფეშათი, რესმური თარიხიში კოჩეფეშათი, ოპორტუნისტეფეშათი იმენდი ვა მიღუტან! ამკათაფეს კოჩინობაშა სევდა დო ვიჯდანი ვა აყვენ. აჲა კაიხეშა მიჩქიტუ. ემუშენთი ემკათა კოჩეფეს მუთუ ვა ვაკვანდი. მარა შაირეფეს კოჩინობაშ ხელა დო ვიჯდანი ქუღუნან. აჲა ქეთაბიშენ წოხლე ეშო მიჩქიტუ. ემუშენითი შაირეფეს ქურდული მესელეში ოჩოდინუ შენი თექლიჶეფე ვაკვანდი მა. 150-შენ დიდო შაირის არ ტექსტი მევუნღონი. ედო აჲა ნოჩალიშე ჩქიმი ჟურ წანაშენ დიდო ნაყონუ. მარა ემ შაირეფეშენ ხვალა 6 ვანა 7 შაირიქ ნენა გემიქთირუ არდოგვერდი წანას. ემ შაირეფეში აჲა პატი ხალი ქობძირი დო შაირეფეში ჯოხოთენ ონჯღორე მაყუ. ემუშენითი გამიჩქვინერი ქეთაბიში გოწოთქვალას 150- შენ დიდო ვარდო, 100-შენ დიდო შაირის ნენაშგექთირა ვაკვანდი ჲა დოპჭარი. უკულე აქპ-ში ‘ქურდული პერესტროიქა’ ჲეჩქინდუში, მაჟურა შაირეფეშენ ნამთინეფექთი მანიშა დო ასთახოლო ნენა გემიქთურეს. ნენაშგექთირაფე ემედენი მანძინუ.
აწითი არ თეჯრუბეშენ მოლაგიშინათ: მასიჲასეტექ ლამთინალაში ბეჯითი პრობლემეფეშენ მოლაშინაში, აჲა ხალითენ ლამთინალური გურამობა ჲეჩქინდუნ. ედო აჲა ხალიქ მილეთის ნუშველს. ემორასთი წოხლეშენ შქურინათენ უხონარონი დოდგითერი კოჩის შქურინა გუნდუნუნ. ედო ემ კოჩიქთი ტანი მუში ოწირუში გზალეფე გორუფს. ემკათა კოჩეფესთი ათქვენან სიმადაფე მუთეფეში.
ოღარღალუ შენი მასიჲასტეფეშა იმენდი გიღუტაში, სი გამანთანერი ვა რე. კანონეფექ გზას მომჩას ჲადო გზა გორაში, სი გამანთანერი ვა რე. ედო ემკათა კოჩის გამანთანერიში თავრი ვა აყვენ. მა ოთქვალუ მინონქი, ჯესარეტი გიღუტან. კოჩის ოღარღალუში ჯესარეტი ვა უღუტაში, მოხვა ორა დო ჩქვალეფეშენ ჩარე მეშვენს. ამკათა კოჩიში თავრითი კაი ვა რენ. აჲათი კაიხეშა მიჩქიტან.
ალი იჰსან აქსამაზი: აღანი ქეთაბიშ პროჟეფე გიღუნანი? ფუქირონი ამბარეფე გიღუნანი ჩქინდა? გიღუნან ნა, ნამუ თემათენ გამიჩქვინასუნონ?
გუნგორ შენქალი: “ჲულვა დო ომჟორეჲულვა ანატოლიაში ნენაფეში ოკოდგინერი ზიტაფუნა” ჯოხონი ქეთაბი ჩქიმიშკულე, ართნერი ჶორმატითენ “ჲულვა უჩამზოღაში ნენაფეში ოკოდგინერი ზიტაფუნა” ოხაზირუში გზას გებდგითი. თქვანთი მხუჯი მომჩით, აჲა ნოჩალიშე ხაზირი რენ. მუნდეს გამახთასუნონ, ეჲა ვა მიჩქინ აწი.
აჲა ნოჩალიშეს თურქიჲეში მთელი მუხურეფეში მთელი ნენაფეშენ ზიტაფე გეძინ. ხოლო ბერეფე შენი არ პაშურა დოპჭარამინონ. თემა მუში აწი ვა გიწვათ, ანკეტური ნოჩალიშეში გზასთი გებდგითი მა. აჲათი აკონარი გიჩქიტან, აკონერი დოგიბაღუნან.
ალი იჰსან აქსამაზი: გუნგორ ბეგი, თქვანთი გინონან ნა, აწი ვოჩადინათ აჲა ინტერვიუ! მა შუქური გოღოდაფთ. ჩქვა კითხალა ვა მიღუნ, მარა თქვან ოთქვალუში ჩქვა ნენაფე გიღუნან ნა, ენთეფეშენთი მოლამიშინით, მუ იყვენ! ფიმფილი დიხაშა!
გუნგორ შენქალი: თი- მუში მანძაგერე მუში კალა კართა ხალის არ ნა შინაფს; მუში მანძაგერეში ხელათენ ხელებერი, დერდი მუშითენთი დერდონი ნა რენ; ჰაკკეფე მუთეფეში ნა გორუფანფეს ჰურმეთი ნა ოღოდაფს დო ნუმხვაჯუფს არ ლამთინალაში იმენდი მიღუნ დო აჲა მესაჟი მაკითხალეს აჲა ინტერვიუთენ ოგნაფაფუ მინონ.
აჲა ინტერვიუ შენი, მა მოხვა მშინით, მათი შუქური გოღოდაფთ.
https://sonhaber.ch/soylesi-turkce-lazca-%e1%83%9a%e1%83%90-%e1%83%96%e1%83%a3%e1%83%a0%e1%83%98/
http://circassiancenter.com/tr/korkuyla-sessiz-kalanin-korkusu-kayboldu-soylesi-turkce-lazca-%e1%83%9a%e1%83%90%e1%83%96%e1%83%a3%e1%83%a0%e1%83%98/
