ლაზური ნენაში იფთინერი გაკვეთილეფე

 

 

ლაზური ნენაში იფთინერი გაკვეთილეფე

 

 

2012- 2013 გამანთანა დო დოგურობაში წანას, ქადიკოის გელადგინერი დერნეღის ეჩიდოვით დოლონის ლაზური დერსეფე ქომეფჩი. ამ დერსეფე ლაზური ჩქარ ნა ვარ უჩქინანფე შენი რტუ. კართა მჟაჩხას დერსი დოპი. აშოფეთე აჲა დერსეფეთენ ჟუროშდოსუმ ნეჩი საატონი პროგრამა მჟორაში თეშა ქოგამახთუ.

მან ლაზური დერსეფე სინიჶის სიჶთე მეფჩაფტი. კართა დერსი შენი წოხლენდო ჭარელი დო ღარელი მატერიალეფე დოფხაზირი ხეფე ჩქიმითენ დო დერსეფეშა ეშო ქამაფთი. ამ სუფარა ამ მატერიალეფეშენ წიფხინერი რენ. მამგურეფეს ამ სუფარაშენ მამგურაფალეში გოწონჯღონობათენ დერსეფე კაიხეშა აგურენან.

კორთაფე მეჩამუში ორას, მამგურაფალეფე შენი მან ოთქვალუში მუთხანეფე ქომიღუნ. წოხლე ლაზური ზიტაფეში თურქული ოხოწონაფა მეჩამუ ფელაფერი დო მორგაფონი ვა რენ. წოხლე ლაზური ზიტაფეში თელაჶუზი მეჩამუ ირიშენ ბეჯითი დულჲა რენ. ემუშენითი მამგურაფალეფე წოხლე ზიტაფეში თელაჶუზი მეჩამუში რენან. მამგურაფალე იფთი

ზიტაფეში თელაჶუზი პიჯიშენ ყუჯის ოგნაფუში რენ, უჭარუთენ. მამგურაფალე ზიტაფე ოთქვალუში დო მამგურეფეთი მეჟათქვალუში რენან. თელაჶუზიში მეჩამუშკულე, ეჲა დობაღინე იყვასში, ზიტაფეში ოჭარუ დო ოხოწონაფა მეჩამუ დვაჭირს. მარა ლაზური ზიტაფეში თურქული ოხოწონაფა მამგურეფეს არშვაჯის წოხლე მეჩამუ მთინი ვა რენ. ჰემითი ოშქურინონითი რენ. ნენა ოგურუ თერჯუმე ოხვენუ ვა რენ დო ემუშენი.

მამგურაფალე დაფას ჭარელი ამ ლაზური ზიტაფეში ოხოწონაფა ოსურეთუთენ მეჩამუში რენ. აშოთენ მამგურეფეს ალბონი ედო ემუთენთი დაფას ჭარელი ზიტაფე ემედენი აგურასუნონან. ნოწირენი მექჩათ; ჯოღორიში ლაზური ოხოწონაფა ოსურეთუ ფერფუ რენ. მარა ოძიƷინონი ვარნა მგარაში ოხოწანაფა ოსურეთუთენ ვა ნიჩინენ. ჰემინდროსთი მამგურაფალე ემუსთერი ზიტაფეში ოხოწონაფა მიმიკური ვარნა ხურალური ნენათენ მეჩამუში რენ. ზიტაფე, კითხალაფე დო ნენაშგექთირაფეში უკოროƷხუ ჶარა მეჟათქვალუ

დვაჭირს. მამგურე ანთეფე ჰემი გელახუნონი მუშიშენ ჰემითი დაფაშენ უკოროƷხუ ჶარათენ მეჟათქვალუში რენ. ამ მეჟათქვალუფე მამგურეფე შენი ირიშენ ბეჯითი გზა რენ ნენა დოგურუს. წოხლე აჲა კაიხეშა მიჩქიტან!

ნენა ოგურუ ხვალა გრამერი ოგურუთი ვა რენ. თი- სქანიში გური შენი, ნა გინონ სთერი მასდარეფე დო ენთეფეში ოხმარუ ოგურუ დო ოჭარაფუ ვარდო დღალური სქიდალას ირიშენ ღარღალერი ზიტაფე დო მასდარეფე დო ენთეფეში ოხმარუ ოგურუ დო ენთეფე ოჭარაფუ ირიშენ ფელაფერი დო მორგაფონი რენ. გეჭკალას გრამატიკული ნირუფე ოგურუ კაი ვა რენ. ჟილე ნაგიწვით სთერი ოხვენუთე, მამგურეფეს დერსი კაიხეშა ოხვაწონენან.

ედო აშოფეთენ გრამატიკული ნირუფე შენი ენთეფეს მამგურაფალეს კითხალაფეთი აკითხასუნონან. დერსეფეს, ენთეფეს ოგურუ ნა უნონან დო ენთეფეს დღალური სქიდალას ნადვაჭირნან გრამატიკული ნირუფე მამგურეფეს ოგურუ ირიშენ ფელაფერი გზა რენ.

ნენა მამგურეფეში ოგნუ, ოღარღალუ დო ოხმარუთენ იგურენ. ნენა წოხლე დო ხვალა გრამერი ოგურუ ვა რენ.

მან ამ სუფარაში დერსეფე სინიჶის მამგურეფეს ნა მეფჩაპტი ორას, ჟილე ნაგიწვით სთერი დოპი. დერსეფეს თურქულო ვა ბღარღალი. ლაზური ზიტაფეში თურქული ოხოწონაფა სიჶთე ვა მეფჩი. მარა ლაზური ზიტაფეში ოხოწონაფა დაფას ჩქვადოჩქვა ფერონი ქვამჭარუფეთენ დობღარი. ნამთინი ზიტაფე დო მასდარეფეთი ოსურეთუთენ ვარდო მიმიკური ვარნა ხურალური ნენათენ მეჩამუში ვორტი. ჩოდინა გეჯგინერი რტუ. დერსეფეს ნავიხმარი მთელი ოკოთქვალა დო ნოჭარეფე მამგურეფეში ჩქინაფათენ დოფხაზირი.

ამ სუფარაში დერსეფექ გეჭკაფული ჩქინაფა მეჩაფს. ედო აჲა ჩქინაფა მსქვაშა ნაიგურასუნონ მამგურესთი ნდღალური სქიდალას ემუს ნა დუბაღუნ კონარითენ აჲა ნენა ოხვაწონენ დო აღარღალენ. ჩქიმი თოლითენ, აჲა სუფარა გეჭკაფული დერსეფე შენი ეფთო დობაღინე რენ. მარა მამგურეფე დო მამგურაფალეფე სინიჶის უდოდგინუ შურდოგურითენ ოჩალიშუში, ოღარღალუში რენან.

მიჩქინ, დიდი გურიშჭვინი რენ, ოწირამუში დო ოგნაფუში მატერიალეფე ანდღანერი ნდღას ვა მიღუნან. ჩქინაფერი ირის უჩქინ, ამ ნენა ოთხო ვითოშ წანერი რენ. თქვანთი ძიროფთ, ამ სუფარა ჭიჭიტა რენ. დიდი ზოღაფეში ჭიჭიტა წაფა სთერი. ანდღანერი ნდღას მან აჲა მახვენუ. დიდშურონი მამგურაფალეფეს აჲა სუფარათენ მამგურეფე მუთეფეშის ოგურუში ჩქვადოჩქვა გზალეფე აძირენან, აჲა მიჩქინ.

ეშო ვოჩოდინა: ანდღანერი ნდღას უგურაფობა ირიშენ დიდი მტერი ჩქინი რენ.ემუშენითი ნენა ფუთხუნ ჭარა დოსქიდუნ. ოჭარუ გიჩქიტან დო ნოშქერითენ ნჭარით! (24 ხცალა 2013)

https://www.kitapyurdu.com/kitap/laz-dili-temel-dersleri/385230.html

 

+

 

Lazuri Nenaşi İptineri Dersepe

 

2012- 2013 gamantana do dogurobaşi ʒ̆anas, Kadik̆ois geladgineri derneğis eçidovit dolonis Lazuri dersepe komepçi. Am dersepe Lazuri çkar na var uçkinanpe şeni rt̆u. K̆arta mjaçxas dersi dop̆i. Aşopete aya dersepeten juroşdosum neçi saat̆oni p̆rograma mjoraşi teşa kogamaxtu.

Man Lazuri dersepe sinifis sifte mepçapt̆i. K̆arta dersi şeni ʒ̆oxlendo ç̆areli do ğareli mat̆erialepe dopxaziri xepe çkimiten do dersepeşa eşo kamapti. Am supara am mat̆erialepeşen ʒ̆ipxineri ren. Mamgurepes am suparaşen mamgurapaleşi goʒ̆oncğonobaten dersepe k̆aixeşa agurenan.

K̆ortape meçamuşi oras, mamgurapalepe şeni man otkvaluşi mutxanepe komiğun. Ʒ̆oxle Lazuri zit̆apeşi Turkuli oxoʒ̆onapa meçamu pelaperi do morgaponi

va ren. Ʒ̆oxle Lazuri zit̆apeşi telafuzi meçamu irişen beciti dulya ren. Emuşeniti mamgurapalepe ʒ̆oxle zit̆apeşi telafuzi meçamuşi renan. Mamgurapale ipti

zit̆apeşi telafuzi p̆icişen qucis ognapuşi ren, uç̆aruten. Mamgurapale zit̆ape otkvaluşi do mamgurepeti mejatkvaluşi renan. Telafuzişi meçamuşk̆ule, eya

dobağine iqvasşi, zit̆apeşi oç̆aru do oxoʒ̆onapa meçamu dvaç̆irs. Mara Lazuri zit̆apeşi Turkuli oxoʒ̆onapa mamgurepes arşvacis ʒ̆oxle meçamu mtini va

ren. Hemiti oşkurinoniti ren. Nena oguru tercume oxvenu va ren do emuşeni.

Mamgurapale dapas ç̆areli am Lazuri zit̆apeşi oxoʒ̆onapa osuretuten meçamuşi ren. Aşoten mamgurepes alboni edo emutenti dapas ç̆areli zit̆ape emedeni agurasunonan. Noʒ̆ireni mekçat; coğorişi Lazuri oxoʒ̆onapa osuretu perpu ren. Mara ožiƷinoni varna mgaraşi oxoʒ̆anapa osuretuten va niçinen. Hemindrosti mamgurapale emusteri zit̆apeşi oxoʒ̆onapa mimik̆uri varna xuraluri nenaten meçamuşi ren. Zit̆ape, k̆itxalape do nenaşgektirapeşi uk̆oroƷxu fara mejatkvalu

dvaç̆irs. Mamgure antepe hemi gelaxunoni muşişen hemiti dapaşen uk̆oroƷxu faraten mejatkvaluşi ren. Am mejatkvalupe mamgurepe şeni irişen beciti gza ren

nena dogurus. Ʒ̆oxle aya k̆aixeşa miçkit̆an!

Nena oguru xvala grameri oguruti va ren. Ti- skanişi guri şeni, na ginon steri masdarepe do entepeşi oxmaru oguru do oç̆arapu vardo dğaluri skidalas irişen ğarğaleri zit̆ape do masdarepe do entepeşi oxmaru oguru do entepe oç̆arapu irişen pelaperi do morgaponi ren. Geç̆k̆alas gramat̆ik̆uli nirupe oguru k̆ai va ren. Jile nagiʒ̆vit steri oxvenute, mamgurepes dersi k̆aixeşa oxvaʒ̆onenan.

Edo aşopeten gramat̆ik̆uli nirupe şeni entepes mamgurapales k̆itxalapeti ak̆itxasunonan. Dersepes, entepes oguru na unonan do entepes dğaluri skidalas nadvaç̆irnan gramat̆ik̆uli nirupe mamgurepes oguru irişen pelaperi gza ren.

Nena mamgurepeşi ognu, oğarğalu do oxmaruten iguren. Nena ʒ̆oxle do xvala grameri oguru va ren.

Man am suparaşi dersepe sinifis mamgurepes na mepçap̆t̆i oras, jile nagiʒ̆vit steri dop̆i. Dersepes Turkulo va bğarğali. Lazuri zit̆apeşi Turkuli oxoʒ̆onapa

sifte va mepçi. Mara Lazuri zit̆apeşi oxoʒ̆onapa dapas çkvadoçkva peroni kvamç̆arupeten dobğari. Namtini zit̆ape do masdarepeti osuretuten vardo mimik̆uri varna xuraluri nenaten meçamuşi vort̆i. Çodina gecgineri rt̆u. Dersepes navixmari mteli ok̆otkvala do noç̆arepe mamgurepeşi çkinapaten dopxaziri.

Am suparaşi dersepek geç̆k̆apuli çkinapa meçaps. Edo aya çkinapa mskvaşa naigurasunon mamguresti ndğaluri skidalas emus na dubağun k̆onariten aya nena oxvaʒ̆onen do ağarğalen. Çkimi toliten, aya supara geç̆k̆apuli dersepe şeni epto dobağine ren. Mara mamgurepe do mamgurapalepe sinifis udodginu şurdoguriten oçalişuşi, oğarğaluşi renan.

Miçkin, didi gurişç̆vini ren, oʒ̆iramuşi do ognapuşi mat̆erialepe andğaneri ndğas va miğunan. Çkinaperi iris uçkin, am nena otxo vitoş ʒ̆aneri ren. Tkvanti žiropt, am supara ç̆iç̆it̆a ren. Didi zoğapeşi ç̆iç̆it̆a ʒ̆apa steri. Andğaneri ndğas man aya maxvenu. Didşuroni mamgurapalepes aya suparaten mamgurepe mutepeşis oguruşi çkvadoçkva gzalepe ažirenan, aya miçkin.

Eşo voçodina: Andğaneri ndğas ugurapoba irişen didi mt̆eri çkini ren.Emuşeniti nena putxun ç̆ara doskidun. Oç̆aru giçkit̆an do noşkeriten nç̆arit! (24 XƷala 2013)

+

 

 

2012- 2013 eğitim ve öğretim yılında, Kadiköy’de bulunan dernekte otuz hafta boyunca Lazca ders verdim. Bu dersler, hiç bilmeyenler içindi. Her pazar günü ders

yaptım. Böylece 260 saatlik bu program ortaya çıktı. Sınıf ortamında ilk defa Lazca

ders veriyordum. Her ders için önceden, yazılı ve çizili ders materyallerini ellerimle

hazırladım ve derslere öyle girdim. Bu kitap, o ders materyallerinden oluşmuştur.

Öğrenciler bu kitaptan sınıf ortamında öğretmenlerinin rehberliğinde dersleri iyice

öğrenebilirler.

Üniteleri sınıfta öğretme konusunda, öğretmen arkadaşlara söyleyeceklerim

var. İlk olarak Lazca kelimelerin Türkçe anlamlarını vermek doğru bir yol değil. Önce

Lazca kelimelerin telâffuzunu öğretmek en iyisi. O sebeple de öğretmen arkadaşlar

öncelikle kelimelerin telâffuzunu vermeliler. Öğretmen, ilk olarak kelimelerin

telâffuzlarını, yazmaksızın, ağızdan kulağa duyurmalıdır. Öğretmen; kelimeleri

söylemeli, öğrenciler tekrar etmelidir. Telâffuzları öğrettikten sonra, bu yeterli olunca,

kelimelerin yazılış ve anlamlarını vermek gerekir. Ancak öncelikle Lazca kelimelerin

Türkçe anlamlarını öğrencilere bir solukta vermek de doğru değil. Bu tehlikelidir de.

Çünkü dil öğretmek, tercüme yapmak değildir. Öğretmen, tahtaya yazılan Lazca

kelimelerin anlamlarını çizimler yaparak vermeli. Böylece öğrenciler alfabe ve onunla

da tahtaya yazılmış kelimeleri hemen öğrenebileceklerdir. Örnek verelim; köpeğin

Lazca karşılığını tahtaya çizmek kolaydır. Fakat gülünç veya ağlamanın karşılığı

resimle verilemez. O zaman, öğretmen arkadaş bunun gibi kelimelerin anlamlarını

mimik veya vücut diliyle vermelidir. Kelimeleri, soruları ve cevapları sayısız kere

tekrarlamak gerekir. Öğrenciler bunları hem sıralarından hem de tahtadan sayısız

kere tekrarlamalıdır. Bu tekrarlar, öğrenci için dil öğreniminde en önemli yöntemdir.

Başta bunu iyi bilelim!

Bilirsiniz; dil öğrenmek, yalnızca gramer öğrenmek de değildir. Fiiller ve

çekimlerini öğretmek ve yazdırmak değil de, günlük hayatta en çok konuşulan kelime

ve fiilleri ve onların kullanımını öğretmek ve yazdırmak en doğru yoldur. Başlangıçta

öğrenciye verilen gramer kuralları kalıcı olmaz.

 

Yukarıda önerdiğim gibi yapmakla, öğrenciler dersi daha iyi anlayabilirler. O zaman da gramer kurallarını anlamak isteyen öğrenciler akıllarına takılan soruları sorabilirler. Derslerde, öğrencilerin öğrenmek istediklerini ve onlara günlük hayatta gereken gramer kurallarını öğretmek faydalı bir yoldur. Dil, öğrencilerin duyması, konuşması ve kullanmasıyla öğrenilir.

Dil; öncelikle ve yalnızca gramer öğrenmek değildir.

 

Ben, bu kitaptaki dersleri öğrencilerime verirken, yukarıda dediğim gibi yaptım.

Derslerde Türkçe konuşmadım. İlk olarak Lazca kelimelerin karşılıklarını Türkçe

olarak vermedim. Lazca kelimelerin karşılıklarını farklı renkteki tebeşirleri kullanıp

tahtaya resimler çizerek verdim. Bazı kelime ve mastarları da resimlerle değil de

mimikler veya vücut diliyle vermek zorundaydım. Sonuç başarılıydı. Derslerde

kullandığım bütün diyalogları, metinleri ve resimleri de öğrencilerin durumlarına göre

hazırladım.

 

Bu kitaptaki dersler başlangıç düzeyinde bilgi veriyor. Bu bilgileri güzelce

öğrenecek olan öğrenci günlük hayatta ona yetecek kadarıyla bu dili anlayabilir ve

konuşabilir. Sanırım bu kitap başlangıç dersleri için oldukça yeterlidir. Ne var ki,

öğrenciler ve öğretmen arkadaşlar sınıf ortamında durmadan güzelce çalışmalıdırlar,

konuşmalıdırlar.

 

Ne yazık ki, şu anda görsel ve işitsel materyallerimiz yok. Herkes biliyor ki, bu

dil dört bin yaşında. Sizler de görüyorsunuz ki, bu kitap çok küçük. Büyük denizlerin

küçücük damlası gibi. Ben şimdilik ancak bu çalışmayı yapabildim. Fedakâr öğretmen

arkadaşlar, bu kitapla öğrencilerine öğretmenin çeşitli yöntemlerini bulabilecekler.

Bunu biliyorum.

 

Şöyle bitirelim: Günümüzde en büyük düşmanımız cahilliktir. O sebeple söz

uçar yazı kalır. Yazmayı bilelim de küçük bir kömür parçasıyla yazalım! (24 VII 2013)

 

 (Önerilen okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “Birinci Basamak Lazca Dersleri Kursunu Tamamladık”, 12 V 2013, yusufbulut.com, sonhaber.ch, circassiancenter.com.tr; “İlk Lazca ders kitabı yayınlandı”, 04 XI 2013, demokrathaber.org; “İlk Lazca ders kitabı yayınlandı”, 1 XII 2013,  jinepsgazetesi.com; “Lazca ders kitabı/ MEB Lazca için ders kitabı hazırlandı”, 10 XI 2013, cumhuriyet.com.tr; “Lazca için ders kitabı hazır”, 11 XI 2013, hurriyet.com.tr; “Lazca ders kitabı hazırlandı”, 11 X 2013, risalehaber.com; Semra Çelebi, “Anadolu Kültürü Kadıköy’de yaşıyor, 1 XI 2012, gazetekadikoy.com. tr)

(Kaynak:  Ali İhsan Aksamaz, “Laz Dili Temel Dersleri, 2. Baskı,  Belge Yayınları, İstanbul, 2016)

 

 

 

https://www.circassiancenter.com/tr/laz-dili-temel-dersleri-2-baski/

https://sonhaber.ch/laz-dili-temel-dersleri/