იოსებ შენგელია კალა ინტერვიუ

 

 

იოსებ შენგელია კალა ინტერვიუ

 

Türkçe-Turkuli-თურქული:https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/11/ioseb-sengelia-ile-soylesi.html

Lazca-Lazuri-ლაზური:https://aliihsanaksamaz.blogspot.com/2023/11/ioseb-sengelia-kala-interviu.html

Lazca- Lazuri- ლაზური: http://xvalamgeri.blogspot.com/2023/11/blog-post.html

 

 

(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაჶირი ჩქიმი რენ იოსებ შენგელია, ოქორთუეში ნოღარი. ოქორთუეში მათარიხეფე, გამანთანერეფე დო ჟურნალისტეფეშენ რენ. “აკა ტვ” -ში ემექთარი რენ დო მარგალური დო ლაზური როპორტაჟეფე იქიფს. იოსებ შენგელიაქ მარგალური ეთნოგრაჶჲაშენთი იჩალიშეფს დო სვალჲარი ხალკიშენ ნენალური მატერჲალეფე კორობუფს, აჲა მიჩქინ. ლაზური ნენაშათი თოლი დო ხავესობა ქუღუნ. ქაზიმ კოჲუნჯუში ლაზური დო მარგალური ბირაფაფეთი კაი დაწონენ. არ-ჟურ თუთაშ წოხლე, ანწი, (25) ეჩიდოხუთ მბულორას, ქაზიმ კოჲუნჯუში ღურანდღას, ოფუტე პანჭოლის ტუ იოსებ შენგელია, ეჲა გოშინუ შენი. აქ ლაზური პროგრამი დოხაზირუ.  მათი იოსებ შენგელია კალა ინტერვიუ დოპი დო ბიჲოგრაჶი დო კულტურული ნოჩალიშეფე მუშიშენ ბღარღალით. კულტურული თემაფეშენ მოლაფშინით. აჲა რენ ინტერვიუ ჩქინიში ტექსტი. ალი იჰსან აქსამაზი)

ალი იჰსან აქსამაზი: წოხლე თქვანი ბიჲოგრაჶიშენ ბღარღალათ, იყვენი?! სონური რეთ? სო ჲეჩქინდით? ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? მუ მესლეღი გიღუნან? ანდღანერი ნდღას მუ დულჲა იქიფთ? ჩილერი რეთი? ბერეფე გიყოუნანი? მუ ნენაფე გიჩქინან? აწი სო სქიდუთ?

იოსებ შენგელია: მა იოსებ შენგელია მჯოხონს. ნოღა ზუგდიდიში ოფუტე ჯიხაშკარის დოვიბადი. (2012) ჟურვიტოშიდოვიტოჟურ წანას, ნწუფოლა დოვოჩოდინი ოფუტე ჯიხაშკარის. ართნერი წანას, უნივერსიტეტის ქამაფთი დო ქოდოვიგური გურჯისთანიში თარიხი. უნივერსიტეტიშენ მათარიხე ქოგამაფთი; მათარიხე ვორე. დიდოფეთენ ლაზეთი-სამარგალოში თარიხი დო ეთნოგრაჶიჲაში სახას ვიჩალიშეფ. აჲა რენ ნოჩალიშეში სახა ჩქიმი. მა მესლეღითენ მათარიხე ვორე, მარა დიდოფეთენ ეთნოგრაჶჲაში სახას ვიჩალიშეფ. მა ჩქვადოჩქვა ოფუტეფეშა მევულურ დო ხჩინი დო ბადეფეშენ ჩქინი მჯვეში ადეთეფეში ამბაეფე დო მჯვეში პარამითეფე, შიირეფე დო მაჟურა მითოლოჟიური ამბაეფე პკორობუფ. მჯვეში დო აჩქვა ოღურუში  გზას ნა რენ სემთური ბინეხეფე, ხილაფე დო ჩხვარეფე დო ენთეფეში ამბაეფეში ოკორობუთი მონჭელს. ანდღანერი ნდღას ჩილერი ვა ვორე. აკადემიური ნოჩალიშეფე ქომიღუნ დო ემუშენითი დიდოფეთენ ნანანოღა თიჶლისის ვორე, მარა უდოდგინუ მანი-მანიშა სამარგალოშა მევულურ. მონჭინორა მოხთაში, მოშვაჯინონი ორა იყვაში, მა იროთე სამარგალოს ვორე. მერგელური, ქორთული, ინგლისური დო ამციქათი რუსული ქომიჩქინ.

ალი იჰსან აქსამაზი: არ-ჟურ თუთაში წოხლე, ანწი, (25) ეჩიდოხუთ მბულორას, თქვანთი ხოფაში ოფუტე პანჭოლის ტით ქაზიმი შენი, ეჲა გოშინუ შენი.  ქაზიმ კოჲუნჯუ შენი მუეფე გათქვენან?  ქაზიმ კოჲუნჯუ მუშენი ბეჯითი რენ თურქიჲეს დო კაჶკასჲას? მუშენი? თქვან მუ იზმონთ?

იოსებ შენგელია: ქაზიმ კოჲუნჯუ ხალკიში დოლოხე დიდო ბეჯითი ჶიგური რტუ. დიდი კოლხი, ნამუქ ლაზეფეში მინობა გოკუცხინუშენი დიდო დულჲა ყუ. ლაზეთი დო სამარგალო ქორტაშა, ქაზიმიში ჯოხო უღურელი რენ. ჩქინ სამარგალოს ქაზიმი დო მუში ნოჩალიშეფეს დიდო პყოროფთ. ხვალა სამარგალოქ ვარ, არ ღოჯიშენ მაჟურანიშა მთელი გურჯისთანიქ ეჲა კაიხეშა იჩინოფს დო მსქვაშა შინაფს.

ალი იჰსან აქსამაზი: თქვან ოფუტე ჯიხაშკარიშენ რეთ. ჯიხას ჩქინთი ჯიხა ვუწუმერთ, ლაზური ნენასთი ეშო ითქვენ- ჯიხა. ოფუტე თქვანიში ჯოხო ჯიხაშენ მულუნ, ეშოი?  ოფუტე თქვანის არ ჯიხა ქუღუნ, დიდო მჯვეში ჯიხა. ამციქა აჲა ჯიხაშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! ნამუ ოშწანურაშა ითარიღენ აჲა ჯიხა? ზოღაშენ მუკო მაღალობას რენ ჯიხა თქვანი?

იოსებ შენგელია: ჰო, ოფუტე ჩქინიში ჯოხოში ეტიმოლოჟი “ჯიხა”-შენ მულუნ. თქვან მცხადე ზოპონთ, “ჯიხა” ართნერი რენ მარგალურისთი, ლაზურისთი. ოფუტე ჩქინის თარიხური ჯიხა ქოგელადგინ, “ჭაქვინჯიშ ჯიხა” ჯოხონი.  (1930) ვიტონჩხოროოშდოეჩიდოვიტონი წანაფეს ოფუტე ჭაქვინჯი ოკირთერენ.  არ სემთის ჯოხო გჲოდვერენან “ჯიხაშკარი”, მაჟურასთი თარიხური ჯოხო გჲოდვერენან  “ჭაქვინჯი”. ამ ჯიხაში ჯოხოში ეტიმოლოჟი “ჭანი” კალა ოკოკირელი რენ, დიდოფეთენ აჲა ზოპონან ჩქინერკოჩეფექ. ლაზეფე დო მარგალეფეში მჯვეში ოშქარული ჯოხო “ჭანი” რენ. სვანეფექ ლაზი დო მარგალის ანდღანერი ნდღასთი “მჷზანი” უწუმელან. ოფუტეს “ჭანისწყალი” ჯოხონი არ ღალითი ქორენ.

(1905) ვიტონჩხოროოშდოხუთ წანას, ჩქინი ოფუტეში ხჩინი დო ბადეფეშენ კორობინერი დო დოლოჭარელი ამბაეფექთი მოწირაფან, მჯვეში ორაფეს აქ ლაზეფე სქიდუტერენან. დიდო წოხლენერი ჯიხა იკიდერენ (2800) ეჩიდოოვროოში წანაშ წოხლე. ჶეოდალური ორას, ოდიშიში შქაგური ტერენ ჩქინი ოფუტე, ჰა ჯიხთი სამარგალოში ირიშენ მენჯელონი დო ჰემითი სამარგალოში ხაზინაში შქაგური ტერენ. ეშო ფთქვათნა, აშო ფთქვათნა, ჯიხაში მჩირობა ხუთ ჰექტარი კონარი ტერენ.  გოლახთიმერი ოშწანურეფეს, დუშმანეფექ არ ვარ, დიდო ჶარა ქოდოლოხვერენან ჯიხა, მარა აქონი დიდილეფექ უდოდგინუ ხოლო დოკიდერენან ეჲა. 

(17.) ვიტომაშქვითანი ოშწანურას, სამარგალოში დიდიქ, ლევან მაჟურანი დადიანიქ ჯიხა თიშენ კუდელიშა ოაღანერენ. ანდღანერი ნდღას, მჯვეში მჩირე ჯიხაშენ ხვალა ნამთინი ნოწილეფე მაძირენან. აწი სუმ დუდირა ნაუღუნ ჯიხა იძირენ.

ხაფისხანა მუში იჩალიშეფტუ (1857) ვიტოოვროოშიდო ჟურენეჩიდოვიტოშქივით წანაშაქის. ჰუქუმეთიქ აჲა, რესმური კარარითენ ქოგენკილუ ანწი. ჩქინთი ვა მიჩქიტეს, მეგერე ბაბა ჩქიმიში პაპულიში პაპული, ბიტულია შენგელია, ხაფისხანაში მემურეფეშენ ართერი ტერენ, ნამუქნა ჯიხაში დოლოხე ნა ტუ მუთხანეფე ეჭარელერენ. აჲა ხაფისხანა გეინკილუში, ხაფისხანაში რესმური რაბისკაფეშენ ქოხოიწონუ.

ალი იჰსან აქსამაზი: ოფუტე თქვანის ართი კილისე ქორენ, ეშო მიჩქინ. აჲა კილისეშენთი მოლამიშინით. ნამუ ოშწანურაშა ითარიღენ კილისე თქვანი?  ზოღაშენ მუკო მაღალობას რენ აჲა კილისე?

იოსებ შენგელია: ჯიხაში დოლოხეთი არ კილისე დო არ- ჟურ ბინაში გოშობღერი გენომსქიდე ქორენ. ჯიხაშკარის აქტიური არ კილისე ქორენ. მხეიძე ჯოხონი აჲა ოფუტეში ხალკიქ დოკიდუ კილისე ჩქინი. აჲა რტუ (20) ეჩი წანაშ წოხლე. მხეიძე მჯვეში მაფასქირეფეშენ რენ. ენთეფეშენ ნამთინეფე ლაზეთისთი სქიდუნან. აქტიური კილისეშენ მეტა (7) შქვით კილისე ჩქვა ქორენ ოფუტე ჩქინის, მარა ჩქვადოჩქვა ორაფეს ეშო ვარნა აშო დილიხვერენან.

ალი იჰსან აქსამაზი: ოფუტეში ხალკი დიდოფეთენ მუთენ სქიდუნ? მუ ხაჩქუფან? მუ ორგაფან? მუ დულჲაფე იქიფან ოფუტეს? ოფუტე თქვანიში ეკონომიურ- სოციალური დო კულტურული ხალიშენთი მოლამიშინით, მუ იყვენ! ოფუტე ჯიხაშკარიში მახორობა მუკო რენ? ოფუტე თქვანიში ხალკიქ მუ იმხორნან დო მუ შუფან? ყურძენიშ ბაღეფე გიღუნანი?

იოსებ შენგელია: ოფუტარეფე შენი დობაღინე დულჲა ვა რენ ოფუტეს. ემუშენითი ოფუტეში მახორობა ნდღაშენ ნდღაშა იმციქანენ. ოფუტეში ხალკი ფარა მოგაფუ დო ეშოფეთენ ოჯაღეფე მუთეფეშის ომხვაჯუ შენი ნოღაშა, ნანანოღაშა  ვარნა მაჟურა დობადონეფეშა ულუნ.

ჯიხაშკარიში ოფუტარეფექ ლაზუტი, ლობია, ნუხუტი ხაჩქუფან დო თხირი დო კაცხანაკათი ქუღუნან. ბინეხითი ჩანს აქ. დიდო მჯვეში ორაფეს, ჯიხაშკარი მაბინახეობათენ სამარგალოში დიდო წოხლე ხთიმერი ოფუტეფეშენ ართერი ტერენ.  ანდღანერი ნდღას ხოლოთი ჭიტა ტასნათი, ყურძენიში ბაღეფე ქორენ აქ დო ყურძენითენ ღვინი, ყურძენიში ჭაჭა დო ხილათენ ვოტკათი იქიფან.

ჯიხაშკარი მზოღაში სევიჲეშენ (200) ჟუროში მეტრე კონარი მაღალობას რენ. ოფუტეში დიხა არ კელეშენ მაჟურანიშა (2020) ეჩიოშიდოეჩი ჰექტარი რენ დო (700) შქვითოში კონარითი ოჯაღი სქიდუნ ექ.

ალი იჰსან აქსამაზი: (40) ჟურენეჩი წანაშ წოხლენი ვანა (100) ოში წანაშ წოხლენი ოჩილუ- ოქიმოჯუში, ოოჯაღინუში ადეთეფე მუჭოში ტერენ დო აწი მუჭოში რენ? ამციქათი წოხლენერი დო აწინერი ოჩილუ- ოქიმოჯუში, ოოჯაღინუში  ადეთეფეშენ ღარღალით, მუკონარი გიჩქინან ეკონარი!

იოსებ შენგელია: დიდო მჯვეში ორაფეს, ოოჯაღინუში ადეთის არ შარტი ქუღუტუ: ბიჭი დო კულანი ართიმაჟურაში მძახალიშენ ვარ იყვასუნტეს. ბიჭი დო კულანიში ბაბეფე დო ნანაფე ხვალა ართიმაჟურაში ჟენერასჲონიშენ ვარ, ართიმაჟურაში დიდო მჯვეში ჟენერასჲონეფეში მზახალეფეშენთი ვარ იყვასუნტეს.  ბიჭი დო კულანის აღანი ვანა დიდო მჯვეში დიცხირიშ მზახალობა უღუტესკონნა, აჲა ხალიქ ენთეფეში ოოჯაღინუს ნოდგითაფს. ნოღამეს დო ნოღამისას დიცხირიშ მზახალობა, ხოლოს ვანა მენდრაშენ  მზახალობა, ართნერი დიცხირიშჯოხო, გოჩქვანერი კანონეფე ვა აყვასუნონან. ეთნოგრაჶიული დოლოჭარაფაშენ კაიხეშა ეშო ვიკითხუფთ:  (9) ჩხორო ჟენერასჲონიშკულე ემკათა ოოჯაღინუში ნოკუჩხენეფე ჟურ კელეშენ ოოჯაღინუს გუნდუნასუნტუ.

ანდღანერი ნდღას, სამარგალოსთი, მთელი გურჯისთანისთი, აწინერი კანონიქ მზახალი ოჯაღეფეშენ ბიჭი დო კულანიში ოოჯაღინუს ნოდგითაფს. მზახალეფეში ოოჯაღინუში გზა გენკილერი რენ. ჩქინი მჯვეში ოფუტური ადეთეფექ ხვალა მზახალი ბიჭი დო კულანიში ოოჯაღინუს ვარ, ართნერი ოფუტეშენ არ ბიჭი დო კულანიში ოოჯაღინუსთი ნოდგითაფტუ დო ნოდგითაფს. ხვალა ართიმაჟურაშა მზახალი კოჩეფეში ბერეფეს ვარ, ართნერი ვარნა გოჩქვანერი ოფუტეფეს სქიდერი მარა ართიმაჟურა კალა ხოლოს ირთიბატიში ბერეფეში ოოჯაღინუსთი, ართნერი ოხვამეში ხალკიში ბერეფეში ოოჯაღინუსთი ნიდგინენ; ონათუ ირიშენ ბეჯითი შარტი რენ აქ.  ონათუ მზახალობაში ხეშნოხვენური ჶორმი იშინენ თინა, დიცხირი დო ხორციშენ ჩქვა კაპეტი რენ. ვიტოჟურ ეტაპიშა ულუნ.

აჲა ხეშნოხვენური მზახალობა დიდო დიდი ენდოლი რენ ბიჭი დო კულანიში ოოჯაღინუს. ედო ტაბუ იშინენ. ართნერი დიცხირიშჯოხოშენ არ კულანი კალა ოჩილუს, ბიჭიში ნანაში ართნერი იმაჟიშენ არ კულანი კალა ოჩილუს, ბიჭიში ნანაში დიცხირიშჯოხოშენ არ კულანი კალა ოჩილუსთი გზა ვა ნიჩინენ. ამუშენ ჩქვა, არ ბერეში მჭკეშითი ემ ბერეს მზახალი აყვენ, მზახალი იშინენ. ბერეში ნანა- ბაბა, ბერეში მჭკეშის და ჯუმა დო და იშინენ. ენთეფეს და აყვეტუ ბერეში მჭკეში.  ემორას ვარნა უკულეთი, ბერეში ოჯაღიშენ არ ბიჭის ვანა კულანის მჭკეში ოჯაღიშენ მითიკალა ოოჯაღინუს გზა ვა ნიჩინეტუ. მკულეშა გიწვათნა, ამკათა ირთიბატიშენთი მზახალობა ჲეჩქინდუნ. ბერეში მზახალაფეთი, მჭკეში მზახალეფეთი ართიმაჟურას მზახალი აყვენან. ემუშენითი აჲა ხალიქთი ამ ჟურ მზახალეფეშენ ბიჭი დო კულანიში ოოჯაღინუს ნოდგითაფს. აქ გოჩქვანერი დიცხირიშჯოხო დო გოჩქვანერი მზახალობა ბეჯითი ვა რენ. არ ოფუტეში ხალკიშენ არ ბიჭი დო ოხორჯაში ოოჯაღინუსთი ღულა ოწკერს ხალკიქ. გოჩქვანერი ოფუტეფეშენ ბიჭი დო ოხორჯაში ოოჯაღინუ კაი დაწონენ ხალკის. არ ოხორის არიშენ დიდო ბიჭი იყვაში, ირიშენ წოხლე ილლა უმჩანე ჯუმა იჩილასენ, უკულეთი მაჟურაფე. უმჩანე ჯუმა ვარდო, მაჟურა იჩილაში, აჲა ხალი ონჯღორე იშინენ დო უმჩანე ჯუმა დიდოფეთენ ღურაშა უჩილუ ქოდოსქიდუნ. ეშო იყვაშითი, უმჩანე ჯუმა კალა ჩქარ კულანი ვა იქომეჯენ. ამკათალეფე უნამუსონი იშინენან დო ემუშენი.

მჯვეში ჭანდაფეში ადეთეფე დო მერასიმეფე აჩქვა დიდოფეთენ გომინდუნეს, გომინდუნან, მარა ნამთინი ადეთეფე ხოლოთი სქიდუნ. ანდღანერი ნდღასთი, ართნერი მზახალიშენ არ კულანი დო ბიჭი კალა ოოჯაღინუ დიდი გჲუნახი იშინენ. ნანა დო ნანდიდიში სოჲადიში კოჩეფეკალათი ვა იჩილენან. სონი ვითწანაფეს ელჩობათენ ოჩილუში ადეთი გონდუნუ.

აწითი ქომოფთათ ანდღანერი წოფხინერი ოოჯაღინუშა. ეშო ფთქვათნა, აშო ფთქვათნა, ამკათა ოოჯაღინუში ადეთი ნდღაშენ ნდღაშა გონდუნუ დო აწითი უდოდგინუ გონდუნუნ. ეთნოგრაჶიული დოლოჭარაფაქ ჩქინ ეშო მოწირაფან:  სამარგალოს, (20.) მაეჩანი ოშწანურაში მაართანი გვერდის დო უკულენი ორაფეს დიდი ჭანდაფე იქიფტერენან. ჭანდაშა 200-300 (ჟუროში- სუმოში), ნამთინი ორაფეს ემუშენ დიდო მუსაჶირის უჭანდეფტერენან. ჟუროში- სუმოში კოჩონი ჭანდეფეთი მაძირენან ანდღანერი ნდღალეფეს, მარა ეკონარი დიდო ვარ.

გურჯისთანიში მაჟურა ნოწილეფეს ვარ, მარა სამარგალოს არ ადეთი იძირენ: ჭანდაში მასაში მასრაჶეფე მთელი ნოღამეში ოჯაღიქ ქომეჩაფს. ჭანდაშა ნამულუნ მუსაჶირეფე დიდოფეთენ ნოღამეში მზახალეფე რენან. მარა ნოღამისაში კელე შენი ეშო ვა რენ, ჭანდაშა ხვალა მეჩქინერი არ-ჟურ მუსაჶირი ოყონუში ჰაკი ქუღუნან. ნოღამეში კელეს მუკო დო მუჭო უნონნა, ეშო. ართნერი ოფუტეშენ ოოჯაღინუ ჭიჭიტა რენ, მარა ხოლოთი ამკათალაფე მაძირენან. ჩქინ ეთნოგრაჶიური ნოჩალიშეფე ჩქინიშენ ეშო ქობძირით: სამარგალოში რაკანონი ოფუტეფეს, ართნერი ოფუტეშენ ოოჯაღინუ დიდო რენ, მარა სამარგალოში ზენონი ოფუტეფეს ართნერი ოფუტეშენ ოოჯაღინუ ეკონარი ვარ, ამციქა რენ. ჩეჲიზი მეჩამუში ადეთი ანდღანერი ნდღასთი ხოლო სქიდუნ. ოჯაღი მუშიქ კულანის ჩეჲიზიში ფარა მეჩაფს ვანა ჩეჲიზიში ეშჲა დო მაჟურა ოხმარონეფე ნუღაფს.

ალი იჰსან აქსამაზი: დიდოფეთენ მუ სქინდინაფე გიყოუნან ოფუტეს? მჭკეში გიყოუნანი ოფუტეს?

იოსებ შენგელია: მთელი სამარგალოს, ჩქინი ოფუტეშაქის სქინდინობა ოშწანურაფეშენდონი გონთალერი რენ, დიდოფეთენთი ფუჯიშ სქინდინობა. ეშო გიწვათნა, აშო გიწვათნა, ოფუტე ჩქიმის ირი ოჯაღის თითო ფუჯი უყოუნ. ჯამიში, მჩხური დო თხა ნაუყოუნან ოფუტარეფეში მუკონობა დიდო ჭიტა რენ.  ოფუტე ჩქინიში გომორგვას თიფეფუნა ქორენ დო ჩქინი ფუჯეფეთი ექ ჯუფან. ემუშენითი მჭკეში ვა მიყოუნან.

ალი იჰსან აქსამაზი:  მჯვეში ორაფეს, მჭკეშობა ხვამერი მესლეღი რენ, ეშო მიჩქინ მა.  მჭკეშიში ადეთეფე მუნორენ მთელი ოქორთუეს, სამარგალოს? ამციქათი მჭკეშობაში ადეთეფეთენ მოლამიშინით, მუ იყვენ!  მჭკეშიშ ლერსეფე, ბირაფაფე, ეპოსეფე გიღუნანი ექ?

იოსებ შენგელია: მჭკეშეფე სამარგალოში რაკანონი ოფუტეფეს სქიდუნან დო ექ, ამციქა ტასნათი, მალეფე ქუყოუნან. ანტიკური ორაფეს, მჭკეშეფე ჶოლკლორიში უსტათი იშინეტერენან ხალკიში დოლოხე. დიდო მჯვეში მარგალი მჭკეშეფეშენ შიგნერი შიირეფე, პარამითეფე დო მითოლოჟიური ამბაეფე დოლოჭარელი რენ ჩქვადოჩქვა ქეთაბეფეში დოლოხე. რაკანონი სამარგალოს ნარენ, ტობავარჩხილიში ტიბას ორქოშთომალონი ბოჩი სქიდუტუ, ეშო იჯერტერენან მჯვეში მარგალი მჭკეშეფექ. ამ ბოჩიშენ ამბაეფე ნამეჩაფს ეჶსანეფე დიდო ტერენ სამარგალოს.

გურჯისთანიში ჩქვადოჩქვა ნოწილეფეს, მჭკეშეფეში გონთალერი მუსიკალური ინსტრუმენტი “სალამური” რენ, ეშო იჩქინენ. მარგალი მჭკეშეფეს არჩქვა მუსიკალური ინსტრუმენტი “ლარჭემი” ქუღუტეს . “ლარჭემი”-შა მენგაფერი არჩქვა მუსიკალური ინსტრუმენტი ლაზეთისთი გონთალერი რენ დო “ოსტვინონი” უწუმელან. გელაჩამუთენ მჭკეშიქ სქინდინაფე ოქთაფს. მჭკეში ირი მელოდის არ მაანა ქუღუნ. სქინდინაფეს აჲა მელოდეფე ქუჩქინან დო მჭკეშის ნაუნონ სთერი ექ ვარნა აქ დოდგითუნან. ვარნა ექ ულუნან, აქ მულუნან. ლარჭემიში ხომა სქინდინაფეს კაი ნუხთეფს დო ხელებერი ჯუფან, აჲა კაიხეშა ქუჩქინან მჭკეშეფეს. ემუშენითი მჭკეშეფექ ლარჭემი მსქვაშა გელაჩაფან. ლარჭემიში უსტაქ რაკანონი მენდრანი სვალეფეშა ულუნ დო ექ ნჯაფეშენ ნაკვათასენ მალზემეთენ ლარჭემი იქიფს. მამულიქ ნაყირაფს სვალეფეში ნჩალეფეში დო წოხლეშენ კვათერი ნჩალეფეში მალზემეთენ ლარჭემი ვა იქიფს მალარჭემექ.   ხოლოთი იქიფსნა, ლარჭემიქ პატი ხომა მეჩაფს, დიდოფეთენ აშო იჯერს ლარჭემიში უსტაქ.

ალი იჰსან აქსამაზი: მარგალური ნაბადიში ადეთი დო ფერი მუჭოში რენ? ნაბადი ოხვენუში უსტაფეშენთი ღარღალით, იყვენი? ამციქათი აჲა კულტურული მირასიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ!

იოსებ შენგელია: მთინი გიწვათნა, სამარგალო, კაპეტი დო მსქვა ნაბადი მუშითენთი კაიხეშა იჩქინენ. მარგალური ნაბადი მსქვაშა დო კაპეტიშა მარგალური მჩხურიში მონტკორითენ იხვენენ. მარგალი მანაბადექ ეშო იჯერს:  აწინერი ნაბადეფე დიდოფეთენ მარგალური მჩხურიში მონტკორითენ ვარდო, მაჟურა ჯინსიშენ მჩხურეფეში მონტკორითენ იხვენენ. ემუშენითი მარგალური ნაბადის ვა ნუნგაფან დო პატი რენან.

ანდღანერი ნდღას, ხვალა არ-ჟურ ნაბადიში უსტა გაძირენან სამარგალოს. მანაბადეფეში მუკონობა ჭიჭიტა რენ. ენთეფეთი წალენჯიხაშ რაჲონიში ოფუტე ჩქვალერის სქიდუნან.

ალი იჰსან აქსამაზი: ბერე ჲეჩქინდუში, მა მუ მიჩქიტას; (100) ოში წანაშ წოხლე ოფუტარი დო ნოღარი ოჯაღეფეს მუ ადეთეფე უღუტეს, ანდღანერი ნდღას მუ ადეთეფე, მერასიმეფე უღუნან?  მუ პაგანურ- ქრისტიანური ადეთეფე, მერასიმეფე უღუტეს დო უღუნან?

იოსებ შენგელია: ანტიკური ორაფეს, სამარგალოს, ბერე ნადორინასენ ოხორჯა დიხას ჩალას დონჯირაფტერენან დო თიკელეთი ჩალას არ მაკასი ვარნა კამა ქიწუძინტერენ. ჟურშურონიში ოხორჯა მზახალეფექ მაკასი ვარნა კამა ჩალაშ დოლოხე შინახუფტერენან. ეშო იქიფტერენან ჟურშურონიში ოხორჯა მზახალეფექ. ჟურშურონიქ პატინობა ვა ძირას დო ეზიჲეთი ვა ნწირას დო მსქვაშა ქოდორინას ჲადო აშო იქიფტერენან ოხორჯა მზახალეფექ.  დობადაფა მეჭირელი აყუნა, მამუნიქ დო მაჟურა  მზახალი ოხორჯალეფექ ჟურშურონი ბურგილითენ დიხას გჲომხვინუფტერენან. უკულეთი ჟურშურონის ხეს უფშუ პოტლიკა მეჩაფტერენან. უფშუ პოტლიკაქ ჟურშურონი ოხორჯას ქორბას მენჯელი მეჩასუნტერენ, ეშო იჯერტერენან მჯვეშეფექ. ჟურშურონიშკალა არ-თი მოსა გეკიდერი იყვასუნტერენ. აშოფეთენ ჟურშურონის პატი მუთუ ვა ნანჭასინტერენ, ეშო იჯერტერენან ჩქინი მჯვეშეფექ.

ჟურშურონის დობადაფა მეჭირელი აყუნა, მამუნიქ ლეტას კუჩხეფე გელუსუმტუ დო ზოპონტუ: “ჯიხაშ ნეკნა გომინწკიჲა!” ენა ამახთატუ, ექონი ირი ოხორჯაქთი  ოტკაფუ დო დოლოქუნეფე მუთეფეში მოიწკასუნტუ დო ღორმოთის ეშო ოხვეწაფტერენან: “ღორმოთი ჩქინი, ჰაშო ქომუშლეთინია!” ჯიჯი იკონის დო ნანა მერჲემისთი ოხვეწაფტერენან ექონი ოხორჯალეფექ.  ჟურშურონის გურის ქიმოლი მუშიში ქალამანეფე გედუმერტერენან დო წიწილას გეჩამერი არ არგუნი სუმ ჶარა ქორბას უსუმეტერენან. ჟურშურონი ოხორჯა კალა არ ჩქვა ჟურშურონი ოხორჯაში დოდგითუს გზა ვარ ნიჩინერეტერენ. ჟურშურონი ოხორჯაში ბერე მაჟურა ჟურშურონი ოხორჯაში ბერეს მჩვიჲა უწვასუნტუ დო ოხორჯას ბერე დორინუ ზორი აყვენიჲა დო ემუშენი მაჟურას მუში კალა დოდგითუ შენი გზა ვარ ნიჩინეტერენ, ეშო თქვერენან მჯვეშეფექ. ახირისთი “სოლომაქიშ თოლი” ნუღაფტერენან ექონი ოხორჯალეფექ. “სოლომაქიშ თოლი” ღვინიშფერი ქვაში მაწკინდი რტერენ. “სოლომაქიშ თოლონი” მაწკინდი ჟურშორონის ჟინ გოლიონამტერენან. აშოფეთენ დობადაფა მუკონარი მეჭირელი რტუ თინა, ჟურშურონი ასთახოლო დიკარასუნტუ, ეშო იჯერტერენან ჩქინი მჯვეშეფექ.

ბერე დიბადუში, ბერე ირიშენ წოხლე მამუნის მეჩაფტეს. ემუქთი ირიშენ წოხლე ბერეს წიპა მაკასითენ ნუკვათუფტუ. უკულე მამუნიქ ექონი ოხორჯალეფეს ხეს დიკაშ კაკალეფე მეჩაფტერენ. ოხორჯალეფექთი დიკაშ კაკალეფე სუმ ჶარა ხეშგურის ოქაჩაფტერენან დო ხვამუფტერენან.

ბიჭი ბერე დიბადუში, ემუს კამა, კილიჯი ვარნა ტოჶეღიშა ხე გჲოკლიმაფაფტეს. ბიჭი ბერე კაპეტი მალიმე იყვასუნტუ დო ემუშენი. ეშო აჩქინეტეს მჯვეში ოფუტარეფეს. კულანი ბერე დიბადუში, ლემში, ნოკი ვანა მაკასი სთერი მუთუფე მეჩაფტეს. კულანი ბერე ოფუტეს კაი ოხორჯა იყვასუნტუ დო ემუშენი. ეშო აჩქინეტეს მჯვეში ოფუტარეფეს.

ჩქინი მჯვეში ხჩინეფეს გეჯგინერი დობადაფა შენი  “ხურაში საღლუღონა”- ში ხვამათი უჩქიტერენან. ბერე დიბადუში, წოხლე არ-ჟურ დოლონის ფიცარიში ონჯირეს დონჯირაფტერენან; ამუს “ტეფია” უწუმერნან ჩქინებურეფექ. უკულეთი ბერე ონწელის დონჯირაფტერენან.  ბერე ონწელის ინჯირტუში, ონჯირეს რკინაში მუთუ ქიწუძინტერენ.  აშოფეთენ  მოხთიმერი შეჲტანიში პატინობა ბერეს ზარარი ვა მეჩასუნტუ, ეშო იჯერტერენან მჯვეშეფექ. ბერე პატი თოლეფეშენ ოჩვალუ შენი, დიდილეფექ ონწელი ხჩე კიბირი, თოლიში მონი, მეტალიშ ფარა, ჯვარი, მღუში ჭანგი, იკონი, ლიმხანა დო ამუსთერი მუთეფეთენ მოწოფხოფტერენან. ბერეში ონჯირეს მარგალეფექ “ონწე”, ლაზეფექ “ონწელი” უწუმერნან ანდღანერი ნდღას.

ეშო ფთქვათნა, აშო ფთქვათნა, ბერე არ წანერი იყვაშაქის ონწელის დორდაფტეს. ბერეს არ წანაშაქის ვა დვადგინუში, ჟურ ბიგაში შქას „ორულაშეს” (ოკაპინონის) დოდგინაფტეს დო  ხვამუფტერენან.  ბერე არ წანერი იყუში, ივაჶთიზინერეტუ. ვაჶთიზიში ბაბა ნოღამეში შაჰიდი იყვეტუ, ნამუთი ხეჲრონი დო ოჯაღიში კაი მენაბრეფეშენ ართერი ტუ. ვაჶთიზიში მერამიში ორას, პაპაზეჶენდიქ ბერეს ქრისტიანული ჯოხო გჲოდუმერტუ, მარა ოჯაღიში მაკათურეფექ ბერეს მარგალური ჯოხოთენ დუჯოხუფტეს. მჯვეშური დობადაფაში ადეთეფე დიდოფეთენ გონდუნუ, გონდუნუნ მარა ამციქა ტას ნათი, მჯვეშური დობადაფაში ადეთეფეშენ ნამთინეფე ხოლოთი სქიდუნ. 

ალი იჰსან აქსამაზი: ეშო გიწვათ; დიდო მჯვეში ორაფეს,  მუ მიჩქიტას; (100) ოში წანაშ წოხლე, ოჯაღეფექ ართიმაჟურაში ბერეფე ორდაფტეს კაჶკასჲას;  ამკათა ადეთი ქორტუ. ხვალა არ მარგალური ოჯაღიქ მაჟურა მარგალური ოჯაღიში ბერე ვა ორდაფტუ. არ აფხაზური ოჯაღიქ არ მარგალური ოჯაღიში ბერე ორდაფტუ. არ მაჟურა მარგალური ოჯაღიქ არ მაჟურა აფხაზური ოჯაღიში ბერე ორდაფტუ. ამკათა ადეთი მაჟურა ხალკეფესთი ქუღუტეს,  მის აჩქინენ, ხოლოთი უღუნან, ეშო მიჩქინ. “მორდუობა” უწუმერტეს დო უწუმელან, ნაგიწუმერთ ადეთის. ხოშ თქვან ჩქიმდენ კაი გიჩქინან. ამციქა “მორდუობა”-ში ადეთიშენთი ამბაი ქომომჩით, იყვენი?!

იოსებ შენგელია: “მორდუობა”-ში ადეთი დიდო მჯვეში რენ დო ჰემი კაჶკასჲაში ჩქვადოჩქვა ხალკეფეში დოლოხე ჰემითი დუნჲაში ჩქვადოჩქვა ხალკეფეში დოლოხე მაძირენან. ანტიკური ორაფეში სამარგალოს, ნოღარი მაფასქირეფექ ბერეფე მუთეფეში ოფუტარიში ვანა ასილიში ოჯაღეფეს მორდაფაფტეს. ასილიში ოჯაღეფექთი ბერეფე მუთეფეში ოფუტარი ოჯაღეფეს მორდაფაფტეს. ოჯაღეფექ ირი ოჯაღის ვარდო დიდო ბერე ნაუყოუნტუ დო ხელებერი შინერი ოჯაღეფეს ბერეფე მუთეფეში მორდაფაფტეს. ამკათა ოჯაღაფე გოშიცხინეტუ. აღნე ნანაში, ნანამენგაფერიში ოჯაღი ილლა ნამუსონი დო დულჲამხვენუ იყვასუნტუ.

აღნე დობადერი ბერე დობადაფაშკულე ასთახოლო ნანამენგაფერი მუშის ნიჩინეტუ. ბერეში ნანა-ბაბაქ ორადოორა ბერე მუთეფეში მოკითხუფტეს დო ნანამენგაფერიში ოჯაღის ჩქვადოჩქვა ჰედიჲეფე ნუღაფტეს.  ბერე ქომოირდუ დო (7- 8) შქვით-ოვრო წანერი დიყუში, ნანა-ბაბაში ოხორიშა მერასიმ-ზიჲაჶეთითენ გოიქთეტუ. მერასიმ-ზიჲაჶეთიშა  ნანამენგაფერიში ოჯახისთი დუჭანდეფტუ დო დიდი ჰედიჲეფე ქომეჩაფტუ ბერეში ნანა-ბაბაქ. მაფასქირი ვარნა ასილიში ბერე ოხორი მუშიშა გოიქთუში, ნანამენგაფერი დო მუში ბერეფე იყვეტეს მორდინერი ბერეში  დო მუში ოჯაღიში მზახალი. მზახალი აყვეტეს ენთეფეს. ნანამენგაფერიში ბერეფექ მორდერი ბერეს მუჭო ჯუმა მუთეფეში ეშო ყოროფტეს დო ემუს მუნდეს უნტუნა, ემორას თი მუთეფეში ოყვილუ შენითი ხაზირელი იყვასუნტეს. ბერე დირდუშითი, ჯუმამენგაფერეფექ ჯუმამენგაფერის ნუმხვაჯუფტეს.

ალი იჰსან აქსამაზი:  ეშო გიწვათ; მესელა  (100) ოში წანაშ წოხლე ღურაში ადეთეფე, ღურაში მერასიმეფე მუჭოში რტუ? ღურაში ადეთეფე, მერასიმეფე აწი მუჭოში რენ? “მგარა- ოკორეცხუ”-ში ადეთეფე მუჭოში რტუ? აწი მუჭოში რენ ოფუტე დო ნოღას? ამციქათი ღურელიში დოხვუში, მეზარეში ადეთეფეშენ, მერასიმეფეშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! მუჭოში იყვეტუ დოხვუში ადეთი, მერასიმი დო აწი მუჭოში იყვენ ნოღაფეს დო ოფუტეფეს? პაგანური ნოკუჩხენეფეთი იძირენი ექონი ადეთეფეში, მერასიმეფეში დოლოხე?

იოსებ შენგელია: მჯვეში ორაფეს, სამარგალოს, ონდღეს არ მამულიქ ხარმელი კოჩიში ავლას ყირუში, ეჲა პატი ნიშანი იშინეტუ. მარგალეფეში ჯერაფათენ, ონდღეს არ მამულიქ ოყირუს ქოგჲოჭკაში დო მანძაგერიში მამულეფექთი ყირანში: იფთინერიქ უჯოხოფს. მუნ ორენ გზამშინეფექ კითხუფანია. ასთახოლო დობადონაში მთელი ბობონჭვა ჩქიმი ოხორის დოლოლასენ, მა ირის ვუჭანდეფ, აჲა უწუმერტერენ იფთინერიქ. ემორას ჯოღორიქ პატიშა ყურაფს, აჲა ვა რენ კაი ნიშანი. სამარგალოში ნამთინი ნოწილეფეს, ანდღანერი ნდღასთი, მამულიში ოყირუ დო ჯოღორიში ოყურუ ხოლოთი პატიშა მოლიშინენ. მამულიში ოყირუ ოგნაში, ჭიჭიტა ტას ნათი, ნამთინი კოჩეფეს მამულიქ მუ ზოპონს ოხვაწონენან, დიდოფეთენ აშო თქუმერნან დო იჯერნან მარგალეფექ ანდღანერი ნდღასთი. მამულიში ოყირუ დო ჯოღორიში ოყურუ მეტა, ხარმელი კოჩიში ოხორიში ნეკნაშა მანდა მეხთაში, აჲათი დიდო პატი ნიშანი იშინენ. ტანის შური გამულუტუში, კოჩის მეჭირობა აყვუში, ონჯირე მუშიში თუდე არ ორხუ თამო-თამო ჭუფტერენან დო ტანის შური მსქვაშა გამულუტერენ, ეშო დიჯერტერენან ნამთინეფექ. ონჭელონი რენ, არ ხოჯიში ვარნა არ ჩქვა სქინდინაში ორხუში ოჭუ ჲასაღი რენ, ემუშენი მჯვეში ორხუფე მეჩქინერი არ კუის დოლოტკოჩუმერტერენან მჯვეშეფექ.

კოჩი ღურაშკულე ოხორიში ოხორჯალეფექ ჭვინითენ იმგარნან დო კოჩეფექ ყურაფან. ოჯაღიში ხალკიქ მგარინერი თი იტკაპუფან ენთეფეში ხომაფე მთელი ოფუტეს იგნაფენ. აშოფეთენ ოფუტეში ხალკიქ გურიშმეჭვონი ამბაი ქოგნაფს. ოფუტეში ხალკი მანიშა ყურერ-მგარინერი ღურელიში ოხორიშა უნკაფუნ დო თი იტკაპუფან. ღურელიში ნანაქ დო დალეფექ ღვა იბუცხაფან დო თომა ისთიქაფან. აჲა რენ ენთეფეში გურიშჭვინიში ნიშანი.

ანდღანერი ნდღასთი, ღურა დიდი ტრაჟედი იშინენ, მარა დიდოფეთენ ნოღარეფექ თი ვა იტკაპუფან, ღვა ვა იბუცხაფან, თომა ვა ისთიქაფან. ოკოროცხუში ადეთი თამო-თამო გონდუნუნ. დიდოფეთენ ოფუტეფეს, დიდოფეთენთი აღანმორდალე მითი ღურაშკულე, ანდღანერი ნდღასთი, კოჩეფექ თი იტკაპუფან, ღვა იბუცხაფან, თომა ისთიქაფან, მაღალი ხომათენ იმგარნან, ყურაფან. მარა აჲა ხალი ნდღაშენ ნდღაშა ხოლოთი გონდუნუნ, ეშო იძირენ. 

წოხლენერი ორაფეს, “ღურელიშმამსქვანე”-ფე ტერენან. არ მითი ღურაშკულე, “ღურელიშმამსქვანე”-ს დიდი როლი ქუღუტერენ. “ღურელიშმამსქვანე”-ქ ღურელის ტანი უბონს; ღურელიში ნუნკუ-პიჯის ღურაში ჭვინი მო იძირეტასჲა დო ომსქვანაფს. “ღურელიშმამსქვანე”-ქ ღურელიში თოლი, ხე დო კუჩხეფე მსქვაშა დონწურანუფს, თომა დო ფიმფილი უცხონაფს.  ანდღანერი ნდღას, “ღურელიშმამსქვანე”-ში დულჲა ოჯაღიში არ მაკათურიქ ვარნა არ მანძაგერიქ იქიფს. ოჯაღიში მაკათურექ ვარნა მანძაგერიქ ღურელის ტანითი უბონს.

არ მითხანი სოთხანი გზას ტრაჟიკულიხეშა დოღურუში ვარნა წკარის დიშქვიდუში, ნადოღურუ სვაშენ ოხორი მუშიშა ნოკეფე გოკიდაფტერენან. აშოფეთენ შური ოხორი მუშიში გზას ნაყონასენ დო ოხორი მუშიშა მოხთასენჲა, ეშო იჯერტერენან მჯვეშეფექ.

ოხორჯა ვარნა კოჩიქ ნადოღურუ სვაშა ჩონგური დო გინძე ნოკეფე იღამტეს. ნადოღურუ სვას გეკირელი ნოკი ოხორიშა ნიღასუნტეს. გზას ჩონგური გელაჩასუნტეს, იბირასუნტეს, იხელასუნტეს, ღურელიში შურიშა მეხთიმერი გზა ნაყონასუნტეს დო ოხორეფე მუთეფეშიშა გოიქთასუნტეს. მზახალეფექ დო მანძაგერეფექ მამული მენდიყონეფტეს ოხორჯა ვარნა კოჩი ნადოღურუ სვაშა. მამულიქ ოხორჯა ვარნა კოჩი ნადოღურუ სვაშენ მუში შური წოხლე ოხორი მუშიშა, უკულეთი მეზარე მუშიშა “მენდიყონუფტუ”. ჯენაზეშ მერასიმიშკულე, მზახალეფექ დო მანძაგერეფექ მამულითი მეზარეშა მედიყონუფტეს, ეშო იჯერტერენან მჯვეშეფექ.  ღურელიში შურიში მენდიყონუ შენი, ტოროჯეფეთი იხმარინეტერენ. 

დოხვაფაშენ წოხლე “მაამბაე”-ქ ღურელიში მზახალეფე დო მანძაგერეფე თითო- თითო მოკითხუფტუ დო ღურა დო დოხვაფაშენ მჭიფაშაში ამბაი ქომეჩაფტუ. დიდო მჯვეში ორაფეს, “მაამბაეფე”-ქ ღურელი შენი აქონი-ექონი ოხორეფე ღურელიში კილიჯი, კამა, ოისინჯე ვარნა დოლოქუნუში არ ნოწილეთენ  მოკითხუფტეს. არ ოხორიშა ნახოლუში, “მაამბაე”-ქ მაღალი ხომათენ იმგარტუ დო გურიშმეჭვონი ამბაიშ ოგნაფუს თამო-თამო გჲოჭკაფტუ.  ღურელიში ოხორიშა მოხთიმერეფეშენ ნამთინეფე ოხორის ამულუტეს, ნამთინეფეთი ვარ ამულუტეს. ჯენაზეში დოლოქუნეფე დო დოხმელი მჯვეში მუთუფე დოხმელი არ სვას ნირჩინენ; ანთეფე ღურელიში გონოშინეში ნიშანი იშინენ. მოხთიმერეფე ღურელიში დოლოქუნეფე დო მუთეფე კალა ოკოხენენან დო მაღალი ხომათენ იმგარნან. მგარაში ნდღაშენთი მოლოშინაფან ექონეფექ. ნაგიწუმერთ ორა აწინერი სთერი ვა რტუ, ანდღანერი სთერი ინტერნეტი, მობილური ტილიჶონი ვა რტუ. ემუშენითი ღურელიში “მაამბაე” იყვეტუ დო კუჩხეთენ გულუტუ დო პატი ამბარი ოგნაფაფტუ.

ეშო ფთქვათნა, აშო ფთქვათნა ანდღანერი ნდღას, “ღურელიში მაამბაე” -ში ადეთი გონდუნუნ.  სოვჲეთური პერიოდის, ღურელეფე აწინერისთერი ვა დიხვინეტუ, ემორაში დოხვალუში ადეთი აწინერი სთერი ვა რტუ. მარა ემორაში დოხვალუში ადეთითი აწი ნდღაშენ ნდღაშა გონდუნუნ. ანდღანერი ნდღას პაპაზეჶენდიფექ ღურელეფეში ქრისტიჲანური ადეთითენ დოხვალუ შენი შურდოგურითენ იჩალიშაფან. 

(19.) მავიტოჩხოვრანი ოშწანურაში დოლოჭარელეფექ ემორანერი დოხვალუში ადეთიშენ ამბაეფე ქომომჩაფან: ღურაში მაოთხანი ვარნა მახუთანი ნდღას ღურელიში დოხვალუ ხარამი იშინეტერენ.

ანდღანერი ნდღას ღურელიში დოხვალუ შენი ხუთი დღაშენ შქვით ნდღაშაქის ორა ნიჩინენ, მარა ხოლოთი ღურაში მაოთხანი ვარნა მახუთანი ნდღას ღურელიში დოხვალუ ხარამი იშინენ. დოხვაფა ილლა იკინაჩხა, ჩაჩხა, შურიჩხას იყვასუნტუ. ამ კაიდე ანდღანერი ნდღასთი იხმარენ. აჲა აშიქჲარი რენ. მჯვეში ორაფეს, დოხვაფაშაქის ღურელის სერი უთანაფტერენან კალა; ჩქვადოჩქვა სთერაფაფე ისთერტერენან, ოძიცონი პარამითეფე ოხოწონაფაფტერენან. ღურელი მუკო დიდო წანერი რტუნა, მჩუმალეფექ ჩქვა დიდო ისთერტერენან დო იძიცაფტერენან.  ეშო ვარნა აშო, ღურელიკალა სერი ოთანუში ადეთი ოშწანურაფეშენ დონი ნაყონუფს.  დიდოფეთენთი ღურელი აღანმორდალე რენნა, აღანმორდალეფე ღურელი კალა ჭუმანიშა დოთანაფან.  მეზარეშ მაონთხორექ ღურელი შენი სარაჲი იქიპტერენან. ენთეფე შენი დიდო ბეჯითი ტერენ აჲა. 

არგუნითენ კვათერი ნჯათენ თაბუთი იქიფტერენან. ანდღანერი ნდღას, თაბუთი ოხვენუ გოჩქვანერი ზანაათი რენ. ემუშენითი ღურელიში ვაჶთიზბაბაქ ვარნა მზახალიშენ არ კოჩიქ ფარა მეჩაფს დო მათაბუთეს თაბუთი ოხვენაფაფს. თაბუთი დღალერი ვარ, ჯენაზეში მერასიმიშენ წოხლენი სერის, სერიში გვერდის ოხორიშა მუიღინენ. ჯენაზეში მერასიმიშენ წოხლენი სერის ვარნა მერასიმიში ჭუმანის ღურელის აღანი დოლოქუნეფე ქოდოლოქუნაფან დო თაბუთის გჲონჯირაფან. არ-ჟურ წანაშენ დონი ღურელეფე დოხმელი მორგისთი იშინახენ.  წოხლენი ორაფეს, ღურელის დოხმელი ჭამეფეთენ ხვენერი ლემში გეჩაფტეს დო აშოფეთენ მერაშიმიშ ნდღაშაქის ღურელიში ტანი მანიშა ვა ხცუტუ.  (17., 19. დო 20.) მავიტოშქვითანი, მავიტოჩხორანი დო მაეჩენი ოშწანურეფეში დოლოჭარელი ეთნოგრაჶიური მატერჲალეფექ ეშო მოწირაფან: ღურელიში ზიჲაჶეთი დიდო ბეჯითი ტერენ. ღურელიშ ზიჲაჶეთიში მაკათურეფეში დიდობაქ ვარნა ჭიტანობაქ ოჯაღიში პრესტიჟითი ოწირაფტერენ დო ემუშენითი დიდო ბეჯითი რტერენ. ოჭკომალეფე მუთეფეშითენ; მჭკიდი, ლობია, ღვინი, ნეძი, თხირი, კრომი, ლერითენ ღურელიში ოხორიშა ნულუტერენან ღურელიში მამგარეფე. მამგარეფექ ღურელიში ოხორიშა არ-ჟურ აშჩი მენდიყონუფტერენან. უჩა ქუმაშითენ მოწოფხერი დიდი ლუქუნათი მენდიმერტერენან მამგარეფექ. მენდრანური მზახალეფეთი ღურელიში ოხორიშა მეხთიმუს დო ომგარინუ-ოკოროცხუს ნუმხვაჯუფტერენან. ფარათი მეჩაფტერენან. ორა მუშის, ეშო ვარნა აშო სებებითენ მიქ ომგარინუ-ოკოროცხუს ვარ ნუმხვაჯუ, ილლა უკულე ღურელიში ოხორიშა იდასუნტუ დო ღურელიში არ ნიშანის ამგარა დო ახვამასუნტუ. ადეთი ეშო ტერენ დო მუთუ ვარ.ანდღანერი ნდღას, მზახალეფექ დო მანძაგერექ დოჭირონი ხილა დო ოჭკომალეფეთენ ვარნა ფარათენ ღურელიში ზიჲაჶეთის ნუმხვაჯუფან. წოხლეშენთი გიწვერეტით, ანდღანერი ნდღას, ღურელიშ ზიჲაჶეთიში მასას ფარათენ ომხვაჯუ ხოლოთი გონთალერი რენ. აჲა ეშო რენ: ჯენაზეშ მერასიმიში ნდღას, ოჯაღიშენ ვარნა მზახალეფეშენ “ფარაშ მაჭარალეფე”-ქ ღურელიში ოხორიშა ომგარინუ-ოკოროცხუშა მეხთიმერეფექ მუკო ფარა ქომეჩეს, ეჲა ჭარუფან. აჲა ფარა ეცხალა რენ.  უკულე “ფარაშ მაჭარალე” ვარნა არ მზახალი მუში ღურაში, წოხლენი ღურელიში ოჯაღიშ მაკათურეფექთი, ენთეფექ ნაქომეჩეს ფარა კონარი, წოხლენი “ფარაშ მაჭარალე”-ში ოჯაღის ქომეჩაფან.  მარა ნდღაშენ ნდღაშა ამ ადეთითი გონდუნუნ, ეშო იძირენ. ეშო იყვაში, ნდღაშენ ნდღაშა ოჯაღეფექ ღურელეფეში მერასიმეფე მუთეფეში თი მუთეფეშიში ფარათენ იქიფან, ოხვენაფან.  ღურელიში ომგარინუ- ოკოროცხუშა მეხთიმაფაში ადეთი აწითი იშინახენ. ნამთინი ხალეფეს, (20) ეჩი, (30) ეჩიდოვით ვარნა მეტა კოჩითი იჯოხინენ ომგარინუ- ოკოროცხუშა. მამგარეფე-მაკორეცხეფე დიდოფეთენ ღურელიში მზახელეფეში მანძაგერეფეშენ იყვეტეს. ამ მამგარეფე-მაკორეცხეფეს ღურელიში ოჯაღის კაინობა ოწირუ დო ენთეფე კალა მსქვაშა ოსქიდუ უნტეს დო ემუშენი. ანდღანერი ნდღას, კოჩეფექ ღურელიში ოჯაღის უჩა ქუმაშითენ მოწოფხერი ლუქუნა ვარ, ფუქური მენდიმელან.  ღურელი მუკონარი ხოლოსონი მზახალი რენ, ფუქური ეკონარი დიდი დო ღირსონი იყვასენ.  მციქა ტას ნათი, ხოლოთი ლუქუნა  მენდიმელან ნამთინეფექ. აწითი აშჩეფეშა ქომოფთათ, თქვან ენთეფე სამარგალოს ვა გაძირენან. ომგარინუ-ოკოროცხუშა, ეშო ვარნა აშო სებებითენ, ღურელიში არ ხოლოსონის ვა აგზალუნა, ირიშენ მოხვა ორას, ღურელიში ოჯაღი მოკითხასენ დო ჭვინი მუში ოჯაღის ოწირასენ. (40) ჟურენეჩი ნდღას, ღურელიში ნიშანიში გონწკიმუში ადეთი ქოგონდუნუ. ანტიკური ორაფეს, ომგარინუ-ოკოროცხუშა მეხთიმერი კოჩი თიკშარიშენ ამულუტუ დო ირიშენ წოხლე ავლას გედგინერი ნჯალეფეშენ არიშა  ნახოლუტუ.  აჲა რტუ მეჩქინერი ნჯა. უკულე კოჩეფექ  ქუდი, კამა დო ლივორეფე მიწკაფტეს დო ემ ნჯას გელაკიდაფტეს.  ამუშკულე, ჩოხა დო ფორჩა მუშიში არ-ჟურ კოფჩა გეწკიფს დო გურპიჯი ამციქა იძირენ. ემუშენთი წოხლენი ორაფეს, მეხთიმერი მამგარე- მაკორეცხექ ჩოხა, ფორჩა დო შლაპითი მოიწკუპტერენ. (3- 4) სუმ-ოთხო მამგარე-მაკორეცხე ოკოკათერი დოდგითუტერენ დო კვა მუთეფეში ჟურ ხეთენ ბახუფტერენან. კორო ვარტუ ნათი, მამგარეფე-მაკორეცხეფექ არ კელე თი- მუთეფეში ბახუფტერენან, მაჟურა კელეთი “ვაი-ვაი” ჲადო მაღალი ხომათენ ღურელის ამგარტერენან. უკულეთი თაბუთი ნარტუ ოხორის ამულუტერენან. თაბუთი კალა ბურგილითენ დიხას გჲომხვინასუნტეს დო ღურელიშ წოხლენი მსქვანობა, კაინობა, კაჰრამანობაშან ამბაეფე მეჩასუნტეს. მეხთიმერიქ ღურელიში გურიმეჭვერი ნანა-ბაბა-მზახალის ღურელიში მსქვა ნდღალეფეშენ მოლაშინაფტუ, გური უხვენასუნტუ.     ყოროფელი მითი ღურაში, ირიქ, დიდოფეთენთი ოჯაღიქ უჩა დოლოქუნეფე დოლიქუნაფტუ. ხოლოსონი კოჩეფექ ჟურნეჩ ნდღას ფიმფილი ვა იბღაფტეს.უჩა დოლოქუნუში ორა დიჩოდუში, ღურელიში ოჯაღიში მაკათურეფექ ღურელიშა მენგაფერი არ მითი ცხუნერი ილუკათუფტერენან. ღურელიშა მენგაფერიქ ოჯაღის ღურელი ოშინაფასუნტუ. აჲა დულჲა ეშო იყვეტუ:წოხლე ღურელიშა მენგაფერის თომა ობღაფაფტეს ოჯაღიში მაკათურეფექ. ოჯაღიში ღურელი ჯუმა ტუკონნა, ღურელიშა მენგაფერის “ჯუმამენგაფერი” უწუმერტეს; ოჯაღიში ღურელი და ტუკონნა, ღურელიშა მენგაფერის “დამენგაფერი” უწუმერტეს;  ოჯაღიში ღურელი ნანა ტუკონნა, ღურელიშა მენგაფერის “ნანამენგაფერი” უწუმერტეს. აშოფეთენ ოჯაღიში ღურელი ხოლო ოჯაღიში დოლოხე სქიდუტუ დო ოჯაღიში მაკათურე სთერი იყვეტუ. ეშო უჩქინან.

 

ალი იჰსან აქსამაზი: ჭეჭეთობაში ადეთიშენთი მოლამიშინით! ოფუტე დო ნოღაფეს მუჭოში რტუ ჭეჭეთობაში ადეთი? აწი მუჭოში რენ ჭეჭეთობაში ადეთი?

იოსებ შენგელია: სამარგალოს, ჭეჭეთობა იხვამინენ ნანა მერჲემიში ბაჲრამიში წოხლენი სერის. აჲა რენ შეჲტანიში პატინობაშენ ოფაღუში ორა, დიდოფეთენ ეშო იჯერინენ. ოფუტეში ხალკიქ დიდო მაღალი სვას დიდი დაჩხირი დოგზაფს დო არ ექოლე დო არ აქოლე მეჟოცხონტუნან ნოსი დო ტანი მუთეფეში შეჲტანიში პატინობაშენ მსქვაშა ოფაღუ შენი. ჩქვადოჩქვა ოფუტეფეში აღანმორდალეფე ოკოიბღენან დო კაიხეშა ხორონაფან. კულანეფე დო ბიჭეფექ ართიქართი მსქვაშა იჩინოფან. აღანმორდალეფექ უდოხუნუ-უდოდგინუ შენლუღი, შამატა იქიფან. ხჩინი დო ბადეფე ოხორის დოხედუნან დო ხვალა შამათაში ხომაფეს ნუსიმინან.

ალი იჰსან აქსამაზი: ენდემური მარგალური ლილვე დო მზგუდაშენთი ამბაეფე ქომომჩით ამციქა, იყვენი? დიდო რენი ამკათა ლილვეფე დო მზგუდაფე ექ, სამარგალოს, თქვანი ოფუტეს?

იოსებ შენგელია: სამარგალოს, ლილვე-მზგუდაფეში ირი ჭეშიდი ჩანს. ქინძი, ღარამსო,

 მცხუკუბური, ლერი დო მაჟურა ლილვეფე. სემთური ლილვე-მზგუდაფე ნდღაშენ ნდღაშა 

გონდუნუნ დო მაჟურა დობადონაფეშენ ეჭოფინერი ლილვე-მზგუდაფე გამიჩინენ დო

 მუთუ ვარ.სამარგალოს, ლილვე-მზგუდაფეშიჭეშიდი მეტა, ჩხვარიში სემთური 

დიდო ჭეშიდი ჩანს. ენთეფე მეტა დიკა,  სუ დო მაჟურა კულტურული მზგუდაფე ჩანს.

აჲა ჭეშიდობა ნდღაშენ ნდღაშა 

გონდუნუნ მარა ხვალა დოხმელი სვალეფეს ნამთინი მზგუდაფე იშინახენ. 

ოშიშენ დიდო ჲერლი თასი იშინახენ ჩქიმი დოხმელი კოლექსიჲონის. 

სემთური დიდო ჭეშიდონი უშქური დო მცხულეფეთი ჩანს სამარგალოს. 

ანდღანერი ნდღას სემთური სუმ ჭეშიდი ჲერლი ხილა, ნჯა ოღურუში 

გზას რენ. უშქურიში ხალი ირიშენ პატი რენ.

მა სამარგალოშენ (15) ვიტოხუთ ჭეშიდი უშქური დოპკორობი: საპიჩო უშქური, ხვამარდე უშქური, მესიშ უშქური, ღანჯამ უშქური, საჩხიარ უშქური, ლაზურ უშქური, ჩე უშქური, ჭითა უშქური, ღვაჭითა უშქური დო ჩქვა. მცხულიში ჭეშიდეფე უშქურიშიშენ კაი იშინახენ. მცხულიშ მარგალური ჭეშიდეფე: გიდელ სხული, რაგვიე სხული, ღერკუტა სხული, ჭანური სხული, ორქო სხული, შანქარ სხული, მესიში სხული, გორო სხული, საზოთო სხული, ღვაჭითა სხული დო ჩქვა. ეშო ფთქვათნა, აშო ფთქვათნა (60) სუმენეჩი კონარი ყურძენიშ ჭეშიდი კაი იჩქინენ სამარგალოს:  ჩერგვალი, ჩეში, კიკაჩე, მახვატელი, ხოჯიშთოლი, ჭვიტილური, ჩეჭიფეში, ჩეხარდანი, ოჯალეში, ტოროკუჩხი, კაჭიჭი, ჭოდი, ჩუბერი, კოლოში დო ჩქვა. ლაზეთი დო სამარგალოში ხილა, ლილვე-მზგუდაფეში ჯოხოფე დიდოფეთენ ართნერი რენ. აჲა ხალიქთი მოწირაფან, ჩქინ ართნერი კულტურიში ხალკი ვორეთ. ჩქინი ლილვე-მზგუდაფე ჩქინი პაპულიშპაპულეფეში შურდოგურითენ ოჩალიშუთენ ანდღაშა ქომოხთუ. ემუშენითი ჩქინ ენთეფე შურდოგურითენ ოჩვალუ დო ოშინახუ დომაჭირნან.   

 

ალი იჰსან აქსამაზი: ჯინჯი მუშითენ სამარგალოშენ გამახთიმერი ენდემური სქინდინაფეშენთი მოლამიშინით! ჯინჯი მუშითენ სამარგალოშენ გამახთიმერი ჯოღორი რენ ჲადო ვოგნერეტი არ მარგალ ხანუმიშენ, ეშო რენი? აჲა ამბაი მცხადე რენი, ხუმრობა რენი?

იოსებ შენგელია: ჩქინ ენდემური ჯოღორი ვა მიყოუნან სამარგალოს. ირი ლაზიქ “ზერდავა ჯოღორი” ნა უწუმერს, თქვან ელბეთ ამ ჯოღორიშენ მოლაშინაფთ, ეშო მომიხთეფს. აჲა ჭეშიდი ჲეჩქინდერენ თარიხული კოლხეთის დო გონთალერი რენ ლაზეთი დო შავშეთ-იმერხევიში სემთეფეს. ჭიჭიტა ტასნათი, ამ ჭეშიდი ჯოღორი გურია დო აჭარისთანიში რაკანონი სვალეფესთი იძირენ. გურჯისთანის, ამ ჯინსიში ჯოღორის “კოლხური მაზერდევე” ვანა “გურჯული მაზერდევე” უწუმელან. აჲა ჯინსი არ რენ ჩქინი შენი, თელი ჩქინი რენ.

სამარგალოს, ჩქინ ქომიყოუნან “კვარაცხელიეფიშ ჯიშიშ  ჩხოუ” ჯოხონი ენდემური ფუჯი. 

ჩქინ ქომიყოუნან მარგალური ჯინსიში ცხენი, მარგალური ჯინსიში თხა, 

მარგალური ჯინსიში მჩხური, მარგალური ჯინსიში ქოთუმე დო ჩქვა. ანდღანერი ნდღას, 

აჲა ჯინსეფე დიდო ჭიტა რენ დო ნდღაშენ ნდღაშა გონდუნუნან.

 

ალი იჰსან აქსამაზი: აჲა ინტერვიუში ახირის “აკა ტვ” შენი არ- ჟურ ნენა ფთქვა: “აკა ტვ”-ს ჯუმუ დო ემეღი ნაუკათუფს დო ჩქინ ომუდი ნამომჩაფან ირის შუქური ვოღოდაფ, ცაშა ეხთან! ემუშენიქი ღორმოთიქ ნამომჩეს ღირსონი ნენა, კოლხური ნენა, ორდაფს “აკა ტვ”-ქ.  ანდღანერი ნდღას,  “აკა ტვ”- თენ მარგალური დო ლაზური ნენა აჩქვა უმანჯელი ვა რენ. ეშო იძირენ.   მა მეფშვენ “აკა ტვ” ირდასენ. მარგალური დო ლაზური ნენა ამკათა ნოჩალიშეფეთენ ირდასენ.   თქვანთი გინონანნა, ამციქათი “აკა ტვ”-შენ არ- ჟურ ნენა მიწვით, იყვენი?!

იოსებ შენგელია: ლაზური, მარგალური დო სვანური ნენა დღაშენ დღაშა ღურუნ; აჩქვა ბერეფექ ვა ღარღალაფან. აჲა რენ დიდო დიდი ნიშანი. ედო აჲა ხალი ვა იქთირენნა, სუმ ნენა მანიშა ღურასენ.

ჩხოროწყური აღანმორდალექ, თეონა ახალაიაქ “აკა-ტვ” ქოდოდგუ. “აკ ტვ”- ში დოდგალაფაში ნოღირე რენ ლაზური, მარგალურ დო სვანური ნენაფეში პოპულარიზასჲონი. ონწელიშ ნენა გოჭკონდუ რენ დიდო დიდი გჲუნახი, “აკა ტვ”-ქ ხალკის აჲა ოხოწონაფაფს. “აკა ტვ” აღან-დოდგერი რენ დო ჶინანსური დიდო დიდი პრობლემეფე ქუღუნ. მარა მთელი პრობლემეფეს მანიშა გეჯგინასენ დო ემუს ნამომსქუნს სვა აყვასენ მაჟურა ჩინობერი ტელევიზონეფეში დოლოხე, აშო ვიჯერ მა. აშოფეთენთი ლაზური, მარგალური დო სვანური ნენაფეში ოშინახუს კაპეტიშა ნუშველასენ.

 

ალი იჰსან აქსამაზი: თქვანთი გინონანნა, აწი აჲა ინტერვიუ ვოჩოდინათ?! აწი ჩქვა კითხალა ვა მიღუნ თქვანდა. მარა თქვან ოთქუში ჩქვა მუთუ ვარნა მესაჟი გიღუნანნა, ეთი ვოგნაფაფათ! ფიმფილი დიხაშა!

იოსებ შენგელია: ალი ბეგი, ირიშენ წოხლე თქვანდა შუქური ოღოდუ მინონ მა. ლაზური ნენაში ოშინახუს დიდო ბეჯითიხეშა ნუშველაფთ. უკულენი ჟენერასჲონეფეს თქვანი ნოჩალიშეფეში ქიმეტი უჩქიტასენ, აშო ვიჯერ მა.  ლაზეფე ჩქინებური ხალკეფეშენ ართერი რენ; ჩქინ ართიმაჟურაში  ჯუმალეფე ვორეთ. ლაზეფე დო მარგალეფე არ ვორეთ; არ დიცხირი დო არ ხორციში ვორეთ. ემუშენითი ირო ხეს ხე მეჩამერი ვორტათ; ართიმაჟურაშა ირო ამბაი მიღუტან. გიჩქიტან, სამარგალოს ჯუმალეფე ქოგიყოუნან დო დიდო კყოროფან.

 

+

(Önerilen Okumalar: Ahmet Tevfik (Büyük Hasan Rıza Paşa Zâde), (Yayına Hazırlayan: İrfan Çağatay) “Sevgili Vatandaşlarım Lazlara Ricâ-yı Mahsûsum ve Târihten Şânlı İki Sahîfe”, Lazi Kültür Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2014; B. G. Hewitt ve Z. K. Khiba, (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Megrelce Bir Masal: Kuzey Rüzgârı ve Güneş”, Kafkasya Yazıları, Sayı 5, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1998; Bakur Gogokhia: “Kimliğin en büyük nişanesi dildir!”, 29 XI 2018, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; “Cixaşkari Gürcistan’ın Zugdidi kentinde Laz Kalesi…” , 6 XI 2022, lazca.org; Giga Kavtaradze: “Hayat yalnızca para ve yemek değil!”, 16 I 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; “Gürcistan’da ilk Megrelce dergi “Skani სქანი yayımlandı”, 13 V 2020, lazca.org; “Hayvan Çiftliği” Megrelce olarak yayınlandı”, 16 XI 2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr/ gurcuhaber.com; Givi G. Karçava: “Megrel mutfağı, dünyanın çok zengin mutfaklarından biri!”, 27 IV 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Givi G. Karçava: “Bir dilde başka dillerden ne kadar çok ödünç kelime varsa, o dilin o kadar eski,  zengin ve bir kültür dili olduğunu anlayabiliriz!”, 6 V 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr/ hyetert.org; Givi G. Karçava:  “Kâzım, kültür devrimi yapan bir insandı!”, 13 V 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Givi G. Karçava: “Kardeşliği canlandırmak istiyorum!”,  22 V 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; “İlk Gürcüce- Megrelce Sözlük Yayınlandı”, 11 I 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr/ gurcuhaber.com;  “Kâzım Koyuncu AK̆A T̆V’de”, 09 VIII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Jean Chardin, (Editör: Stefanos Yerasimos, Çeviren: Ayşe Meral),  “Chardin Seyahatnamesi/ İstanbul, Osmanlı Toprakları, Gürcistan, Ermenistan, İran”, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2014; Jean Chardin, (Çeviren: Hüseyin Göçmen),  “Megrelya Seyahati (1672)”, Lazika Yayın Kollektifi, İstanbul, 2016; Gogita Çitaia: “Tarihimiz övünülecek zenginlikte”, 5 VIII 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; İuri Ğvincilia: “Dilimizin adını duymak bile istemiyorlar!”, 31 VII 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Joakim Enwall, (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Qazaqişi Gazeti”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 5, İstanbul, 1994/ Alaşara Dergisi, Sayı 9-10, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995- 1996; “Megrelce dergi çıktı: “Skani”/ “სქანი”,16 V 2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr/ gurcuhaber.com; “Megrelce Televizyon- AK̆A T̆V Bir Yaşında!”, 20 VII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; “Kâzım Koyuncu “AK̆A T̆V”de”, 9 VIII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com; Kolkhuri podkast editörü (Lado Tskhakaia): “Kaç bin yıllık dil yavaş yavaş yok olma noktasında!” , 28 I 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Laşa Kodua, “Lazca dildir; başka bir dilin lehçesi değildir”, 26 IX 2019, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; “Megrelistan’da üç gün”, 29 VIII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; “Müzisyen Cihangir Bilgin Zugdidi’de”, 22 VIII 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Natia Poniava: “Biz Gürcistan’da, siz Türkiye’de dilimizi yaşatalım; bunu yapabiliriz!”, 23 II 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Natia Poniava: “Anadilimiz kaybolursa, kimliğimiz de yavaş yavaş kaybolacak!”,  03 XI 2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Niyazi Koyuncu: “Kâzım’ın hasreti büyüyor!”, 12 VIII 2013, sonhaber.ch/ circassiancenter.com; Nodar Lomouri, (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Egrisi/ Lazika Krallığının Tarihi”, Ogni Kültür Dergisi,  Sayı 5, Temmuz-Ağustos 1994, İstanbul; “Sovyet Lazları Halk Önderi İskender Tzitaşi ve Solun Ezberini Bozan Mektupları”, 5 XII 2013, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Tedo Sakhokia, (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Megrel-Laz Kültüründe Akrabalık, Evlenme ve Cenaze”, Tarih ve Toplum Dergisi, Sayı 140, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995; Zaal Calağonia, “Yaşasın dillerimiz Lazca ve Megrelce!”, 28 VI 2022, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; “ვისწავლოთ მეგრული! /Megrelce Öğrenelim!”, 17 II 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr)

aksamaz@gmail.com