“ართნერი მზახალიშენ არ კულანი დო ბიჭი კალა ოოჯაღინუ დიდი გჲუნახი იშინენ!”
ნოწილე 2
ნოწილე 1: http://xvalamgeri.blogspot.com/2023/11/xcini-do-badepesen-ckini-mcvesi.html
ალი
იჰსან აქსამაზი: (40) ჟურენეჩი წანაშ წოხლენი ვანა (100) ოში წანაშ წოხლენი ოჩილუ- ოქიმოჯუში, ოოჯაღინუში
ადეთეფე მუჭოში ტერენ დო აწი მუჭოში რენ? ამციქათი წოხლენერი დო აწინერი ოჩილუ- ოქიმოჯუში, ოოჯაღინუში ადეთეფეშენ
ღარღალით, მუკონარი გიჩქინან ეკონარი!
იოსებ
შენგელია: დიდო მჯვეში ორაფეს, ოოჯაღინუში ადეთის არ შარტი ქუღუტუ: ბიჭი დო კულანი ართიმაჟურაში მძახალიშენ ვარ იყვასუნტეს. ბიჭი დო კულანიში ბაბეფე დო ნანაფე ხვალა ართიმაჟურაში ჟენერასჲონიშენ ვარ, ართიმაჟურაში დიდო მჯვეში ჟენერასჲონეფეში მზახალეფეშენთი ვარ იყვასუნტეს. ბიჭი დო კულანის აღანი ვანა დიდო მჯვეში დიცხირიშ მზახალობა უღუტესკონნა, აჲა ხალიქ ენთეფეში ოოჯაღინუს ნოდგითაფს. ნოღამეს დო ნოღამისას დიცხირიშ მზახალობა, ხოლოს ვანა მენდრაშენ მზახალობა, ართნერი დიცხირიშჯოხო, გოჩქვანერი კანონეფე ვა აყვასუნონან. ეთნოგრაჶიული დოლოჭარაფაშენ კაიხეშა ეშო ვიკითხუფთ: (9) ჩხორო ჟენერასჲონიშკულე ემკათა ოოჯაღინუში ნოკუჩხენეფე ჟურ კელეშენ ოოჯაღინუს გუნდუნასუნტუ.
ანდღანერი ნდღას, სამარგალოსთი, მთელი გურჯისთანისთი, აწინერი კანონიქ მზახალი ოჯაღეფეშენ ბიჭი დო კულანიში ოოჯაღინუს ნოდგითაფს. მზახალეფეში ოოჯაღინუში გზა გენკილერი რენ. ჩქინი მჯვეში ოფუტური ადეთეფექ ხვალა მზახალი ბიჭი დო კულანიში ოოჯაღინუს ვარ, ართნერი ოფუტეშენ არ ბიჭი დო კულანიში ოოჯაღინუსთი ნოდგითაფტუ დო ნოდგითაფს. ხვალა ართიმაჟურაშა მზახალი კოჩეფეში ბერეფეს ვარ, ართნერი ვარნა გოჩქვანერი ოფუტეფეს სქიდერი მარა ართიმაჟურა კალა ხოლოს ირთიბატიში ბერეფეში ოოჯაღინუსთი, ართნერი ოხვამეში ხალკიში ბერეფეში ოოჯაღინუსთი ნიდგინენ; ონათუ ირიშენ ბეჯითი შარტი რენ აქ. ონათუ მზახალობაში ხეშნოხვენური ჶორმი იშინენ თინა, დიცხირი დო ხორციშენ ჩქვა კაპეტი რენ. ვიტოჟურ ეტაპიშა ულუნ.
აჲა ხეშნოხვენური მზახალობა დიდო დიდი ენდოლი რენ ბიჭი დო კულანიში ოოჯაღინუს. ედო ტაბუ იშინენ. ართნერი დიცხირიშჯოხოშენ არ კულანი კალა ოჩილუს, ბიჭიში ნანაში ართნერი იმაჟიშენ არ კულანი კალა ოჩილუს, ბიჭიში ნანაში დიცხირიშჯოხოშენ არ კულანი კალა ოჩილუსთი გზა ვა ნიჩინენ. ამუშენ ჩქვა, არ ბერეში მჭკეშითი ემ ბერეს მზახალი აყვენ, მზახალი იშინენ. ბერეში ნანა- ბაბა, ბერეში მჭკეშის და ჯუმა დო და იშინენ. ენთეფეს და აყვეტუ ბერეში მჭკეში. ემორას ვარნა უკულეთი, ბერეში ოჯაღიშენ არ ბიჭის ვანა კულანის მჭკეში ოჯაღიშენ მითიკალა ოოჯაღინუს გზა ვა ნიჩინეტუ. მკულეშა გიწვათნა, ამკათა ირთიბატიშენთი მზახალობა ჲეჩქინდუნ. ბერეში მზახალაფეთი, მჭკეში მზახალეფეთი ართიმაჟურას მზახალი აყვენან. ემუშენითი აჲა ხალიქთი ამ ჟურ მზახალეფეშენ ბიჭი დო კულანიში ოოჯაღინუს ნოდგითაფს. აქ გოჩქვანერი დიცხირიშჯოხო დო გოჩქვანერი მზახალობა ბეჯითი ვა რენ. არ ოფუტეში ხალკიშენ არ ბიჭი დო ოხორჯაში ოოჯაღინუსთი ღულა ოწკერს ხალკიქ. გოჩქვანერი ოფუტეფეშენ ბიჭი დო ოხორჯაში ოოჯაღინუ კაი დაწონენ ხალკის. არ ოხორის არიშენ დიდო ბიჭი იყვაში, ირიშენ წოხლე ილლა უმჩანე ჯუმა იჩილასენ, უკულეთი მაჟურაფე. უმჩანე ჯუმა ვარდო, მაჟურა იჩილაში, აჲა ხალი ონჯღორე იშინენ დო უმჩანე ჯუმა დიდოფეთენ ღურაშა უჩილუ ქოდოსქიდუნ. ეშო იყვაშითი, უმჩანე ჯუმა კალა ჩქარ კულანი ვა იქომეჯენ. ამკათალეფე უნამუსონი იშინენან დო ემუშენი.
მჯვეში ჭანდაფეში ადეთეფე დო მერასიმეფე აჩქვა დიდოფეთენ გომინდუნეს, გომინდუნან, მარა ნამთინი ადეთეფე ხოლოთი სქიდუნ. ანდღანერი ნდღასთი, ართნერი მზახალიშენ არ კულანი დო ბიჭი კალა ოოჯაღინუ დიდი გჲუნახი იშინენ. ნანა დო ნანდიდიში სოჲადიში კოჩეფეკალათი ვა იჩილენან. სონი ვითწანაფეს ელჩობათენ ოჩილუში
ადეთი გონდუნუ.
აწითი ქომოფთათ ანდღანერი წოფხინერი ოოჯაღინუშა. ეშო ფთქვათნა, აშო ფთქვათნა, ამკათა ოოჯაღინუში ადეთი ნდღაშენ ნდღაშა გონდუნუ დო აწითი უდოდგინუ გონდუნუნ. ეთნოგრაჶიული დოლოჭარაფაქ ჩქინ ეშო მოწირაფან: სამარგალოს, (20.) მაეჩანი ოშწანურაში მაართანი გვერდის დო უკულენი ორაფეს დიდი ჭანდაფე იქიფტერენან. ჭანდაშა 200-300 (ჟუროში- სუმოში), ნამთინი ორაფეს ემუშენ დიდო მუსაჶირის უჭანდეფტერენან. ჟუროში- სუმოში კოჩონი ჭანდეფეთი მაძირენან ანდღანერი ნდღალეფეს, მარა ეკონარი დიდო ვარ.
გურჯისთანიში მაჟურა ნოწილეფეს ვარ, მარა სამარგალოს არ ადეთი იძირენ: ჭანდაში მასაში მასრაჶეფე მთელი ნოღამეში ოჯაღიქ ქომეჩაფს. ჭანდაშა ნამულუნ მუსაჶირეფე დიდოფეთენ ნოღამეში მზახალეფე რენან. მარა ნოღამისაში კელე შენი ეშო ვა რენ, ჭანდაშა ხვალა მეჩქინერი არ-ჟურ მუსაჶირი ოყონუში ჰაკი ქუღუნან. ნოღამეში კელეს მუკო დო მუჭო უნონნა, ეშო. ართნერი ოფუტეშენ ოოჯაღინუ ჭიჭიტა რენ, მარა ხოლოთი ამკათალაფე მაძირენან. ჩქინ ეთნოგრაჶიური ნოჩალიშეფე ჩქინიშენ ეშო ქობძირით: სამარგალოში რაკანონი ოფუტეფეს, ართნერი ოფუტეშენ ოოჯაღინუ დიდო რენ, მარა სამარგალოში ზენონი ოფუტეფეს ართნერი ოფუტეშენ ოოჯაღინუ ეკონარი ვარ, ამციქა რენ. ჩეჲიზი მეჩამუში ადეთი ანდღანერი ნდღასთი ხოლო სქიდუნ. ოჯაღი მუშიქ კულანის ჩეჲიზიში ფარა მეჩაფს ვანა ჩეჲიზიში ეშჲა დო მაჟურა ოხმარონეფე ნუღაფს.
ალი
იჰსან აქსამაზი: დიდოფეთენ მუ სქინდინაფე გიყოუნან ოფუტეს? მჭკეში გიყოუნანი ოფუტეს?
იოსებ
შენგელია:
მთელი სამარგალოს, ჩქინი ოფუტეშაქის სქინდინობა ოშწანურაფეშენდონი გონთალერი რენ, დიდოფეთენთი ფუჯიშ სქინდინობა. ეშო გიწვათნა, აშო გიწვათნა, ოფუტე ჩქიმის ირი ოჯაღის თითო ფუჯი უყოუნ. ჯამიში, მჩხური დო თხა ნაუყოუნან ოფუტარეფეში მუკონობა დიდო ჭიტა რენ. ოფუტე ჩქინიში გომორგვას თიფეფუნა ქორენ დო ჩქინი ფუჯეფეთი ექ ჯუფან. ემუშენითი მჭკეში ვა მიყოუნან.
ნაყონასუნონ...
“Artneri
mzaxalişen ar k̆ulani do biç̆i k̆ala oocağinu didi gyunaxi işinen!”
Noʒ̆ile
2
Ali İhsan Aksamazi:
(40) jureneçi ʒ̆anaş ʒ̆oxleni vana (100) oşi ʒ̆anaş ʒ̆oxleni oçilu- okimocuşi, oocağinuşi
adetepe muç̆oşi t̆eren do
aʒ̆i muç̆oşi ren? Amʒikati ʒ̆oxleneri do aʒ̆ineri oçilu-
okimocuşi, oocağinuşi
adetepeşen ğarğalit, muk̆onari giçkinan ek̆onari!
İoseb Şengelia:
Dido mcveşi orapes, oocağinuşi adetis ar şart̆i kuğut̆u: Biç̆i do k̆ulani artimajuraşi mžaxalişen var iqvasunt̆es. Biç̆i do k̆ulanişi babepe do nanape xvala artimajuraşi jenerasyonişen var, artimajuraşi dido mcveşi jenerasyonepeşi mzaxalepeşenti var iqvasunt̆es. Biç̆i do k̆ulanis ağani vana dido mcveşi diʒxiriş mzaxaloba uğut̆esk̆onna, aya xalik entepeşi oocağinus nodgitaps. Noğames do noğamisas diʒxiriş mzaxaloba, xolos vana mendraşen mzaxaloba, artneri diʒxirişcoxo, goçkvaneri k̆anonepe va aqvasunonan. Etnografiuli doloç̆arapaşen k̆aixeşa eşo vik̆itxupt: (9) çxoro jenerasyonişk̆ule emk̆ata oocağinuşi nok̆uçxenepe jur k̆eleşen oocağinus gundunasunt̆u.
Andğaneri ndğas, Samargalosti, mteli Gurcistanisti, aʒ̆ineri k̆anonik mzaxali ocağepeşen biç̆i do k̆ulanişi oocağinus nodgitaps. Mzaxalepeşi oocağinuşi gza genk̆ileri ren. Çkini mcveşi oput̆uri adetepek xvala mzaxali biç̆i do k̆ulanişi oocağinus var, artneri oput̆eşen ar biç̆i do k̆ulanişi oocağinusti nodgitapt̆u do nodgitaps. Xvala artimajuraşa mzaxali k̆oçepeşi berepes var, artneri varna goçkvaneri oput̆epes skideri mara artimajura k̆ala xolos irtibat̆işi berepeşi oocağinusti, artneri oxvameşi xalk̆işi berepeşi oocağinusti nidginen; onatu irişen beciti şart̆i ren ak. Onatu mzaxalobaşi xeşnoxvenuri formi işinen tina, diʒxiri do xorʒişen çkva k̆ap̆et̆i ren. Vit̆ojur et̆ap̆işa ulun.
Aya xeşnoxvenuri mzaxaloba dido didi endoli ren biç̆i do k̆ulanişi oocağinus. Edo t̆abu işinen. Artneri diʒxirişcoxoşen ar k̆ulani k̆ala oçilus, biç̆işi nanaşi artneri imajişen ar k̆ulani k̆ala oçilus, biç̆işi nanaşi diʒxirişcoxoşen ar k̆ulani k̆ala oçilusti gza va niçinen. Amuşen çkva, ar bereşi mç̆k̆eşiti em beres mzaxali aqven, mzaxali işinen. Bereşi nana- baba, bereşi mç̆k̆eşis da cuma do da işinen. Entepes da aqvet̆u bereşi mç̆k̆eşi. Emoras varna uk̆uleti, bereşi ocağişen ar biç̆is vana k̆ulanis mç̆k̆eşi ocağişen mitik̆ala oocağinus gza va niçinet̆u. Mk̆uleşa giʒ̆vatna, amk̆ata irtibat̆işenti mzaxaloba yeçkindun. Bereşi mzaxalapeti, mç̆k̆eşi mzaxalepeti artimajuras mzaxali aqvenan. Emuşeniti aya xalikti am jur mzaxalepeşen biç̆i do k̆ulanişi oocağinus nodgitaps. Ak goçkvaneri diʒxirişcoxo do goçkvaneri
mzaxaloba beciti va ren. Ar oput̆eşi xalk̆işen ar biç̆i do oxorcaşi oocağinusti ğula oʒ̆k̆ers xalk̆ik. Goçkvaneri oput̆epeşen biç̆i do oxorcaşi oocağinu k̆ai daʒ̆onen xalk̆is. Ar oxoris arişen dido biç̆i iqvaşi, irişen ʒ̆oxle illa umçane cuma içilasen, uk̆uleti majurape. Umçane cuma vardo, majura içilaşi, aya xali oncğore işinen do umçane cuma didopeten ğuraşa uçilu kodoskidun. Eşo iqvaşiti, umçane cuma k̆ala çkar k̆ulani va ikomecen. Amk̆atalepe unamusoni işinenan do emuşeni.
Mcveşi ç̆andapeşi adetepe do merasimepe açkva didopeten gomindunes, gomindunan, mara namtini adetepe xoloti skidun. Andğaneri ndğasti, artneri mzaxalişen ar k̆ulani do biç̆i k̆ala oocağinu didi gyunaxi işinen. Nana do nandidişi soyadişi k̆oçepek̆alati va içilenan. Soni vitʒ̆anapes elçobaten oçiluşi adeti gondunu.
Aʒ̆iti komoptat andğaneri ʒ̆opxineri oocağinuşa. Eşo ptkvatna, aşo ptkvatna, amk̆ata oocağinuşi adeti ndğaşen ndğaşa gondunu do aʒ̆iti udodginu gondunun. Etnografiuli doloç̆arapak çkin eşo moʒ̆irapan: Samargalos, (20.) maeçani oşʒ̆anuraşi maartani gverdis do uk̆uleni orapes didi ç̆andape ikipt̆erenan. Ç̆andaşa 200-300 (juroşi- sumoşi), namtini orapes emuşen dido musafiris uç̆andept̆erenan. Juroşi- sumoşi k̆oçoni ç̆andepeti mažirenan andğaneri ndğalepes, mara ek̆onari dido var.
Gurcistanişi majura noʒ̆ilepes var, mara Samargalos ar adeti ižiren: Ç̆andaşi masaşi masrafepe mteli noğameşi ocağik komeçaps. Ç̆andaşa namulun musafirepe didopeten noğameşi mzaxalepe renan. Mara noğamisaşi k̆ele şeni eşo va ren, ç̆andaşa xvala meçkineri ar-jur musafiri oqonuşi hak̆i kuğunan. Noğameşi k̆eles muk̆o do muç̆o unonna, eşo. Artneri oput̆eşen oocağinu ç̆iç̆it̆a ren, mara xoloti amk̆atalape mažirenan. Çkin etnografiuri noçalişepe çkinişen eşo kobžirit: Samargaloşi rak̆anoni oput̆epes, artneri oput̆eşen oocağinu dido ren, mara Samargaloşi zenoni oput̆epes artneri oput̆eşen oocağinu ek̆onari var, amʒika ren. Çeyizi meçamuşi adeti andğaneri ndğasti xolo skidun. Ocaği muşik k̆ulanis çeyizişi para meçaps vana çeyizişi eşya do majura oxmaronepe nuğaps.
Ali İhsan Aksamazi:
Didopeten mu skindinape giqounan oput̆es? Mç̆k̆eşi
giqounani oput̆es?
İoseb Şengelia: Mteli Samargalos, çkini oput̆eşakis skindinoba oşʒ̆anurapeşendoni gontaleri ren, didopetenti puciş skindinoba. Eşo giʒ̆vatna, aşo giʒ̆vatna, oput̆e çkimis iri ocağis tito puci uqoun. Camişi, mçxuri do txa nauqounan oput̆arepeşi muk̆onoba dido ç̆it̆a ren. Oput̆e çkinişi gomorgvas tipepuna koren do çkini pucepeti ek cupan. Emuşeniti mç̆k̆eşi va miqounan.
Naqonasunon…
+
“Aynı
akrabadan kız ve oğlanın evlenmesi büyük bir günah sayılıyor!”
2.
Bölüm
Ali
İhsan Aksamaz: 40 yıl önceki veya100 yıl önceki
evlenme gelenekleri nasıldı, şimdi bu gelenek nasıl işliyor? Bildiğiniz
kadarıyla biraz da önceki ve şimdiki evlilik geleneklerinden bahsedin!
İoseb
Şengelia: Çok
eski zamanlarda, evlenme geleneğinin önemli bir şartı vardı: Oğlan ve kız,
birbirlerinin akrabası olmayacaktı. Evlenecek oğlan ve kızın baba ve anneleri
yalnızca birbirlerinin neslinden değil, birbirlerinin çok eski nesillerinden de
akraba olmayacaktı. Oğlan ve kızın yeni
veya eski kan akrabalığı bulunuyorsa, bu durum onların evlenmelerine büyük bir engeldir.
Damat adayı ile gelin adayının kan akrabalığı olmayacak, yakından veya uzaktan
akrabalıkları bulunmayacak, aynı soyadını taşımayacak. Etnografik kayıtlardan şunları
okuyoruz: Vaktizamanında birbirlerine akraba olmayan bir kız ile oğlanın
evliliklerinin akrabalık izlerinin ancak dokuz nesil sonra ortadan kaybolacağına
inanılır.
Günümüzde, Samegrelo’da da, bütün Gürcistan’da da geçerli
olan kanun; birbirlerine akraba ailelerden oğlan ve kızın evliliğini
yasaklıyor. Akrabaların evlenmesi yasak. Eski köy geleneklerimiz, yalnızca
akraba oğlan ile kızın evlenmelerini değil, aynı köyden bir oğlan ile bir kızın
evlenmesini de yasaklıyordu, yasaklıyor. Gelenekler, yalnızca birbirlerine
akraba insanların çocuklarının evliliklerini değil, aynı köyde veya farklı
köylerde yaşayan ancak birbirleriyle yakın irtibatı olan kimselerin
çocuklarının evlenmelerine de, aynı ibadethane cemaatinin çocuklarının da
evlenmelerini yasaklıyor. Burada vaftiz çok önemlidir. Vaftiz
akrabalığın
yapay bir şekli sayılsa da, kan akrabalığı ilişkisinden daha önemli bir
irtibattır. Bu durum, inanca göre on iki aşamaya kadar gider.
Sonradan edinilen akrabalık da, oğlan ve kızın
evlenmesine büyük bir engeldir. Bundan dolayı bu münasebet tabu olarak
sayılıyor. Aynı soyadından bir kız ile evlenmeye; bir oğlanın, annesini andıran
görüntüdeki bir kız ile evlenmesine, oğlanın annesinin soyadından bir kız ile evlenmesine
de izin verilmez. Bundan başka, bir çocuğun bakıcısı da aynı çocuğun akrabası
sayılır. Bir çocuğun anne ve babası, çocuğun bakıcısının kız kardeşi ve erkek
kardeşi sayılıyordu. Çocuğun bakıcısı da, çocuğun anne ve babasının kız kardeşi
sayılıyordu. O anda veya çok sonrasında
da, bu çocuğun ailesinden bir oğlan veya kızın, bakıcısının ailesinden birisi
ile evlenmesine izin verimiyordu. Kısaca söylersek; bu tür sosyal irtibatlardan
da akrabalık oluşuyor. Çocuğun akrabaları da, bakıcısının akrabaları da
birbirlerine akraba sayılırlar. Bunun için de bu irtibat, bu iki akrabadan bir
oğlan ile bir kızın evlenmesine engeldir.
Böylesi bir durumda farklı soyadından olma ve farklı akrabadan olma
durumu bile önemli değildir. Aynı köyden bir erkek ile bir kadının evlenmesine
de insanlar iyi gözle bakmaz. Farklı köylerden bir erkek ile bir kadının
evlenmesi insanların hoşuna gider. Bir evde birden fazla erkek çocuk olduğunda,
ilk önce illa en büyük erkek kardeş evlenecek, sonra da diğerleri. En büyük
erkek kardeş değil de, bir diğeri önce evlenince, bu durum ayıp sayılır. Böyle
bir durumda da, büyük erkek kardeş çoğunlukla ölene kadar bekâr kalır. Önce evlenmemiş en büyük erkek kardeş
ile hiç bir kız da evlenmez. Çünkü böyleleri ahlaksız sayılır.
Eski düğün gelenek ve merasimlerimiz artık çok büyük
ölçüde kayboldu, kayboluyor. Ancak bazı
geleneklerimiz yine de yaşıyor. Günümüzde de, aynı akrabadan bir kız ile oğlanın
evlenmesi büyük günah sayılıyor. Anne ve
anneannenin soyadından kişilerle
de evlenilmez. Son on
yıllarda
görücü usulüyle evlenme geleneği kayboldu.
Aşağı yukarı, eski tür evlenme gelenekleri günden güne
kayboldu, hâlen de kayboluyor. Etnografik yazılı kayıtlar biz şunları
gösteriyor: Samegrelo’da, 20. yüzyılın
birinci yarısında ve sonraki zamanlarda
büyük düğünler yapıyorlarmış. Düğüne 200- 300, bazı zamanlarda ondan da
fazla misafir çağırıyorlarmış. 200- 300 kişilik düğünleri günümüzde de görebiliyoruz,
ancak o kadar fazla değil.
Gürcistan’ın diğer bölgelerinde değil ancak Samegrelo’da bir
gelenek görülüyor: Düğün masasının bütün masraflarını damat adayının ailesi karşılıyor.
Düğüne gelen misafirler de çoğunlukla
damat adayının akrabaları oluyor. Gel gör ki, gelin adayının tarafı için aynı
şey olmuyor. Gelin adayı tarafının, düğüne ancak belirli bir sayıda misafir
getirme hakkı oluyor. Yani damat adayının tarafı ne kadarını, nasıl isterse
öyle oluyor.
Aynı köyden evlilik oldukça az,
ancak
yine de görebiliyoruz. Etnografik çalışmalarımızdan şöyle gördük: Samegrelo’nun
dağ köylerinde, aynı köylerden evlilik fazla. Ancak Samegrelo’nun ova
köylerinde aynı köyden evlenmeler o kadar fazla değil. Çeyiz verme geleneği
günümüzde de hâlâ yaşıyor. Ailesi, kıza çeyiz parası veriyor veya çeyiz eşyası
ile diğer araç gereci götürüyor.
Ali
İhsan Aksamaz: Köyünüzde çoğunluklar hangi hayvanlar
var? Köyünüzün çobanı var mı?
İoseb
Şengelia: Bütün Samegrelo’da, bizim köyümüzde de hayvancılık
yüzyıllardan beri yaygın. Çoğunlukla da inek hayvancılığı. Köyümüzün hemen her
ailesinin aşağı yukarı birer ineği var. Manda, koyun ve keçisi olan köylülerin
sayısı çok az. Köyümüzün etrafında otlak
var. Bizim ineklerimiz de orada otluyor. O sebeple de çobanımız yok.
(Önerilen Okumalar: Givi G. Karçava:
“Megrel mutfağı, dünyanın çok zengin mutfaklarından biri!”, 27 IV 2021, sonhaber.ch/
gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Givi G. Karçava: “Bir dilde başka
dillerden ne kadar çok ödünç kelime varsa, o dilin o kadar eski, zengin ve bir kültür dili olduğunu
anlayabiliriz!”, 6 V 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr/
hyetert.org; Givi G. Karçava: “Kâzım,
kültür devrimi yapan bir insandı!”, 13 V 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/
circassiancenter.com.tr; Givi G. Karçava: “Kardeşliği canlandırmak
istiyorum!”, 22 V 2021, sonhaber.ch/
gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; “İlk Gürcüce- Megrelce Sözlük Yayınlandı”, 11 I 2021,
sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr/ gurcuhaber.com; Jean
Chardin, (Editör: Stefanos Yerasimos, Çeviren: Ayşe Meral), “Chardin Seyahatnamesi/ İstanbul, Osmanlı
Toprakları, Gürcistan, Ermenistan, İran”, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2014; Jean
Chardin, (Çeviren: Hüseyin Göçmen),
“Megrelya Seyahati (1672)”, Lazika Yayın Kollektifi, İstanbul, 2016; “Kâzım Koyuncu AK̆A T̆V’de”, 09 VIII
2023, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr)
Devam
edecek…
