თარიქ ჯემალ ქუთლუ/ თარიქ ჯემალ ქუთლუში ელაშინუ შენი მოწოფხერი ოკოხთალას
თარიქ ჯემალ ქუთლუ (*)
თარიქ ჯემალ ქუთლუში ჯოხო ვოგნი 1993 წანაში ჩოდინას იფთინეროთ. ჰემინდროს ნა გამიჩქვინეტუ დო მანჯე მუში თურქან სანდიქჩი ნა რტუ “ჲენი ქაჶქასჲა” (აღანი კავკასია”) ჯოხონი გაზეთას გამიჩქვინეტუ მუში სტატიაფე. უკულე, ჯოხო მუში ნა გიწვით გაზეთას, ჩქიმი ნამთინი სტატიაფეთი გამიჩქვინუს ქოგეჭკუში, მპოლიში ირიშენ ჩქინერი დო ჩინაფერი რაიონი სულთანაჰმეთის ნა გელადგიტუ გაზეთაში ბინაშა ოხთიმუ-მოხთიმუს ქოგევოჭკი ნა რტერეტუშენ ეფთო დიდო. თურქიას ნა სქიდუნ დო კავკასიური ხალკეფეში ჩინაფერი ნა რენ (მარა მუ გურიშჭვინი რენ, ენთეფეშენ ნამთინეფექ აწი ჩქინი კალა ვა რენ, შური მუთეფეში ღორმოთის მეჩეს) ნანჭინეროთ მთელ მაჭარალეფე, მაღარალეფე ექონაშის ოჩინუში ბედინერობა მაყუ. აშოფეთენთი, ამ ხალკეფეში წოხლე გამახთიმერი მაჭარალე, მაღარალეფეში ოგურუში ბედინერობათი მაყუ ჩქვადოჩქვა თემაფეშენ.
არ ნდღას, ლიმჯიშორას, ართოთ გამაფთით გაზეთაში ბინაშენ ჯოღაბინამეჩაფს ედიტორი ჩეთინ ბესლენი კალა. ჩქინ ჟურისთი ჰემინდროს ოხორეფე ნა მიღუტეს რაიონიშაქის ვიგზალით ექოლენ-აქოლენ ოღარღალუთე, ოძიცინუ-ოსთერუთე. ოხორეფე ჩქინიშა ოხთიმუ შენი ოკოვიწკამინტესში, ჩეთინ ბესლენიქ “მა მევუჯოხამინონ თარიქ ბეგისჲა. თქვანთი გინონანჲა, ჩქიმი კალა მოხთითჲა დო ოკოიჩინითჲა ართიქართიჲა,”თქუ. აშოფეთე ჯადდე ვათანიშენ გოვიქთით აქსარაჲიშ კელენდო. უკულეთი ჯადდე ჰალიჯილარიშა. ჩოდინასთი, თარიქ ჯემალ ქუთლუქ ოჯაღი მუში კალა ნა ოხორაფტუ ბინაშა მევუნჭიშით, ქუჩა ჩიჶთე ქუმრულარის. ამახთიმონის კიდაშკელე ნა გელადგიტუ ბუთონეფეში არის ნოჭარტუ: “თარიქ ჯემალ ქუთლუ- ჭარალობაში მამგურაფალე”. გევუბაძგით ტანღალას. ნეკნა გუინწკუ დო ამაფთით დოლოხე. თარიქ ჯემალ ქუთლუქ გზა მოწირეს ოდაშა. ქელაფხედით. ჩეთინ ბესლენიქ თი ჩქიმი თარიქ ჯემალ ქუთლუს ოწირუ დო, “ალი იჰსან ბეგი ხალკი მუშიშენ რენ, ნამუფექ გამოჩქუმერნან “ოგნი ჯოხონი ჟურნალიჲა. სტატიაფე მუში გამიჩქვინასენ ჩქინი გაზეთასთიჲა. ემუქ იდუ აბხაზიაშაჲა ამ მონჭინორასჲა,” თქუ. აშოთე ოკოვიჩინით თარიქ ჯემალ ქუთლუ კალა. აჲა რტუ 1994 წანაშ სტაროშინაში ჩოდინა.
კავკას-ჩეჩენი ომხვაჯობაში ოჯუმალეშკელენ გეწოფხერი დო ფუქირობა 1995-ს, “ჩეჩენია’95- ღომან, ანდღა დო ჭუმენ ჩეჩენიას” ჯოხონი ბროშურაში გამოჩქვუთე, თარიქ ჯემალ ქუთლუ კალა ნა მაყვეს მეგაბრობაქ ქოგეჭკუ ოკაპეტინუს. ამ ბროშურაში მკულე ვერსია ფხაზირერეტი დო ინგლისური ნენაშათი გევოქთირერეტი. ართნერი პერიოდის, აწი ნა გომაშინენ კონარი, თარიქ ჯემალ ქუთლუქ იხანდეფტუ, ნუმხვაჯუფტუ კავკას-ჩეჩენი ომხვაჯობაში ოჯუმალეში ლოკალის, ნამუქ ნა გელადგიტუ აქსარაჲის ჰემინდროს. ნამთინი ორაფეს, ტილიჶონი გემიჩაფტუ დო მთელ მჭიფეფობა დო მეგაბრობა მუშითე უნტუ, მოვიკითხა ოხორი მუში ვარნა ოჯუმალეში ლოკალის. ამ პერიოდის, კავკას-ჩეჩენი ომხვაჯობაში ოჯუმალეშ გური შენი, ნამთინი ოკოჭარობაფე მუშის მევუშველი. ნამთინი ორაფეს ინგლისურიშენ, ნამთინი ორაფესთი თურქულიშენ ვუქთირაფტი მუთხანეფე, კავკას-ჩეჩენი ომხვაჯობაში ოჯუმალე შენი. ასთახოლო გიწვათ მევუშველტი ენთეფეს მთელოთ გურიშარობაში გაგნაფეთენ. გეჭარელიში ვავა ვარშა მაყვეს ჩქინდა.
ირორას, ჩქვაფეში ნოხვენეფე ომცქუ სთერი კოჩინური მუშიურობა უღუტუ ემუს. ბრიტანური კავკასოლოგი ჯორჯ ჰეუთიშ ნოხვენეშენ ომკულანუთე თურქულის ნა ვუქთირი დო “ჟურნალი ბირიქიმ”იში მა-78-ანი კოროცხას “ჩეჩენეფე დო ენთეფეში მანძაგერეფე” ჯოხოთე ნა გამოვოჩქვი სტატია შენი ნა მიწუ მსქვა ნენაფე ანდღანერი დღასთი ხოლო ვოგნაფ ჲა დომათქვენ.
ხოლო, არ ნდღას, კავკას-ჩეჩენი ომხვაჯობაში ოჯუმალეში ლოკალის არ ჟურნალი ქობძირი. ოკითხუს ქოგევოჭკი ეჲა. ბირდემ მაძირუ თარიქ ჯემალ ქუთლუშკელენ ჭარელი სტატია ემ ჟურნალის. არშვაჯის ვიკითხი ეჲა. აწი ნა გომაშინენშაქის, ანდღაშაქის ხმარელი ჩეჩენური ალბონეფეშენ ამბარი მომჩაფტეს ემ სტატიაქ. ჰემინდროს, ნა ელაფხერტი ოდაშა, ნა რტუ დო იხანდეფტუ ოდაშენ ნა მომიხთუ თარიქ ჯემალ ქუთლუს, ემ ჟურნალის გამიჩქვინერი სტატია მუში ოწირუთე, “სტატია თქვანი ზადე მომწონდუმა. აწიშაქის ჩეჩენური ალბონეფეშენ ნა ვარ მიჩქიტუფე აქოლენ ვიგურიმა. მათი არ სტატია ფხაზირამინონ ლაზური ნენა შენიმა. დიდო კაი მოდელი მაყუ თქვანი სტატიამა. ცაშა ეხთითმა. უბედინერობა მო გაყვას ხესმა,” ვუწვი ემუს. ამ ნენაფე ჩქიმი ოგნუში, “თქვან ხაზირით სტატიაჲა. მათი გამოვოჩქვაფ ამ ჟურნალისჲა”, მიწუ. ეჲა მიწუ მარა, ართნერი ორას ოჶისიში ტილიჶონიქთი გელაჩუ. ნენა გუქთირუ ტილიჶონის. ჩოდინას, ტილიჶონის ნა ღარღალაფტუ მითხანის, “ჰელე, არ მოწკედიჲა, კაიხეშა ყუჯი მომჩიჲა. მეგინჯღონარე სქანდაჲა არ სტატია ლაზური ნენაში თემაშაჲა. ჟურნალის გამოჩქვითჲა,” თქუ ემუს. მკულე უხონარობა ჲეჩქინდუ. თარიქ ჯემალ ქუთლუქ ტილიჶონის ნა ღარღალაფტუ მითხანიქ ემუს ნა უწუმერტუ ვარ მაგნეტუ მარა, ემუქ ნა ღარღალაფტუ მითხანი, თარიქ ჯემალ არმციქა წოხლე ნა მიწუ ჟურნალიში თიმჩხუფეშენ ართ-ართი ნა რტუ ოხომაწონუ ჰემინდროს. თარიქ ჯემალ ქუთლუქ ნუსიმინტუ ემ კოჩის. ემუს ნუნკუ ნა აქთერეტუ ხალიშენ, მელენი კოჩიქ ნეგატიური მუთხანეფე ნა უწუმერტუთი ოხომაწონუ. მუჭოთი ეშო იყუ, თარიქ ჯემალ ქუთლუქ, “მუ ჶარკობა იყვენჲა. ჩეჩენური ნენათი ართნერი ონდიჲა, ლაზურითიჲა. მუშენი პატინობა ჲეჩქინდასენჲა” თქუ. მკულე ორაშკულეთი დოჩოდინუ ტილიჶონის ოღარღალუ. ემუქ ნა ისინაფტუ კოჩის ამ დულჲაფეშენ ჩქარ მუთუ ნა ვარ უჩქიტუ, ნა ქომოწირუ დო ემ კოჩიში გაგნაფაშა თარიქ ჯემალ ქუთლუს ნა აყუ გაგნაფა, ნა მოწირუ შენი, ემ ტილიჶონიში ღარღალაქ მაყუ ეფთო ბეჯითი მამგურაფალე.
ლისე ვეჶას დირექტორიშ მანუშვალობა ნა ყვერეტუ თარიქ ჯემალ ქუთლუ რტუ კაი მაგამანთანე დო ჭარალობაში კაი მამგურაფალეთი. დიდო გინძე წანაფეშ მორგვალის, მამგურაფალობა ნა ყვერეტუ ლისე ვეჶას, თი მუშიშენ გოლახთიმერი ონჭელონი ოღოდაფეთი ოხომოწონაფაფტუ ნამთინი ორაფეს, აღანეფეს ჲეჩქინდუ ოღოდაფე კალა ართიქართისობა ოწირამუთე.
არ ნდღას ემუქ ნა ოხომოწონაფუ არ გოშინა ოთქუ მინონ: თარიქ ჯემალ ქუთლუ რენ კლასის, დერსი მეჩამუს. ემ ნდღას, ემ დერსის ნა მეჩასუნტუ თემა ოხოწონაფუს ქოგეჭკერეტუ. ბიჭი მამგურეფეშენ ართ-ართიქ უხვენონი ნა რენ იშმარეფე იქიფს დო უთქვალონი ნენაფე ეშიმერს დო აშოფეთეთი გზა ვარ მეჩაფს მეგაბრეფე მუშიშა დერსი ოხოწონუ შენი. იფთინეროთ, თარიქ ჯემალ ქუთლუქ ეჲა უძირამუ დო უგნუ შენი გზა გორუფს. ემუშკულეთი კუტალი “ ლახავლე” თქუმერს გურიშ დოლოხენდო, ნუგვაჭუფს კიბირეფე მუშითი. ღულა თოლითეთი ნოწკერს ემ მამგურეს. მარა ვარ ოხვაწონენ აღანმორდალე მამგურეს. ისიმადეფს, ეშო ვარ იყვასენ, გურითე ვარ დო ჭკუათე, თი მუში გეცადუფს დო ლოყა ნენათე ნუჭერეღუფს მამგურეს. მარა მის უწუმერს?! არჩქვა ჶარა ჩქვა… ემუშკულე ხოლო ნუჭერეღუფს მამგურეს. მამგურეს ამ ჭკუაში გზალეფე ნა ოხვაწონენ სთერი, ნა იქიფტუ იშმარეფე დო ნა თქუმერტუ პატი ნენაფეთე ონჯღორე ნა ვარ უჩქინ, ოწირაფს კლასის. აჲა ნა ძიროფს თარიქ ჯემალ ქუთლუქ ხე გეჩაფს მამგურეს ღვას თამოთ დო თი მუში გეცადუთე. მამგურე რენ სთიბერი დო უხონარონი აწი მარა თარიქ ჯემალ ქუთლუ რენ შუმერი. სქიდერი პატი ხალიშკულე, ჩქარ მითის ვარ უღუტუ დერსი ოხვენუში ხალი. ზათე არმციქა ორაშკულე ტანგალაქ იკანკენ. ედო დერსითი ეშოფეთე იჩოდენ.
გენდღანის, თარიქ ჯემალ ქუთლუ რენ მამგურაფალეფეში ოდას. მოშვაჯინუში ორა რენი ვარნა დერსი ვარ უღუნი ჰემინდროს, ვარ მიჩქინ. მამგურაფალეფექ ართიქართი კალა ღარღალაფტესში, ბირდემ ნეკნა გუინწკენ. ნეკნა გუინწკენ მარა, კართა ორას ნა გუინწკეტუ სთერი ვარ, მუჭო მითხანიქ ქუსი ნა გეჩაფტუ სთერი. არ ხონარი იგნაფენ: “მი რენჲა, ამ თარიქ ჯემალ ქუთლუ ჯოხონი კოჩიჲა?!” თარიქ ჯემალ ქუთლუში ჯინიქი რენ გოქთერი ნეკნაშა. არმციქა გუქთაფს დუდი მუში დო “ჰელეჲა, დომიწვითჲა, გისიმინთჲა, მა ვორეჲა”, უწუმერს უყაზუ კოჩის. ხონარიში მანჯე რენ ბიჭიში ბაბა, ნამუს ღვას თამო ხე ნა გეჩერეტუ. უყაზუ, მგვანერი, ქორბალა… არ ხანჭალის ოქროში მონკა არ ქუნჲე, მაჟურა ხანჭალის ძვირი საატი მოძინ. ჯები მუშითე კოჩი ნა რენ, კართა ხალიშენ ნა ოხოიწონენ ველიქ, “მა სქანი სთერი ვით კოჩი ემაჭოფენ” ოთქუ ნა უნონ არ ჶიჲაკას, კოჩის ცაშენ ნა ოწქენ არ თავრითე, ხონარი მუში ნუმთონუფს დო: “სი მი რექიჲა, ბიჭი ბახუფჲა?! სი მი რე?!” მამგურაფალეფეში ოდას ჩქარ ხონარი ვარ იგნაფენ. ოდას ელახენ კართაჲი რენ კროთერი სთერი. ექონაშის ნა ხენანფექ გამიხოსარნან არ ველის არ თარიქ ჯემალ ქუთლუს. თარიქ ჯემალ ქუთლუქ მემთინუფს, ეისელს იხი სთერი დო კოჩიქ ნა დგინ სოთიშა ნუნკაფუნ. ხე მუში ეზდაფს. არ კვაზალი ღვა ართი მარძღვანი ღვა მუშის თითო ხე გეჩაფს. ასთახოლოთი ნუმცვაფს ძიცინერი: “ირახატიი აწიჲა? არჩქვა ჶარათეჲა.” თარიქ ჯემალ ქუთლუქ თი მუშის ხე გეჩუშკულე, ველიქ გამულუნ ოდას, ჩქარ მუთუ უთქუ. ამ შინა მუში ვუწვერეტი შური მუში ღორმოთის ნა მეჩუ, მგარინა შენი ოხორი მუშის ნა ოკოიბღუ ხალკი დო ჯუმა მუშისთი.
ჯოხო მუში ნა გევოდვერეტი, ეშო გიწვათ ნა, ჯოხოში ბაბა ნა ვორტი “ ქაჶქასჲა ჲაზილარი” (“კავკასიური ჭარაფე”) ჯოხონი ჟურნალი კალა ოკოიჩინანმა დო ხინჯი ნა ვიყვი მითხანეფეშენ ართ-ართი რტუ თარიქ ჯემალ ქუთლუ. “ჩივიჲაზილარი”შკელენ გამაჩქვინერი ჟურნალის ნამთინი სტატიაფე მუში გამახთერეტუ. ემუქ ნა მომჩაფტუ სტატიაფე ჟურნალის მევუნჭიშინაფთი დო გამოჩქვუ კალათი ვიბოდერტი.
თურქულიშა ნა ნუქთირუ დო გამაჩქვალაშა ნა ხაზირუ ჟურ სვარა მუში “გამამჩქუმალა სორუნი”შენ გამახთანმა დო ემუს მევუშველერეტი. ამ გამამჩქუმალაშენ გამახთიმერი ჟურ ხვენაფეშენ ართ-ართი რტუ მოხმად სულაჲევიში “გუმაქ ნაჲოჩქინდუფე, ჩეჩენური ჭარალობა”. ხოლო ამ გამამჩქუმალაშენ გამახთიმერი მაჟურა სვარათი რტუ ჲავუს აჰმადოვიში სვარა, ნამუქ ნა გამახთუ “ჩეჩენ-ინგუშიაშ ხალკი კალა რუსიაში შქას ართიქართისობაფე” ჯოხოთე. ჟურ სვარათი გამახთერეტუ გამამჩქუმალაში “ხალკეფეში ისტორია- კულტურა სერია”შენ. თარიქ ჯემალ ქუთლუ კალა ჟილე ჯოხო მუთეფეში ნა მოლაგიშინით გამამჩქუმალაში შქას ნამთინი სებეფეშენ ჭიტა-ჭიტა ნიზაფე გამახთერეტუ დო ემუთე მათი მეჭირობა მაყვერეტუ, ოთქუში ვორე თქვანდა აწი აქოლენ. თარიქ ჯემალ ქუთლუში ამ ნოხვენეფე ნა გამოჩქვუ გამამჩქუმალაფე დო მუში შქას გეჭარელური არ ართიქართისობა ნა ვარ მიჩქიტუთი გამათქვონი ვორე; დულჲაფე მუში, მთელოთ გურიშარობაში გაგნაფათე ნა ყუთი ოთქვონი ვორე.
ჶედაქარი დო მთელორას მუთხანეფე ნა ომრალაფტუ არ გამანთანერი ნა რტუ თარიქ ჯემალ ქუთლუს აყუ ვითეფეთე ღობერეფე, ნამუ ნა რტუ მეჟალონი. ანდღანერი ნდღას აშო მარა, კომპიუტერი დო ინტერნეტიში მოსაშ ოხმარობა ნა ვა რტუ მჯვეში ნდღალეფეს, ოკოამბარობა დო ართიქართისობაში გზალეფე ანდღანერი სთერი გონწკიმერი ვარ ტუ არ ოშქენალე, აშო გიწვათ, “ყინი ოკოკიდინუში პერიოდი”ს თურქია სთერი “სოვეთჲარი დობადონა”შა ჩქარი კილომეტრითე მტერი არ დობადონას, მუთხანეფე გოშოგორუ, ოთიჲეფეს ონჭიშუნუ ეშო-აშო ხე დო გურიშ გალენი რტუ. მარა თარიქ ჯემალ ქუთლუქ კართა არხი დო იმქანი გეცადუთე, ნა ნანჭიშუ ოთიჲეფეშენ ფელაფა ოძირამუთე, არმუთხაფე ომრალუში გზალეფე გორერეტუ დო გეჯგინერითი იყვერეტუ. ემუს ნა ვარ ამეჟალუ არ ღობერი ქორტუ. თელიჶი დო თერჯუმე ხვენაფე მუშიშ გამოჩქვინუ. გოშოგორაგინონ, ძირაგინონ, ომრალაგინონ, გამოჩქვაგინონ, ოჩინაფაგინონ. ანთეფე ყვაგინონ ჰემთი კაპულას სქანდა ნა ნუმხვაჯასენ, გური ნა მეჩასენ ჩქარ მითი, ჩქარ ოკოხთიმალეფე დო ჩქარ კიდალაფე ვარ გაძირასუნონ. ენთეფეშენ მეტა, სი მტერი ნა ქშინაფანფე ნაშქვი, მეგაბრე ნა შინუფ მითხანეფექ გოწოგიგედურმერნან ღობერი დო თი მუში ნა ვარ უჩქინანფესთი თი გენდრიკაგინონ. თარიქ ჯემალ ქუთლუქ სქიდერეტუ დო ძირერეტუ მთელ გურიშგალენი ხალეფე.
ნამთინი ორაფეს, ემუს ნა უკორტუ, ჩქვადოჩქვა ორაფეს გამაჩქვინერი სვარაფე დო დოლოხე მუშის ხვენაფე მუში გამახთიმერი ჟურნალეფე, მითამ ჩეჲიზი სთერი ნა შინახუ ჲაშიკიშენ ეზდიფტუ დო ნა გორუფტუ მჯვე არ სტატია ვარნა სვარაში არ კორთას არ ოთქუნჯი გოშოგორუფტუ. ჭიჭიტა ოდა მუშის ნა შინახუფტუ დო მუჭო თოლი მუში ეშო ნა ოწკერტუ ხვენაფეშენ მეტა ჩქარ მუთუ ვარ უღუტუ ემუს. ნამთინი ორაფეს აშო ვუწუმერტი ემუს: “თარიქ ჯუმადიმა, დიდო ონჭელობა მაყვენმა. ევროპაში არ დობადონას ნა ოხორაფს დო აშო ხვენაფე ნა იქიფს არ მითხანიში სქიდალაში სტანდარტი მუჭოში იყვერტუმა?! პია აშომა, სი ნა ოხორაფ კელსერეფეს ოხორაფსიმა?!” მორო ვარ!
აწი მა მინონ, მოლაგიშინათ, ემუშენ ონჭელონი არ გოშინა. “გამამჩქუმალა სორუნი”ქ თარიქ ჯემალ ქუთლუქ თურქულიშა ნა ნუქთირუ სვარაში გამოჩქვუშა გონკვათუში, მევიყონი ეჲა ოჩინაფუ შენი გამამჩქუმალაში მანჯე სირრი ოზთურქი კალა. გამამჩქუმალაში ბინა რტუ ჰემინდროს მჯვეში მორგიში, ანდღანერი ბერეშ მახქემეში ბინა ნა გელადგინ ქუჩაშა ხოლოსონი არ სოთის. ემ დღას თარიქ ჯემალ ქუთლუ კალა ოკოვიმჭკეშერეტით ემედენი გულხანა პარკიში წოხლე ჰემინდროს გელადგიტუ ტრამვაჲიში დოდგინალეს დო მევიყონერეტი ეჲა გამამჩქუმალაში ბინაშა. სირრი ოზთურქი კალა ოკოიჩინეს. ვართი ენთეფეში ოკოღარღალუს ყუჯი მეფჩი ვართი ენთეფეს გზა ვოწირი. სვარაში გამოჩქვუში ჟინ გონკვათეს. ჩაი ოშუმუ, ექოლენ-აქოლენ ოლაჶუშკულე ორა მეკილერეტუ. სირრი ოზთურქი კალა ართიქართის ხელაკაობა ვუწვით დო ოკოვიწკით. ოგზალუთე სულთანაჰმეთიში მეჲდანიშა ქომეფთით. “ალი იჰსანიჲა,” მიწუ, “დომაყინუჲა, აქონაშის არ-ჟურ ლუდი ქოფშვათჲა?!” ექონაშის ლუდი ოშუმუ მუ კონარი ძვირი ნა რტუ წოხლეშენ მითხანეფეშენ ნა ვოგნი შენი, ემედენი ვუნკაფი, “მორომა, თარიქ ჯუმადიმა. მარა გინონან ნა, აქონაშის ვარ ფშვათმა, აქონაშისმა, ძვირი რენმა,” ვუწვი. “ვარჲა, ალი იჰსანიჲა,” მიწუ, “აქონაშის ფშვათენჲა.” დიდოთე ტურისტეფე ნა ულუნან-მულუნან არ სოთი ნა გელადგიტუ ლუდიხანეშა ამაფთით. ემ ჩხვაფა ტარონის მომიხთერეტეს მუჭო შიჶა ეშო. არ სთოლის დოფხედით ქუჩას. ლუდეფე მომიხთეს. ემუშკულე არ ჩქვა “ხესაპი,” ვუწვით. აღანმორდალე გარსონიქ ხეს ხესაპიში ქარტალი დოქაჩერი ჩქინდაკელე ნა მულუტუ ნა ბძირი სთერი, ხე ჯების დოლოვიმეტიში, ხეს ქოგემაკნუ. “ვარჲა, ვარ იყვენჲა,” მიწუ, “მოხთანორაშ ჶარა სი მეჩიჲა, აწი ვარჲა.” მარა ვარ დომაყვეს მოხთანორაშ ჶარა!
თარიქ ჯემალ ქუთლუ იჩინერეტუ “ოგნიში დოსთი” მეჰმეთ ჲავუზ თურქოზი, ნამუქ ნა მეჩუ შური ღორმოთის 11 გუმა 2003-ს. არ ნდღას რახმეთონი მეჰმეთ ჲავუზ თურქოზიქ დომიჯოხერეტეს მექანი მუშიშა. ნა ვიდერეტით რესტორანის დოსთური ოშქენალეს ძიცინერი, ოლაჶერი, შუმერი სოჶრას დიდო მსქვა საატეფე გოლოვოჩქვერეტით დო ჰემითი ართიქართი ჩქვა კაიხეშა ოჩინუში ბედინერობა მაყვერეტით.
ჟილე ნა გიწვით დო თარიქ ჯემალ ქუთლუ, მუში ხეთე ნა ვიჩინერეტი გაზეთა “ჲენი ქაჶქასჲა”ქ (“აღანი კავკასია”), ჭანდინა მუში დოჩოდინერეტუ. 1995 წანაში ჲებარგორაში დუდის, არ ნდღას ჩაღლაჲან შიშმანიქ ტილიჶონი გემიჩუ დო ჩქიმა კალა ართიქართისობა ოხვენუ უნტუ. ეჲა ნა ვიჩინი ორას, ჩაღლაჲან შიშმანიქ იხანდეფტუ გაზეთა “ჲენი ქაჶქასჲა”ში ოჶისიური ოდულჲობას. აწი მომიხთეფტუ არ თეკლიჶითე. ედო ეშო მიწუმეტუ ჩქიმდა “ალი იჰსან ბეგიჲა, მაჲა, მინონჲა, გამოვოჩქვაჲა, გაზეთა “ჲენი ქაჶქასჲა”ჲა. ჩქიმდა მეგაშველენიჲა?!” მათი, “ოსიმადუ დომაჭირსმა” ვუწვი ემუს დო დუდიშენ ამ დულჲაშენ გოწაფთი. მარა ჩაღლაჲან შიშმანიქ უდოდგინუ ემუს მევუმხუჯა, ეჲა ნა გორუფტუ შენი, მათი ჟურ კოჩიშენ სიმადა ვიგური ამ თემა შენი. მაართანი კოჩი რტუ ჩეთინ ბესლენი, მაჟურათი თარიქ ჯემალ ქუთლუ. ნა გოგაშინენან სთერი, ჩეთინ ბესლენი რტუ ჯოღაბინამეჩაფს კოჩი “ჲენი ქაჶქასჲა”შა, ნამუქ ნა დოჩოდინერეტუ მუში ჭანდინა 1995-ს. ჩეთინ ბესლენიქ “მაჲა, ამ დულჲაშ დოლოხე ვარ ვორეჲა” მიწუ. აწი, აქონაშის ნა ვარ მათქვენ ნამთინი მუთხანეფეთი მიწუ. უკაჩხეთი თარიქ ჯემალ ქუთლუ კალათი მევისიმადით თემაშ ჟინ. ამ აღანი პროეტიშა მემხვაჯუს თოლი ნა ვარ მიღუტუ სებებეფე მუშითე ემუს ვუწვი დო ემუქთი მუ ნა ისიმადეფტუ ოგურუ მინტუ. თარიქ ჯემალ ქუთლუქ მთელ ყოროფონობა დო ბაბაჯანობა მუშითე “ალი იჰსანი ჩქიმიჲა, გიჩქინჲა, მათი მიყოუნ ბიჭი სქირიჲა. ეჲა რეჶუზე იყვას, მუჭო ნა ვარ მინონ ეშოჲა, აწი ამ გაზეთა გამოჩქვუ ნა უნონ აღანმორდალეთი რეჶუზე მო იყვასჲა, ეშო ვიზმონჲა” მიწუ დო ნუმცხუ: “მორო, სი გიწვარე ჩოდინა ნენაჲა, ამ თემა შენიჲა.” თარიქ ჯემალ ქუთლუში ამ მენდაწკომილობაში თესირითე, მევუმხვაჯი გაზეთას, ჩაღლაჲან შიშმანიქ ნა გამოჩქვასუნტუ “ჲენი ქაჶქასჲა” ჯოხოთე. გაზეთაში მაართანი კოროცხაში ქუნჲეს ემ ჯოხოფე ნოჭარტუ: “ჯეჲჰუნ შიშმან: იმთიჲაზიში მანჯე; ჯოღაბინამეჩაფს რედაქტორი სელიმ აქქაჲა; გენერალური კოორდინატორი: ჩაღლაჲან შიშმან.” ქუნჲეს ნა ჭარტუ ბონჯაფეთე მათი ვორტი “გენერალური ჭანდინაში დირექტორი”. დუდიშენ გამიჩქვინერი “ჲენი ქაჶქასჲა” გამიჩქვინერი რენ ოვრო კოროცხა ჩქვა. თარიქ ჯემალ ქუთლუქ ნა ჭარერეტუ სტატიაფე დო გოშოგორა მჭიფეშა ოწკომილუში ჭარალეფეთე ნუმხვაჯუფტუ გაზეთა “ჲენი ქაჶქასჲა”ს. ჰო, მორო, მათი, თარიქ ჯემალ ქუთლუქთი ვარ ებზდით ჩქარ გეჭარელი ამ დულჲაფეშენ. მარა ვიხანდით გურამური. ედო მეფჩერეტით ჩქინი ორა ამ დულჲაფეში ჟინ.
თარიქ ჯემალ ქუთლუქ გაზეთა “ჲენი ქაჶქასჲა“ს ნა ჭარუ “ეჯევით: 1999 დო ჩოდინა მუშიში ალი ფაშა” დო “მილის მულაზიმ მირზა ბეგი” ჯოხონი სტატიაფე მუში რტუ ეფთო ჭკონური. გუმა 2002 კოროცხონი ნუსხას “ჯანი კოჩეფეკალა გევოჭკათ” ჯოხონი არ სტატია ჭარერეტუ. სტატია მუშის სეჶერ ბერზეგ, ჲაშარ ბაღ, ალი ჩურეჲ, ალი იჰსან აქსამაზ, ოზალფ გონერალფ, სემიჰ სეჲჲიდ დაღისთანლი, ოსმან ჩელიქ, სეჶერ აჲმერგენ, სურეჲჲა ულქერიში ჯოხოფე მოლაშინუთე, ამ კოჩეფექ მუჭოთი კავკასიურობაში დავას ნუმხვაჯერეტეს დულჲაფეშენ ჭარუფტუ. ედო ენთეფე დო ენთეფე სთერეფეში ჶედაქარობაფეს ნოწირაფტუ ჩქვაფეს. გაზეთაში იგრიკა 2003-ში კოროცხას, “ხაჲრანი ვორე ამ დულჲამხვენუ დოსთიშა” ჯოხოთე ემუქ ნა ჭარუ სტატიათე ხოლოთი ხჩეთომონი დომიშინახერეტუ. სტატია მუში გამიჩქვინას ჲადო მომჩუ ემუქ, მარა გაზეთა “ჲენი ქაჶქასჲა”ს მა ეჲა მეფჩამინტუ წოხლე, უნტუ ვიკითხა ეჲა მა. “მუჭო რენჲა?!” დო მკითხუ. სტატია მუში ნა მომწონდერეტუ ემუს ოთქუთე, “თარიქ ჯუმადიმა, ფიმფილი დიხაშამა. დიდი მარდი გიწუმერმა. დიდო მსქვა დო მაანონი ჭარელი სტატია რენმა. ღორმოთიქ ხეს მენჯელი მოგინძინასმა. სტატიაში დოლოხენი შენი მუთუ ვარ მათქვენ მარამა, გიჩქინმა, ამ სტატია ნა გამიჩქვინასუნონ გაზეთაში ქუნჲეს ჯოხო ჩქიმი იძირენ გამაჩქვალაში გენერალური ედიტორიმა. ამ სტატია გაზეთას გამიჩქვინაშიმა, კოჩიქმა თი მუში იმცქვერენ” მადო ვარნა “კოჩიქ ომცქვერენ გამაჩქვალაში გენარალური ედიტორი” მადო მო გემოთქვანმა” ვუწვი. მჭიფეფობათე ნენა დომინჯუბალუ დო ”ჰელეჲა, მოწკედიჲა, ალი იჰსანი ჩქიმიჲა. მიქ მუჭო ნა ისიმადასენ ვა რენ ბეჯითიჲა. ამუშენ ექოლეჲა, ვარ გომწქვი სიჲა. მუ ვისიმადეფ ნა, ეჲა დოგიჭარიჲა. ჰემჲა, სითი გიჩქინჲა, ამუშენ წოხლეჲა, ვუჭარეეტი მუსა რამაზანიჲა. ამუშკულეჲა, პჭარამინონჲა ხალკიში ამბარეფეჲა, ნამუფექ კავკასიაში დავას ნუმხვაჯუფანჲა. სქიდალა ნა მაყვასენშაქის, გაზეთასთი ნა გამიჩქვინასენშაქისჲა” მიწუ. ამ სტატია ნა გამიჩქვინუ მაოვრანი კოროცხა იყუ გაზეთა “ჲენი ქაჶქასჲა”ში ჩოდინა კოროცხა, ვარ გამიჩქვინუ არჩქვა.
11- 13 გუმა 2002 თარიღეფეში ოშქენას “ას ჲაჲინ ვე ორგანიზასჲონჯულუქ” (“ას გამამჩქუმალა დო მაწოფხობა”შკელენ მაართანოთ “ისთანბულ ბაღლარბაში ქაჶქას ქულთურ დერნეღი” წოფხინერი “კავკასიური გამაჩქვალაფეში მერჩაფა”შა მა დო ჩილი ჩქიმი ნურაჲ გოქ აქსამაზ ვორტით ჯოხინერი. ექონაშის თარიქ ჯემალ ქუთლუ კალა მემაგერეტეს დო ექონი დოსთური ოშქენალეს შური მოვიშინერეტით, ოკოვიმენჯელერეტით დო ოკოვიაღანერეტით. თარიქ ჯემალ ქუთლუ კალა სეჶერ ბერზეგიში ართოთ სურეთეფე ჲევუშიღერეტი ექონაშის. ექოლენ გოვიქთერეტითში, ბაღლარბაშიშენ ჶათიჰიშა ოკოღარღალერი, ძიცინერი, ხაზი ოყოფინერი თაქსითე მეფთერეტით.
არ ნდღას ოხორის ტილიჶონი გემიჩუ. მელენი ხონარიქ, “ალი იჰსან აქსამაზ ბეგიში ოხორი რენიჲა, ეჶენდინა ჩქიმიჲა?! მა ვორეჲა თარიქ ჯემალ ქუთლუჲა. მუში კალა, მინტუჲა ოკოვიღარღალათჲა,” მიწუ მჭიფაბოშათე. “ჰომა, მა ვორემა, მიწვითმა,” ვუწვი ემუს. ეშო მიწვერეტუ “ალი იჰსანინაჲა, ჰელეჲა, კაპინერი მომიღიჲა, “ხაჯი მურადი”ში თერჯუმე გიღუნ ნაჲა! ვიდელერჲა, ემ სავარა შენიჲა” ხეს ნა მიღუტუ თერჯუმე სვარა მევუნჭიშერეტი ემუს ემედენი. უკაჩხენდო ვიგური, მეგერემ “ხაჯი მურადი”ში ჟინ მჭიფაშა იხანდერენ. ემედენი ქობძირერეტით, “ხაჯი მურადი” ჯოხონი ხვენა მუში გამიჩქვინასუნტუ ინტერნეტიში ოშქენალესთი.
1970-შენ 1978-შაქის “ქაჶქასჲალილარ ქულთურ დერნეღი”ში (“ოკოხთიმალე ოჩილდრე კავკასია”) გამამჩქვალაში ორგანო რტუ "ქუზეჲ ქაჶქასჲა ქულთურ დერგისი"ში (“ოჩილდრე კავკასიაში კულტურული ჟურნალი”) ჯოღაბინამეჩაფს რედაქტორი ნა რტუ თარიქ ჯემალ ქუთლუქ გამოჩქვუ უკორეცხუ ჩქვადოჩქვა სტატიაფე კავკასია დო კავკასიური კულტურა თემონი; გამიჩქვინან ჲადო ენთეფს გოწონჯღონერეტუ. ჩქვადოჩქვა ტელევიზური არხეფეში პროგრამაფეშა აკათერეტუ კავკასიაში დავა შენი. 1998-სთი იცხუნერეტუ ხჩეთომანობაში მაკათურობაშა, ჩეჩენ-იჩქერიაში ოხენცალეში ოჩქინობაფეში აკადემიშა.
ემუქ უდოდგინუ ომრალუ მუთხანეფე ჭიჭიტა ოდა მუშის. კულტურული სქიდალა ჩქინის ომხვაჯუ შენი, ოთანაფტუ სერეფე დო ოსერაფტუ ნდღალეფე. ჶედაქარობაფე მოწირეს. აშოფეთე ღირსონი ხვენაფე ნა ომრალუფტუ დო მეჩამურა ნა რტუ არ კოჩის, მუში ბერეფე დო ჩილიქთი ნოწირეს ჶედაქარობაფე ემუს ომხვაჯუთე. თარიქ ჯემალ ქუთლუქ ნა ყუ კავკასია თემონი ხვენაფე აწი აქონაშის გეგისვარათ ნა, ირიშენ კაი ოხოიწონენ მუ მა ოთქუ მინონ.
თარიქ ჯემალ ქუთლუსთი უღუტუ მჭითა ღარაფე. ხეს ნა მუხთეფტუ კონარი იქიფტუ იბადეთი მუშითი. მითიში რელიგია დო ოჯერუს ჩქარ ორას ვარ ანტალეტუ. მი “მაზლუმი” რტუ დოსთი რტუ ემუშა. ჩეჩენეფე “ჭერკეზი” ნა შინაფტუ გაგნაფა კალა კაბღონი რტუ, ნოდგითუტუ ამ სიმადას. დოსთობა, ჯუმალობა დო ოკომხვაჯობას უჯერტუ ირორას დო მოწირაფტეს ამ გაგნაბაში ბეჯითობა. მურენქი “მოვარუ” დო “მინობაშ გონდვუში” გაგნაფასთი ნოდგითუტუ მთელოთ. “ჭერკეზობა, ოკოხთიმალეფეში ოდაფეს ოხორონუში ოძირამუ”ში გაგნაფასთი მედგინერი რტუ შურდოგურითე. “თურქიას ოვრო მილიონითე ჭერკეზი ოხორაფს”ში მუხაბბეთეფე ნა ოგნერეტუ დო ნოკითხერეტუ ირორას, არ თიმჩხუშენ ნა ოგნერეტუ დო თი მუშიქთი აშო ნა ისიმადეფტუ არ ოკოროცხუთე დომიწვერეტეს: “ჰელეჲა, არ მოწკედით ჯუმალეფეჲა. ვითოშ ოფუტე გაყვან, კართა ოფუტესთი ვითოშ კოჩი გეოხორანჲა, აჲა წოფხუფს მილიონი კოჩიჲა. მუში ოვრო მილიონიჲა?!” ემედენითი ნუნცხვაფტუ: “ჩქარ მუთუ იქიფთ ნაჲა, ნა გინონ კონარი დიდო იყვითჲა, მუს იფელსჲა?!”
არ ნდღას ჩემბერლითაშიშ გომორგვას გოვულუტითში, ვარ მიჩქინ აწი, მუჭო ნა იყუ, ნენაქ ბიზანტიაში ჩოდინა ნდღალეფეს გოწუდგითუ. “მაჲა, მუსლიმანი ვორეჲა, ედო მუსლიმანეფეში გეჯგინობა მომწონდუნჲა. მთინი ნა რენთი აშო რენჲა” უკაჩხეთი ნუმცხუ, ეშო: “ბიზანტიურეფექ ნა უღუტეს მენჯელიშენ დიდო ჶარათე მენჯელონი მალიმეფეშა უკორეცხუ ნდღალეფეშაქის ნა ნოდგითესთი აწი მოწირაფან, ბიზანტიურეფე მუკონარითი გურამი მითხანეფე ნა რტესჲა. მარა ჰო, მაჲა, მუსლიმანი ვორეჲა. ედო მოროჲა, მომწონდუნ ბიზანტიაში დოლოხვუჲა.”
არ მააშითე დო ელამცხვერი ჩქარ მოგაფა ვარ უღუტუ თინა, ოთხო შურონი ოჯაღი ოსქედინუ, ჰემითი ქირა მეჩამუთე?! ჟურ ბერეშ ომორდინუ. კართა ბერეთი მაღალა მექთებეფეს ოკითხაფუ. ჩქარ ვარ მადგინენ, ამ ხალი ხვალა თარიქ ჯემალ ქუთლუქ ვარ, ჩილი მუშიქ ნა ჲოჩქინდუ მუზიჯე რენ. ჟურიქ ართოთ ნა ჲოჩქინდეს მუჯიზე. მერჲემ ქუთლუქ ქიმოლი მუშის ნა მეჩერეტუ მხუჯი რენ კართა თიმოწონდობაში ჟინ.
თარიქ ჯემალ ქუთლუში “ჩეჩენ დირენიშ თარიჰი” (“ჩეჩენეფეში ნოდგითაშ ისტორია” ჯოხონი ხვენათი გამამჩქუმალა სორუნიშენ გამოჩქვაფუ შენი გზა ბგორერეტი. წოხლენერეფეს ნა რტუ სთერი, ხოლო მომჩერეტუ თიმჩხულობა. ნა გამიჩქვინასუნტუ ვახთის, ეშო თუღულა სთერი არმუთხა ვარ გამოჩქვერეტუ სორუნიქ. ნა ყუ ხვენაფე მუში ოშქენას, ამ სვარა, მაჟურაფეშენ უმოსი ბეჯითი რტუ ემუშა, ემუს ეშო ღირსობა მეჩაფტუ, ნა ნუბეჯითაფტუ, მიჩქიტუ მათი. ჩქიმი თოლისთი, ჩქვადოჩქვა კელეფეშენ ამ სვარა მუში ბეჯითი რტუ, გამოჩქვინუ უკორტუ. არ ნდღას თი მუშის, “თარიქ ჯუმადიმა, მუ პათ დო მუჭო პათმა დო “ჩეჩენეფეში ნოდგითაშ ისტორია” გამოვოჩქვათმა. მუ მიწუმერთმა?” პკითხი ემუს. “ჰოჲა, იყვენჲა” მიწუ. ახირისთი, აწი ჯოხო მუში ვარ მექჩათმინონან არ გამამჩქუმალას ჩქიმ ჯოხოთე დო ე-ფოსტა ადრესითე ქარტალი ონჯღონუ გოვონკვათით. მკულე ქარტალი ვუჭარი დო მევუნჯღონი. მციქა ორაშკულე ნენა გემიქთირეს. სვარაში არ მკულე ჶორმა დო “დოლოხენეფე” მაკვანდეფტეს. ნა მაკვანდეფტეს მუთხანეფე მევუნჯღონი თინა, ნენა ვარ გემიქთირეს. დულჲათი აშოთე გეინკილუ დო მუთუ ვარ.
მაოთხანი დემოკრატიური გამანთანაში დიდოკოხთალა, მპოლიში მაოვრანი კოროცხონი ჶილიალეში “ნანანენაში ოჯუმალე”ში ოდულჲობაფეში ვახთის ნა ვიჩინერეტი ჰალდუნ ოზქანი კალა არ ნდღას, ტილიჶონითე რანდევუ ეჭოფუთე, მოკითხუშა ვიდერეტით ართოთ. აჲა რტუ არეჶე, ნამუს ნა “ჟინეფს” ჯოხონი გაზეთაში გამაჩქვინუში. თარიქ ჯემალ ქუთლუქ მემაგერეტეს დოსთობათე დო მუსაჶირი მუში ვიყვერეტით. “ნანანენაში ოჯუმალე”ში ოდულჲობას ნუმხვაჯერეტუ. ჰემინდროს, ჩქინ ართოთ ნა ჲევიშიღერეტით სურეთეფეს, აწი მუნდეს თინა ნა ვოწკედა, მემიყონოფს დოსთური არ სოთი დო ოშქენალეშა.
დიდო გინძე წანაფეშ მორგვალის, მაქთალობა დო ჭარალობაში მამგურაფალობა ნა ყუ ლისე ვეჶაშენ დითეკაუდუშ კულე, მთელოთ ჩეჩენური ნენაში ჟინ იხანდუ ირორა მუშის დო დომრალუ დიდო ბეჯითი მუთხანეფე. ნამთინი ორაფეს, მუსა რამაზანიქ რუსულიშენ თურქულიშა ნა ნუქთერეტუ ხვენაფეში რედაქციაფე შენითი ამაგი ნა ხარჯუფტუ; ნამთინი ორაფეს ოქორთურაში ტოპონიმიური მუთხანეფე შენი ჩქიმდენთი შველა ნა მაკვანტუ, ქომშუნს.
მის უჩქინ, ბექიმდა თეკაუდური სქიდალა მოწონდერეტუ იფთინერი ნდღალეფეს. მარა არმციქა ორაშკულე ოხანდუში გზალეფე გორერეტუ. მუშენდო კულანი ბერე მუშიქ იკითხუფტუ ხუკუკიში ჶაკულტეს; ბიჭი ბერე მუშიქთი ასქერობაშენ აღანი გოიქთერეტუ დო მთელორონი დულჲა ვარ აყვერეტუ ემუს ჩქვა. იჲჲაგვალის გეჭარელიში მეჭირობაშ დოლოხე იბოდერტუ. არმითხანიში ნოსი დო ხეთე, მუხაჶაზაქარი ოყოფიმუთე ნა იჩქინენ არ ჯგუბიში მექთების მამგურაფალობას ქოგეჭკერეტუ. მარა ჰემი ამ ნწოფულაში ოქთალობა ჰემითი მამგურეფალეშენ ნა ძირერეტუ უმაანონი დო ღავრი გაგნაფეშენ შური ნა ულებუ შენი, მეტკოჩუ ემ ნწოფულა. ჰემინდოს, მათი ნა ვიხანდეფტი, ინგლისური ნენაშ მამგურაეფალოთ, ნწოფულა კალა ართიქართისობა ოხვენუს მევუმხვაჯერეტიკონ ნა, ემუს ნა მოწონდუ არ ჩოდინა ვარ გამახთერეტუ.
არჩქვა მეჩაფტუ მთელ ორა მუში “ჩეჩენური ნენა”ს. ემუს ნა უღუტუ მჭიფობათე ნენა მუშის ოხიზმეტუში გზალეფე გორუფტუ. არ-ჟურ ჶარა, ჩეჩენიაშენ მოხთიმერი ჩეჩენეფე კალა ოკოღარღალუს მევიყუჯერეტი. დიდო მსქვაშა ღარღალაფტუ დო კაიხეშათი ოკოხოწონაფტეს. ხვალა ნანა მუშიშენ, ჩარდაქის ნა ოხორაფტუ დო ოფუტური დულჲაფე კალა ნა იბოდერტუ ოშქენალე მუშიშენ ნა დიგურერეტუ, ნა ოხამფერეტუ ჩეჩენური ნენა ვარ დუბაღერეტუ ემუს. სოვეთარი ოქთალას, ჩეჩენიაში ავტონომიური რესპუბლიკას გამაჩქვინერი სვარაფეთი ოკითხუთე ნანანენა მუში ოხამფერეტუ. ჩეჩენური ნენა ნა უჩქიტუ კონარითე თურქული ნენათი უჩქიტუ, კაიხეშა ღარღალაფტუ. “თურქული ხეშნოხვენური მუსიკა” ნა უწუმერნან მუსიკა დო ხალკური ბირაფაფე ქეიჶითე ნუსიმინტუ. ნანანენაფე ნა ვარ შინაფს გაგნაფა ვარ ოხვაწონეტუ, არ ნდღას ამ გაგნაფა ქიანაშენ ნიჟილასენ ჲადო მთელ გურითე იჯერტუ.
უდოდგინუ კითეფე მუში უტქვაცუტუ; ჩქვადოჩქვა ფომადეფე იხმარტუ. “მჭითა ხორცი ნა ვარ ვიმხორ ორაფეს ვარ მაყვენ ანთეფეჲა” მიწუმერტუ. არ ნდღას ვუტილიჶონი ოხორის. “ოხზაბუნეშა იდუჲა,” მიწვეს. უკაჩხე არ-ჟურ ნდღა გოლახთუში, ოხორის მოვუკითხი ეჲა. არმციქა ორა ჩქვა გოლახთუ. ოხორის მევუტილიჶონიში, ბიჭი მუშიქ გომინწკუ ტილიჶონი, “ალი იჰსან ჯუმადიჲა, ბაბა ჩქიმიჲა ოხზაბუნეშა დინჯირუჲა, ჲევუჭოფი ემუს არ ტილიჶონიჲა. ექოლენ გაღარღალენჲა,” მიწუ. ემედენი ტილიჶონი გევუჩი ემუს. ჩაფას, მედიციანაში ჶაკულტეს ვინჯირ ჲა მიწუ. ნა ინჯირტუ კორთა დო კათი მუში ვიგური დო ვიდი მოკითხუშა ემედენი. დოფხედით, ვილაჶით, ექოლენ-აქოლენ ოკოვიღარღალით. ოხორიშა გოვიქთიში, ნა ვიჩინოფ მთელ კავკასიური მეგაბრეფე დო მაჟურა მითხანეფეს ე-პოსტათე დო ტილიჶონითე დოვუამბარი.
ჩოდინოთ ნა ოკოვიღარღალით ნდღა მუჭო ანდღანერი ნდღა ეშო გომაშინენ. ნუნკუ მუშის მასკეთი მოჩანერეტეს. მოკითხასთი მკულე ორას გზა მეჩაფტეს ჰექიმეფექ. ოკოვიწქერტითში, ხე მუში ნა ვარ ოვუზდი, ეჲა ქომძირუში, “მუ ნორენჲა, შქურინა გიღუნიჲა? მიკროპი გაყვასენიჲა?” ოკულეთი ნუმხცხუ, “ჩქინდენ თქვანდა ვარ, თქვანდენ ჩქინდა მიკროპი ვარ ნაკლიმას ჲადო რენ ამ მასკეჲა.” აჲა რტუ მუში ჩოდინა შაკა ჩქიმდა. არჩქვა ოკოღარღალუშა გზა ჩქარ ვარ მეჩაფტეს ჰექიმეფექ. ოღარღალუში ართერი გზა მიღუტეს. ჰეთი რტუ მობილური ტილიჶონი. მევუტილიჶონუფტი დო ხალი დო ხატირი მუში ვუკითხუფტი. ზაბუნობა მუშის, მარეჶაქათე მუში რტუ მერჲემ ქუთლუ. კართა ორას ნა ნოწირაფტუ ჶედაქარობა მუშითე ქიმოლი მუშის ნუშველტუ უდოდგინუ. ედო ეჲა ორახატუ შენი ხეს ნა მუხთეფტუ კართა ონდი იქიფტუ, მთინი ნენათე იფარფალტუ.
აჲა რტუ ჭარაში ღარიბი ჯილვე, მთელ აჲა ჯანსაღობაში სიხინთეფეთე ნა იბოდერტუში, ბიჭი ბერე მუშიქ, არგუნ ქუთლუქ ქოგეჭკერეტუ ოხანდუშა ჭამიში ჶირმას. კულანი მუშიქ, სედა ქუთლუქთი ნაყონოფტუ ადვოკათობაში სტაჟის. თარიქ ჯემალ ქუთლუქ ძირერეტუ ბერეფე მუშიქ ნა იხანდასუნტეს ნდღალეფეთი. შანერი რტუ.
ჩოდინოთ თარიქ ჯემალ ქუთლუ კალა ტილიჶონითე ოღარღალუ მინტუში, ტილიჶონი გევუჩიში ნენა ნა გემიქთირუ ხონარიში მანჯე რტუ კულანი მუში სელდა. იმგარტუ. “ალი იჰსან ჯუმადიჲა, ბაბა დომიღურუ ჭუმანისჲა. ჯუმადი ჩქიმიქჲა ჯენაზე მუშიჲა, მენდიყონუ ჩარდაქიშაჲა,” მიწუ. ემედენი გამაფთი ოხორიშენ დო ვიდი რახმეთონიში ოხორიშა. სედაქ მემაგუ ნეკნას. იმგარტუ. “გური მო ნიჭვაფმა, სქანი ბაბა რტუ არ მითხანი ნამუს ნა უღუტუ დიდო ბეჯითი ღორმოთონი ხასიეთიმა, ჶედაქარი რტუმა. ბექიმდა აწი ვარ ოხოგაწონენმა, მარა მოხთანორას ოხოწონაგინონმა, აწი ნა გიწუმერმა დო არ სქირიქ ბაბა მუშიშენ ემუს ნა აყვასენ თიმოწონდობაშენ მეტა გაყვასენ სქანდამა,” ვუწვი დო ოთესელლუში გზალეფე ბგორი.
ღურა მუშიშკულე, ნანჭინეროთ ჩქარ მუთუ ვარ მახვენუ. არხვალა ჰალდუნ ოზქანი კალა ართოთ ნა პჭარით “ჩქინდენ არ მითხანი თარიქ ჯემალ ქუთლუ” ჯოხონი სტატია, “ჟურნალი ნართ”იში სტაროშინა-გუმა 2004 თარიღონი მაეჩდოვითოჩხორანი კოროცხას გამოჩქვაფუში ბედინერობა მაყუ.
“ჩეჩენეფეში ნოდგითაშ ისტორია” ჯოხონი სვარა მუში რენ გამაჩქვინერი, მუში ღურაშკულე. ვეჶალობა ნა მოწირუ თარიქ ჯემალ ქუთლუქ სვარაში გოწოთქვალას ანთეფეთი ჭარერენ: “… აჲა ხვენაში გამოჩქვინუს ჩქიმდა მთელ მენჯელითე ნა მიმხვაჯუ, ახირი ორაფე ჩქიმიში ხოლოსონი დოსთი, აზიზი ჯუმალა, დულჲამხვენუ კოჩი ალი იჰსან აქსამაზ ბეგი დო გოქსელ ულუთაბაქ ბეგის ჩქარ ვარ მაწირენ ჩქიმ მინნეთთარობა...”
თარიქ ჯემალ ქუთლუში თაბუთი ნა თირუფტუ, ჯენაზეში ნემაზი ნა იქიფტუ, საფულე მუშიშა ნა გეონჭაფტუ დო ლეტა ნა ჲობღაფტუ კოჩეფეში დოლოხე ვარ მაყოფინუ. თი მუშის დიდო მუთხანეფე ნა ეცხუტეს კოჩეფეს ვარ აწოფხეს, ემუს ნა ნომსქუტუ ჯენაზეში თორენი. მარა მა მიჩქინ; ჩეჩენური კართა ხვამა, ჩეჩენური კართა ბირაფა ნუნჭუშუნ ემუს კაჶდაღიშ მოჟოლუთე! (მპოლი, 21 ხცალა 2008)
(*) ოდუდე: თარიქ ჯემალ ქუთლუშა გოშინობა, ედიტორი: ეროლ ჲილდირ, ლოვზარ/ Lowzar, მპოლი, 2009.
+
თარიქ ჯემალ ქუთლუში ელაშინუ შენი მოწოფხერი ოკოხთალას
მა მინონ გევოჭკა ოღარღალუს, თქვანდა მარდი ოთქუთე. ირიშენ წოხლე, მორო, ამ ელაშინუში სვარა ნა ხაზირუ ჯგუბი “ლოwზარ”ის (“ჭანდა”) (ეროლ ჲილდირ ბეგის) ედო ხოლო ამ ოკოხთოლა ნა წოფხუ ჯგუბი “ლოwზარ”ის მარდი ვუწუმერ.
ჰო, მორო, მიჩქინან, თარიქ ჯემალ ქუთლუ რტუ ირიშენ წოხლე ბაბა დო ქიმოლი. მუში ოჯაღი დო მზახალეფე შენი მუ კონარი ბეჯითი ბაბა დო ქიმოლი ნა რტუ, კაიხეშა ქომიჩქინ. ედო ხოლო ჭიტანოღა ჩარდაქიშენ ჲებარგუ დო მპოლიშა დობარგუთე, ემ პერიოდის, მექთები ოკითხუ, უნივერსიტეშენ ომეზუნუ, მპოლის დულჲაშ მანჯე ოყოფიმუ, ოჯაღი გედგუ, ბერე-ბარიში მანჯე ოყოფიმუ. მთინი რენ, ჩარდაქის ნა ოხორაფტუ მზახალეფე მუში შენითი, თიმოწონდობაში ვესილე რტუ. მარა, ჩქიმი თოლის, თარიქ ჯემალ ქუთლუში ბეჯითობა არმციქა ჩქვა მონკა რენ. ემედენი დოგიწვათ, ეშო ოთქუ დომაჭირს: დიდო ბეჯითი დო დიდო ონდეფე ვიგური თი მუშიშენ.
მუჭო ნა იჩქინენ ეშო; თი მუში რტუ “ყინი ლიმაშ პერიოდი”ში ბერე დო ემ პერიოდის იკითხუფტუ დიდი მექთების. უნივერსიტეს დიკითხუ. თეკაუდობაში პერიოდის ნა აყვასუნტუ ვახთისთი სოვეთარეფე ქოდილიხვუ. ჰემი მუში თეკაუდობა ჰემითი “ყინი ლიმაშ პერიოდი“ქ სოვეთარეფექ ნა დილიხვუ, ართოთ ნა ჲეჩქინდუ პერიოდითე ოკიმჭეშუ. აშოფეთე, ვოწკედათში, თარიქ ჯემალ ქუთლუში სქიდალას ჟურ ჩქვანერი პერიოდი მაძირენან. იფთინერი პერიოდი, “ყინი ლიმაშ პერიოდი“ს “იმამ მანსურეფეში გაზავათი”ში ჟინ, მუში გოშოგორა დო მჭიფეკითხაფე კალა ნა მემაგენან უმოსი “მუხაჶაზაქარი” გაგნაფონი არ თარიქ ჯემალ ქუთლუ. მარა უკაჩხენი პერიოდისთი; სოვეთარეფე ნა დილიხვუ, თურქიასთი “ეშო-აშო ოხოშქვობაფე” ნა იძირუ პერიოდითი; ნენა მუშის, კულტურა მუშის უმოსი ბეჯითობათე ნა ოწკერტუ არ თარიქ ჯემალ ქუთლუ. მა, ამ პერიოდის თარიქ ჯემალ ქუთლუში დოსთობა მაყუ.
თარიქ ჯემალ ქუთლუსთი უღუტუ “თეშქეფე”, “ფიშმანობაფე”, ჩქვა მითხანეფეს ნა უღუტუ სთერი. წოხლე, მუში ნენა დო კულტურა შენი, ჩეჩენური ნენა შენი უმოსი მუთხანეფე ნა ვარ ახვენერეტუ შენი, დიდო გემზულერი რტუ. მარა ოხოვოწონაფთ, ჰემი ღურა მუშიშენ მციქა წოხლე, ჰემითი ღურა მუშიშ კულე გამიჩქვინერი ხვენაფეთე, მომჩერეტუ უკორეცხუ ხვენაფე, მციქა წოხლე ნა გიწვით ემ “ოხოშქვერი პერიოდი”ს. ეთი მოწირაფან, “ოხოშქვერი ოშქენალე”ს “მუშიური დო მუშიურობაშა მოხვა” ხვენაფე ნა აჭარენ დო ნა გამაჩქვენ.
მა, ხეს ნა მომიხთეფს კონარითე, ნანანენაში სფეროს ემუქ ნა მომჩუ ონდეფე შენი, ნა ვოხორაშაქის, თარიქ ჯემალ ქუთლუ ელაფშინამინონ დო ვოჩინაფამინონ; ადამი, ბაბა, ქიმოლი; კაი არ კოჩი ნა რტუშენ ექოლე.
აწი აქონაშის, ოხვენუ ნა დვაჭირს ონდი აჲა რენ: ანდღანერი ნდღას თურქია რენ ინტერნაციონალური-კაპიტალიზმაში როიკა მჭკომურაში თუდე. ხვალა მუჭო ჩეჩენური, ლაზური სთერი ნენაფე ვარ, ართნერი ორას თურქული ნენათი რენ ოჭერობაში თუდე. ეგერე ჩქინ, თურქული, ჩეჩენური, ლაზური დო მაჟურა ნენაფე ჩქინი, აბხაზური, ადიღური ნენაფეს ვუმანჯათ ნა, თარიქ ჯემალ ქუთლუ დო ემუსთერი ქოჭეფეში დავათი ვოსქედინათენ დო ემ დავასთი მევაყონათენ. მა, ამ გაგნაფათე, ამ თემას ვოწკერ. ნა მიყუჯით შენი, დიდი მარდი გიწუმერთ. ღორმოთიქ ოში ნდღა არ ნდღათე გიშინან!” (*)
(“თარიქ ჯემალ ქუთლუში გოშინობაფე”ში სვარას, თარიქ ჯემალ ქუთლუ შენი ნა პჭარი გოშინეფეშენ ნამთინეფე მაკითხალეფეს მოლაფშინერეტი (გვერდი: 15- 25). ამ ოკოხთალას ემ გოშინეფეშენ მეტა გოშინეფეთი მინტუ, მოლაგიშინათ. მარა ორა ნა ვარ მაყუ შენი, ვარ მათქუ ენთეფე. ოკოხთალა შენი ნა ფხაზირუფტი ვახთის ნა ელაპჭარი ნოტეფე მკულოთ აშო რენ:
1- ოსმანური რუსული ოკოკიდინუფეშა მენდოწკომილუთე შეჲხ შამილი დო კავკასია შენი, აღანმორდალობა დო ახირი პერიოდი მუშის სიმადაფე.
2- შეჲხ შამილიში რელიგიური ჩქინობა დო მუში ქიანაში ოსქამბასობა დო პოლიტიკაფეშ თემას ხეშმახვენჯობა შენი სიმადაფე.
3- “ამანათი” დო გენერალ ჩეჩენსქიში ოღოდა.
4- გენერალ ისმაილ ბერქოქიქ ანათოლიაში არ ოფუტეს გოხთუში, ემუქ ნა ძირუ ონჭელონი ოღოდა.
5- თურქიაში მაჟურა ნენაფეშენ იღარღალაში, ხმარელი მეთქვალე “ნანანენა”ში ჟინ სიმადა: “აწი მუ გევოდვათმინონან ბიჭი ბერე ჩქიმიში ნანანენას?!”
6- “სელჩუკური ოხენცალეში ოჶიციალური ოკოჭარუში ნენა მუ რტუ? გიჩქინანი?”
7- (ბექიმდა კაი ვარ გომაშინენ: 1950-ონი წანაფეს ჟურნალი “აქბაბას გამიჩქვინერი, რ. ჰ. ქ.-ში არ სტატია იყოფენ.) ლისეს ნა იკითხუფტუ წანაფეს, კავკასიურეფე ნა მეჩხალუ არ სტატია ძირუში დო უკაჩხეთი უნივერსიტეს ოკითხუ შენი მპოლიშა ნა იდუ ვახთის ემ სტატიას ნა ნომსქუტუ სთერი ჯოღაბი ნა მეჩერეტუ არ სტატია ქოძირუში, ემუს ნა აყუ გაგნაფაფე.
8- მჯვეში ჰამასეთითე ფშერი “ტრადიციალური რუს-მოსკოჶიში ოჲაჶთეფე” დო ჩეჩენ-იჩქერიაში რესპუბლიკა კალა რუსიაში ჶედერასიონიში შქას ჲეჩქინდერი ოკოკიდინუ შენი, მუში წოხლენი დო უკაჩხენი სიმადაფე. არ მილიონი მახორობა ნა უღუნ ჩეჩენ-იჩქერიაში რესპუბლიკაში ჩოდინა ხალი შენი, სიმადაფე მუში.
9- მამგურეფეში პანსიონის ოხორაფტუში, პოლისიქ ბინა ნა გოშოგორუფტუ ვახთის, მუში ტაროს ნა ძირუ “არ სვარა”ში სებებითე, მუჭო ემუსთი პოლისიქ ტორა ხე ნა გედვასუნტუ შენი გოშინა მუში.
10- ჩეჩენური ოკოკიდინაში ტაქტიკაფე შენი, თი მუში მოკითხუშა ნა მოხთუ მალიმობაშ აკადემიაში მალიმეფე.
11- ჩეჩენი მაუჩვეფექ თი მუთეფეშის ნენა-კულტურული ჰაკეფე მეჩამუშა რაზი ნა რტუ უკრაინა ვარდო თურქიაშ ოცხუნუ შენი სიმადაფე მუში.
12- ჩეჩენ-იჩქერიაში რესპუბლიკა კალა რუსიაში ჶედერასიონიში შქას ოკოკიდინუ მთელ დაჩხირი მუშითე ნა ნაყონოფტუ პერიოდეფეს, ემუქ ნა იხანდეფტუ მექთების არ თიმენდილონი მამგურაფალექ, მამგურაფალეშოდას უდოდგინუ “თარიქ ბეგი, ჩეჩენეფე თურქი ვა რენანი?” ჲადო კითხუში, დიდო ჶარა ემუს მუჭო მუთუ ნა ვარ ათქუ დო ახირისთი მუჭო ნა ტკვაცერეტუ, ნა მიწვერეტუ გოშინა მუში.
13- არ მახორობაშ ოკოროცხუში ვახთის, “ნანანენა” შენი ემუს ნა უწვეს კითხას, “ჩეჩენური” ნა თქუ, მაკოროცხეში მემურის ჩქარ ნა ვარ ოხვაწონუ დო ახირისთი მუჭო რეაქცია ნა ოწირუ დო “ჰელე სი თურქულოთ ნოჭარი!” ნა თქუ გოშინა მუში.
14- მეთქვალა “თურქი”ში ეტიმოლოგიაში ჟინ ემუქ ნა ჭარუ სტატიაფე.
15- არ ნდღას, ამბარეფე მეყუჯუ შენი ტელევიზია გონწკუ. ჰემინდოს ტელევიზიას არ ჶილმი მოწირაფტეს. ამბარეფე გეჭკაშაქის, ვისეჲირით ჶილმი. ჶილმიში ოხორჯა სტარი რტუ ემელ საჲინ. ედო უდოდგინუ იმგარტუ. თარიქ ჯემალ ქუთლუქ არ ჩქიმდა ართი ემელ საჲინის ნოწკედუ, ჩინაფერი ოწკომილუ მუშითე “ალი იჰსანჲა,” მიწუ, “ამ ჯემიჲეთის მოწონდუნ ნა იმგარს კოჩი, ყოროფს ჰელეთი ნა იმგარს ოხორჯა. ემუშენითი ომგარინაფან ოხორჯალეფე!
16- თურქიაში ოქთალაქ ჩქვადოჩქვა ნენაფეშა კულტურული ჰაკეფე ნა მეჩასუნტუ, მთინი ნენათე გულვაში ზორითე, მეჩამუშა მეჯბურობა ნა აყვასენ, ათი ჰემი კაი ჰემითი პატი რტუ ჲადო ისიმადეფტუ. მარა; “თურქიაში ოქთალას მეჩამუ დვაჭირტუჲა, მუში “დობადონამშინეფეში ნანანენაში ჰაკეფეჲა” თქუმერტუ.
17- სტატიაფე მუში ნა გამოჩქვუ ჟურნალი დო გაზეთაფექ ამაგის ჟინ ნა ვარ თირთინაფტესში ოთქუ. ჟურნალი დო გაზეთაფეს გამიჩქვინერი სტატიაფე მუშის ხვენერი მუდახელე დო ოჟილუფეშენ მუ კონარითი უბედინერი ნა რტუში ოთქუ.
18- ჟურნალი დო გაზეთაფეს გამიჩქვინერი მთელ სტატიაფეს სემბოლიური რტას ნათი მეჩამუ ნა დვაჭირტეს თელიჶიში ფასიშ თემა შენი ნამთინორაფეს ნა მოლაშინაფტუ.
19- კავკასიაშენ მაუჩველობა დო უჩვაფეს ოსმანური ოხენცალეში როლიშ ჟინ სიმადაფე მუში. ოსმანური ოხენცალეს კავკასიაში პოლიტიკა ნა ვარ უღუტუ, ენთეფე მუჭო უმითელი ნა ნაშქუში ჟინ სიმადაფე მუში. თურქიაქთი ართნერი უპოლიტიკობათენ ნა ულურტუში ოთქუ.
20- ჯოხოშბაბა ნა ვორტი დო მუში სტატიაფეთი ნა გამიჩქვინეტუ “ქაჶქასჲა ჲაზილარი” (“კავკასიაში ჭარაფე”) ჯოხონი ჟურნალი, გამაჩქვალა მუში მეტკოჩუში, მუ კონარი ნა დიგემზულუ. ემ ჟურნალის ნა ნუნგაფტუ არ გამაჩქვალაში ორგანოში გამოჩქვუ, ნა დომაჭირტეს შენი ნამთინორაფეს ოღარღალუ. ემუს უღუტუ ცადალეფე ამ სფეროს. გოგაშინენან, გამოჩქვერეტუ “არგუნ”ი ჯოხონი ტაბლდოტონი ჶორმას არ ჟურნალითი.
21- ნა ვარ ომრალაფტუ, ქვაში თუდე ხე მუში ნა ვარ ეწადუმერტუ, მარა ჶურსატი ზირაში, ოღოდაფეშენ ჶეიდე ოძირამუ შენი გზალეფე ნა გორუფტუ თოლგონწკიმერეფე ჩქარ ვარ ყოროფტუ. პოტე ვარ უნტუ ემუს ტანი ოძირამუ. ჶიჲაკა ოხვენუ ვარ ისიმადეფტუ.
22- თარიქ ჯემალ ქუთლუში ოდა რტუ მუჭო ოხვამე ეშო. ხუშუშ დოლოხე იხანდეფტუ, ნა იხანდეფტუ თემაფეშ ჟინ დოსთეფე მუში კალა ოკოღარღალუში გზალეფეთი გორუფტუ. ჰემინდროს ბერეფე მუშისთი კაიხეშა ნა ვარ ოხვაწონეტეს ჲადო ნა ვისიმადეფ გაჲრეთეფე მუში; ინტერნაციონალური კაპიტალიზმაქ კოჩეფე ართერიში ნა ნოქთუ, ხვალაშა ნა გოქთირუ, ნა დოლონკილუ, ეგოისტი ნა ყუ, არტიპონი ნა წოფხუ დო ნა ოზავალუ, ხვალა მახარჯე ოხვენუში გზალეფე ნა გორუფს ანდღანერი ნდღას უმოსი კაი ოხოიწონასენ. ჰემინდროს, ამ ჶედაქარი კოჩის ნა იგნაფენ გონჭელობა მომანძინასენ ჩქვათი. მუშენდო კაპიტალიზმას გონდუნუ ნა უნონ კოჩინური ფასეფეშ ოსქედინუში კაბღას ქუნი, გური დო კლავითენ ნუმხვაჯეფტუ.)
(*) ლოვზარ/ Lowzar ოკოღარღალუ დო ოფაუში პლატჶორმიშკელენ 22 წილვა 2009 მჟორაჩხას, საატი 11: 00- 13: 00-ში სქას, თოფქაფი ჰოლიდაჲ ინნის წოფხერი თარიქ ჯემალ ქუთლუ ელაშინუში ოკოხთალას ბღარღალი ამ ტექსტიშენ.)
+
http://www.circassiancenter.com/tr/tarik-cemal-kutlu-1944-2004/
http://www.circassiancenter.com/tr/tarik-cemal-kutlu/
