“ანდღანერი ნდღას, ხვალა არ- ჟურ ნაბადიში უსტა გაძირენან სამარგალოს!”
ნოწილე 3
ნოწილე 1: http://xvalamgeri.blogspot.com/2023/11/xcini-do-badepesen-ckini-mcvesi.html
ნოწილე 2:
http://xvalamgeri.blogspot.com/2023/11/artneri-mzaxalisen-ar-kulani-do-bici.html
ალი
იჰსან აქსამაზი: მჯვეში
ორაფეს, მჭკეშობა ხვამერი მესლეღი რენ, ეშო მიჩქინ მა. მჭკეშიში
ადეთეფე მუნორენ მთელი ოქორთუეს, სამარგალოს? ამციქათი მჭკეშობაში ადეთეფეთენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! მჭკეშიშ
ლერსეფე, ბირაფაფე, ეპოსეფე გიღუნანი ექ?
იოსებ
შენგელია: მჭკეშეფე სამარგალოში რაკანონი ოფუტეფეს სქიდუნან დო ექ, ამციქა ტასნათი, მალეფე ქუყოუნან. ანტიკური ორაფეს, მჭკეშეფე ჶოლკლორიში უსტათი იშინეტერენან ხალკიში დოლოხე. დიდო მჯვეში მარგალი მჭკეშეფეშენ შიგნერი შიირეფე, პარამითეფე დო მითოლოჟიური ამბაეფე დოლოჭარელი რენ ჩქვადოჩქვა ქეთაბეფეში დოლოხე. რაკანონი სამარგალოს ნარენ, ტობავარჩხილიში ტიბას ორქოშთომალონი ბოჩი სქიდუტუ, ეშო იჯერტერენან მჯვეში მარგალი მჭკეშეფექ. ამ ბოჩიშენ ამბაეფე ნამეჩაფს ეჶსანეფე დიდო ტერენ სამარგალოს.
გურჯისთანიში ჩქვადოჩქვა ნოწილეფეს, მჭკეშეფეში გონთალერი მუსიკალური ინსტრუმენტი “სალამური” რენ, ეშო იჩქინენ. მარგალი მჭკეშეფეს არჩქვა მუსიკალური ინსტრუმენტი “ლარჭემი” ქუღუტეს . “ლარჭემი”-შა მენგაფერი არჩქვა მუსიკალური ინსტრუმენტი ლაზეთისთი გონთალერი რენ დო “ოსტვინონი” უწუმელან. გელაჩამუთენ მჭკეშიქ სქინდინაფე ოქთაფს. მჭკეში ირი მელოდის არ მაანა ქუღუნ. სქინდინაფეს აჲა მელოდეფე ქუჩქინან დო მჭკეშის ნაუნონ სთერი ექ ვარნა აქ დოდგითუნან. ვარნა ექ ულუნან, აქ მულუნან. ლარჭემიში ხომა სქინდინაფეს კაი ნუხთეფს დო ხელებერი ჯუფან, აჲა კაიხეშა ქუჩქინან მჭკეშეფეს. ემუშენითი მჭკეშეფექ ლარჭემი მსქვაშა გელაჩაფან. ლარჭემიში უსტაქ რაკანონი მენდრანი სვალეფეშა ულუნ დო ექ ნჯაფეშენ ნაკვათასენ მალზემეთენ ლარჭემი იქიფს. მამულიქ ნაყირაფს
სვალეფეში ნჩალეფეში დო წოხლეშენ კვათერი ნჩალეფეში მალზემეთენ ლარჭემი ვა იქიფს მალარჭემექ. ხოლოთი იქიფსნა, ლარჭემიქ პატი ხომა მეჩაფს, დიდოფეთენ აშო იჯერს ლარჭემიში უსტაქ.
ალი
იჰსან აქსამაზი: მარგალური ნაბადიში ადეთი დო ფერი მუჭოში რენ? ნაბადი ოხვენუში უსტაფეშენთი ღარღალით, იყვენი? ამციქათი აჲა კულტურული მირასიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ!
იოსებ
შენგელია: მთინი გიწვათნა, სამარგალო, კაპეტი დო მსქვა ნაბადი მუშითენთი კაიხეშა იჩქინენ. მარგალური ნაბადი მსქვაშა დო კაპეტიშა მარგალური მჩხურიში მონტკორითენ იხვენენ. მარგალი მანაბადექ ეშო იჯერს: აწინერი ნაბადეფე დიდოფეთენ მარგალური მჩხურიში მონტკორითენ ვარდო, მაჟურა ჯინსიშენ მჩხურეფეში მონტკორითენ იხვენენ. ემუშენითი მარგალური ნაბადის ვა ნუნგაფან დო პატი რენან.
ანდღანერი ნდღას, ხვალა არ-ჟურ ნაბადიში უსტა გაძირენან სამარგალოს. მანაბადეფეში მუკონობა ჭიჭიტა რენ. ენთეფეთი წალენჯიხაშ რაჲონიში ოფუტე ჩქვალერის სქიდუნან.
ალი
იჰსან აქსამაზი: ბერე ჲეჩქინდუში, მა მუ მიჩქიტას; (100) ოში წანაშ წოხლე ოფუტარი დო ნოღარი ოჯაღეფეს მუ ადეთეფე უღუტეს, ანდღანერი ნდღას მუ ადეთეფე, მერასიმეფე უღუნან? მუ
პაგანურ- ქრისტიანური ადეთეფე, მერასიმეფე უღუტეს დო უღუნან?
იოსებ
შენგელია:
ანტიკური ორაფეს, სამარგალოს, ბერე ნადორინასენ ოხორჯა დიხას ჩალას დონჯირაფტერენან დო თიკელეთი ჩალას არ მაკასი ვარნა კამა ქიწუძინტერენ. ჟურშურონიში ოხორჯა მზახალეფექ მაკასი ვარნა კამა ჩალაშ დოლოხე შინახუფტერენან. ეშო იქიფტერენან ჟურშურონიში ოხორჯა მზახალეფექ. ჟურშურონიქ პატინობა ვა ძირას დო ეზიჲეთი ვა ნწირას დო მსქვაშა ქოდორინას ჲადო აშო იქიფტერენან ოხორჯა მზახალეფექ. დობადაფა მეჭირელი აყუნა, მამუნიქ დო მაჟურა მზახალი ოხორჯალეფექ ჟურშურონი ბურგილითენ დიხას გჲომხვინუფტერენან. უკულეთი ჟურშურონის ხეს უფშუ პოტლიკა მეჩაფტერენან. უფშუ პოტლიკაქ ჟურშურონი ოხორჯას ქორბას მენჯელი მეჩასუნტერენ, ეშო იჯერტერენან მჯვეშეფექ. ჟურშურონიშკალა არ-თი მოსა გეკიდერი იყვასუნტერენ. აშოფეთენ ჟურშურონის პატი მუთუ ვა ნანჭასინტერენ, ეშო იჯერტერენან ჩქინი მჯვეშეფექ.
ჟურშურონის დობადაფა მეჭირელი აყუნა, მამუნიქ ლეტას კუჩხეფე გელუსუმტუ დო ზოპონტუ: “ჯიხაშ ნეკნა გომინწკიჲა!” ენა ამახთატუ, ექონი ირი ოხორჯაქთი ოტკაფუ დო დოლოქუნეფე მუთეფეში მოიწკასუნტუ დო ღორმოთის ეშო ოხვეწაფტერენან: “ღორმოთი ჩქინი, ჰაშო ქომუშლეთინია!” ჯიჯი იკონის დო ნანა მერჲემისთი ოხვეწაფტერენან ექონი ოხორჯალეფექ. ჟურშურონის გურის ქიმოლი მუშიში ქალამანეფე გედუმერტერენან დო წიწილას
გეჩამერი არ არგუნი სუმ ჶარა ქორბას უსუმეტერენან. ჟურშურონი ოხორჯა კალა არ ჩქვა ჟურშურონი ოხორჯაში დოდგითუს გზა ვარ ნიჩინერეტერენ. ჟურშურონი ოხორჯაში ბერე
მაჟურა ჟურშურონი ოხორჯაში ბერეს მჩვიჲა
უწვასუნტუ დო ოხორჯას ბერე
დორინუ ზორი აყვენიჲა დო ემუშენი
მაჟურას მუში კალა დოდგითუ შენი გზა ვარ ნიჩინეტერენ, ეშო თქვერენან მჯვეშეფექ. ახირისთი “სოლომაქიშ თოლი” ნუღაფტერენან ექონი ოხორჯალეფექ. “სოლომაქიშ თოლი” ღვინიშფერი ქვაში მაწკინდი რტერენ. “სოლომაქიშ თოლონი” მაწკინდი ჟურშორონის ჟინ გოლიონამტერენან. აშოფეთენ
დობადაფა
მუკონარი მეჭირელი რტუ თინა, ჟურშურონი ასთახოლო დიკარასუნტუ, ეშო იჯერტერენან ჩქინი მჯვეშეფექ.
ბერე
დიბადუში, ბერე ირიშენ წოხლე მამუნის
მეჩაფტეს. ემუქთი
ირიშენ წოხლე ბერეს წიპა მაკასითენ ნუკვათუფტუ. უკულე მამუნიქ
ექონი ოხორჯალეფეს ხეს დიკაშ
კაკალეფე მეჩაფტერენ. ოხორჯალეფექთი
დიკაშ კაკალეფე სუმ ჶარა ხეშგურის ოქაჩაფტერენან დო ხვამუფტერენან.
ბიჭი
ბერე დიბადუში, ემუს კამა, კილიჯი ვარნა ტოჶეღიშა ხე
გჲოკლიმაფაფტეს.
ბიჭი ბერე კაპეტი
მალიმე იყვასუნტუ დო ემუშენი. ეშო აჩქინეტეს მჯვეში ოფუტარეფეს. კულანი ბერე დიბადუში, ლემში, ნოკი ვანა მაკასი სთერი მუთუფე მეჩაფტეს. კულანი ბერე ოფუტეს კაი ოხორჯა იყვასუნტუ დო ემუშენი. ეშო აჩქინეტეს მჯვეში ოფუტარეფეს.
ჩქინი
მჯვეში ხჩინეფეს გეჯგინერი დობადაფა შენი “ხურაში საღლუღონა”- ში ხვამათი უჩქიტერენან.
ბერე დიბადუში, წოხლე არ-ჟურ დოლონის ფიცარიში ონჯირეს დონჯირაფტერენან; ამუს “ტეფია” უწუმერნან ჩქინებურეფექ. უკულეთი ბერე ონწელის დონჯირაფტერენან. ბერე ონწელის ინჯირტუში, ონჯირეს რკინაში მუთუ ქიწუძინტერენ. აშოფეთენ მოხთიმერი შეჲტანიში პატინობა ბერეს ზარარი ვა მეჩასუნტუ, ეშო იჯერტერენან მჯვეშეფექ. ბერე პატი თოლეფეშენ ოჩვალუ შენი, დიდილეფექ ონწელი ხჩე კიბირი, თოლიში მონი, მეტალიშ ფარა, ჯვარი, მღუში ჭანგი, იკონი, ლიმხანა დო ამუსთერი მუთეფეთენ მოწოფხოფტერენან. ბერეში ონჯირეს მარგალეფექ “ონწე”, ლაზეფექ “ონწელი” უწუმერნან ანდღანერი ნდღას.
ეშო ფთქვათნა, აშო ფთქვათნა, ბერე არ წანერი იყვაშაქის ონწელის დორდაფტეს. ბერეს არ წანაშაქის ვა დვადგინუში, ჟურ ბიგაში შქას „ორულაშეს”
(ოკაპინონის) დოდგინაფტეს დო ხვამუფტერენან. ბერე არ წანერი იყუში, ივაჶთიზინერეტუ. ვაჶთიზიში ბაბა ნოღამეში შაჰიდი იყვეტუ, ნამუთი ხეჲრონი დო ოჯაღიში კაი მენაბრეფეშენ ართერი ტუ. ვაჶთიზიში მერამიში ორას, პაპაზეჶენდიქ ბერეს ქრისტიანული ჯოხო გჲოდუმერტუ, მარა ოჯაღიში მაკათურეფექ ბერეს მარგალური ჯოხოთენ დუჯოხუფტეს. მჯვეშური დობადაფაში ადეთეფე დიდოფეთენ გონდუნუ, გონდუნუნ მარა ამციქა ტას ნათი, მჯვეშური დობადაფაში ადეთეფეშენ ნამთინეფე ხოლოთი სქიდუნ.
ნაყონასუნონ...
+
“Andğaneri ndğas, xvala ar- jur nabadişi ust̆a gažirenan Samargalos!”
Noʒ̆ile
3
Ali İhsan Aksamazi:
Mcveşi orapes, mç̆k̆eşoba xvameri
mesleği ren, eşo miçkin ma. Mç̆k̆eşişi adetepe
munoren mteli Gurcistanis, Samargalos? Amʒikati
mç̆k̆eşobaşi adetepeşen molamişinit, mu iqven! Mç̆k̆eşepeşen lersepe, birapape,
ep̆osepe giğunani ek?
İoseb Şengelia: Mç̆k̆eşepe Samargaloşi rak̆anoni oput̆epes skidunan do ek, amʒika t̆asnati, malepe kuqounan. Ant̆ik̆uri orapes, mç̆k̆eşepe folk̆lorişi ust̆ati işinet̆erenan xalk̆işi doloxe. Dido mcveşi Margali mç̆k̆eşepeşen şigneri şiirepe, p̆aramitepe do mitolojiuri ambaepe doloç̆areli ren çkvadoçkva ketabepeşi doloxe. Rak̆anoni Samargalos naren, T̆obavarçxilişi t̆ibas orkoştomaloni boçi skidut̆u, eşo icert̆erenan mcveşi Margali mç̆k̆eşepek. Am boçişen ambaepe nameçaps efsanepe dido t̆eren Samargalos.
Gurcistanişi çkvadoçkva noʒ̆ilepes, mç̆k̆eşepeşi gontaleri musik̆aluri inst̆rument̆i salamuri ren, eşo içkinen. Margali mç̆k̆eşepes arçkva musik̆aluri inst̆rument̆i “larç̆emi” kuğut̆es. “Larç̆emi”-şa mengaperi arçkva musik̆aluri inst̆rument̆i Lazetisti gontaleri ren do “ost̆vinoni” uʒ̆umelan. Gelaçamuten mç̆k̆eşik skindinape oktaps. Mç̆k̆eşi iri melodis ar maana kuğun. Skindinapes aya melodepe kuçkinan do mç̆k̆eşis naunon steri ek varna ak dodgitunan. Varna ek ulunan, ak mulunan. Larç̆emişi xoma skindinapes k̆ai nuxteps do xeleberi cupan, aya k̆aixeşa kuçkinan mç̆k̆eşepes. Emuşeniti mç̆k̆eşepek larç̆emi mskvaşa gelaçapan. Larç̆emişi ust̆ak rak̆anoni mendrani svalepeşa ulun do ek ncapeşen nak̆vatasen malzemeten larç̆emi ikips. Mara mamulik naqiraps svalepeşi ncalepeşi do ʒ̆oxleşen k̆vateri ncalepeşi malzemeten larç̆emi va ikips malarç̆emek. Xoloti ikipsna, larç̆emik p̆at̆i xoma meçaps, didopeten aşo icers larç̆emişi ust̆ak.
Ali İhsan Aksamazi:
Margaluri nabadişi adeti do peri muç̆oşi ren? Nabadi oxvenuşi ust̆apeşenti ğarğalit, iqveni? Amʒikati aya
k̆ult̆uruli
mirasişen molamişinit, mu iqven!
İoseb Şengelia: Mtini giʒ̆vatna, Samargalo, k̆ap̆et̆i do mskva nabadi muşitenti k̆aixeşa içkinen. Margaluri nabadi mskvaşa do k̆ap̆et̆işa Margaluri mçxurişi mont̆k̆oriten ixvenen. Margali manabadek eşo icers: Aʒ̆ineri nabadepe didopeten Margaluri mçxurişi mont̆k̆oriten vardo, majura cinsişen mçxurepeşi mont̆k̆oriten ixvenen. Emuşeniti Margaluri nabadis va nungapan do p̆at̆i renan.
Andğaneri ndğas, xvala ar- jur nabadişi ust̆a gažirenan Samargalos. Manabadepeşi muk̆onoba ç̆iç̆it̆a ren. Entepeti Ǯalencixaş rayonişi oput̆e Çkvaleris skidunan.
Ali İhsan Aksamazi:
Bere yeçkinduşi, ma mu miçkit̆as;
(100) oşi ʒ̆anaş ʒ̆oxle oput̆ari do noğari ocağepes mu adetepe uğut̆es, andğaneri ndğas mu adetepe, merasimepe uğunan? Mu
p̆aganur- Krist̆ianuri adetepe, merasimepe uğut̆es do uğunan?
İoseb Şengelia: Ant̆ik̆uri orapes, Samargalos, bere nadorinasen oxorca dixas çalas doncirapt̆erenan do tik̆eleti çalas ar mak̆asi varna k̆ama kiʒ̆užint̆eren. Jurşuronişi oxorca mzaxalepek mak̆asi varna k̆ama çalaş doloxe şinaxupt̆erenan. Eşo ikipt̆erenan jurşuronişi oxorca mzaxalepek.
Jurşuronik p̆at̆inoba va žiras do eziyeti va nʒ̆iras do mskvaşa kodorinas yado aşo ikipt̆erenan oxorca mzaxalepek. Dobadapa meç̆ireli aquna, mamunik do majura mzaxali oxorcalepek jurşuroni burgiliten dixas gyomxvinupt̆erenan. Uk̆uleti jurşuronis xes upşu p̆ot̆lik̆a meçapt̆erenan. Upşu p̆ot̆lik̆ak jurşuroni oxorcas korbas menceli meçasunt̆eren, eşo icert̆erenan mcveşepek. Jurşuronişk̆ala ar-ti mosa gek̆ideri iqvasunt̆eren. Aşopeten jurşuronis p̆at̆i mutu va nanç̆asint̆eren, eşo icert̆erenan çkini mcveşepek.
Jurşuronis dobadapa meç̆ireli aquna, mamunik let̆as k̆uçxepe gelusumt̆u do zop̆ont̆u: “Cixaş nek̆na gominʒ̆k̆iya!” Ena amaxtat̆u, ekoni iri oxorcakti ot̆k̆apu do dolokunepe mutepeşi moiʒ̆k̆asunt̆u do Ğormotis eşo oxveʒ̆apt̆erenan: “Ğormoti çkini, aşo komuşletinia!” Cici ik̆onis do Nana Meryemisti oxveʒ̆apt̆erenan ekoni oxorcalepek. Jurşuronis guris kimoli muşişi kalamanepe gedumert̆erenan do ʒ̆iʒ̆ilas geçameri
ar arguni sum fara korbas usumet̆erenan. Jurşuroni oxorca k̆ala ar
çkva jurşuroni oxorcaşi dodgitus gza var niçineret̆eren. Jurşuroni oxorcaşi bere
majura jurşuroni oxorcaşi beres mçviya
uʒ̆vasunt̆u do oxorcas bere dorinu zori aqveniya do emuşeni majuras muşi k̆ala dodgitu
şeni gza var niçinet̆eren, eşo tkverenan mcveşepek. Axiristi “Solomakiş toli” nuğapt̆erenan ekoni oxorcalepek. “Solomakiş toli” ğvinişperi kvaşi maʒ̆k̆indi rt̆eren. “Solomakiş toloni” maʒ̆k̆indi jurşoronis jin golionamt̆erenan.
Aşopeten dobadapa muk̆onari meç̆ireli rt̆u tina, jurşuroni
astaxolo dik̆arasunt̆u, eşo icert̆erenan çkini mcveşepek.
Bere
dibaduşi, bere irişen ʒ̆oxle mamunis
meçapt̆es. Emukti
irişen ʒ̆oxle beres ʒ̆ip̆a mak̆asiten
nuk̆vatupt̆u. Uk̆ule
mamunik ekoni oxorcalepes xes dik̆aş
k̆ak̆alepe
meçapt̆eren. oxorcalepekti
dik̆aş
k̆ak̆alepe
sum fara xeşguris okaçapt̆erenan do xvamupt̆erenan.
Biç̆i bere dibaduşi,
emus k̆ama, k̆ilici varna t̆ofeğişa xe gyok̆limapapt̆es. Biç̆i bere k̆ap̆et̆i malime iqvasunt̆u do emuşeni.
Eşo açkinet̆es mcveşi oput̆arepes. K̆ulani bere
dibaduşi, lemşi, nok̆i vana mak̆asi steri mutupe meçapt̆es. K̆ulani bere
oput̆es k̆ai oxorca iqvasunt̆u do emuşeni.
Eşo açkinet̆es mcveşi oput̆arepes.
Çkini mcveşi xçinepes gecgineri dobadapa şeni “Xuraşi
Sağluğona”- şi xvamati uçkit̆erenan. Bere dibaduşi, ʒ̆oxle ar-jur dolonis piʒarişi oncires doncirapt̆erenan; amus “t̆epia” uʒ̆umernan çkineburepek. Uk̆uleti bere onʒ̆elis doncirapt̆erenan. Bere onʒ̆elis incirt̆uşi, oncires rk̆inaşi mutu kiʒ̆užint̆eren. Aşopeten moxtimeri Şeyt̆anişi p̆at̆inoba beres zarari va meçasunt̆u, eşo icert̆erenan mcveşepek. Bere p̆at̆i tolepeşen oçvalu şeni, didilepek onʒ̆eli xçe k̆ibiri, tolişi moni, met̆aliş para, Cvari, mğuşi ç̆angi, ik̆oni, limxana do amusteri mutepeten moʒ̆opxopt̆erenan. Bereşi oncires Margalepek “onʒ̆e”, Lazepek “onʒ̆eli” uʒ̆umernan andğaneri ndğas.
Eşo ptkvatna, aşo ptkvatna, bere ar ʒ̆aneri iqvaşakis onʒ̆elis dordapt̆es. Beres ar ʒ̆anaşakis va dvadginuşi, jur bigaşi şkas “orulaşes”
(ok̆ap̆inonis)
dodginapt̆es do xvamupt̆erenan. Bere ar ʒ̆aneri iquşi, ivaftizineret̆u. Vaftizişi baba noğameşi şahidi iqvet̆u, namuti xeyroni do ocağişi k̆ai menabrepeşen arteri t̆u. Vaftizişi meramişi oras, P̆ap̆azefendik beres Krist̆ianuli coxo gyodumert̆u, mara ocağişi mak̆aturepek beres Margaluri coxoten ducoxupt̆es. Mcveşuri dobadapaşi adetepe didopeten gondunu, gondunun mara amʒika t̆as nati, mcveşuri dobadapaşi adetepeşen namtinepe xoloti skidun.
Naqonasunon…
+
“Günümüzde Megrelya’da ancak birkaç aba ustası
bulabilirsiniz!”
Bölüm 3
Ali
İhsan Aksamaz: Eski zamanlarda, çobanlığın kutsal bir
meslek olduğunu biliyorum. Gürcistan’da,
Megrelya’da çobanlık geleneğinden bahsedin, lütfen! Çobanlara ilişkin
şiirleriniz, çobanlara ilişkin şarkılarınız, çobanlara ilişkin destanlarınız
var mı?
İoseb
Şengelia:
Çobanlar, Megrelya’nın dağlık köylerinde yaşıyorlar. Az da olsa malları var.
Eski zamanlarda, çobanlar halkın içinde folklorun üstadı sayılıyorlarmış. Çok
eski Megrel çobanlardan duyulmuş şiirler, masallar ile mitolojiye ilişkin bilgiler
kayıt altına alınmış. Bütün bunlar farklı kitaplarda yer alıyor. Eski Megrel
çobanlar, Megrelya’da, dağlık kesimdeki Tobavarçkhilişi
adlı gölde altın saçlı bir koçun yaşadığına inanıyorlarmış. Megrelya’da bu koça
ilişkin bilgi veren çeşitli efsaneler çokmuş.
Gürcistan’ın farklı bölgelerinde, çobanların yaygın müzik
aletinin salamuri olduğu biliniyor. Megrel çobanların, bir başka müzik aleti
daha var; larçemi. Larçemiye benzer bir müzik aleti Lazeti’de de yaygın;
ostvinoni diyorlar. Çoban, salamurisini çalarak hayvanlarını otlatıyor. Çobanın
çaldığı her bir melodisinin bir anlamı var. Çobanın otlattığı hayvanlar, bu
melodileri biliyorlar. Bu melodiye göre de, çobanın istediği yerde, ötede veya
beride duruyorlar. Veya öteye gidiyorlar, beriye geliyorlar. Larçemi sesinin hayvanlara iyi geldiğini ve hâllerinden
memnun bir şekilde otladıklarını çobanlar çok iyi biliyor. O sebeple de çobanlar,
larçemiyi çok güzel çalıyor. Larçemi yapım ustası; dağlık, çok
uzak yerlere gidip oralardaki ağaçlardan kesecekleri malzemeyle larçemi
yaparlar. Ne var ki, bir larçemi yapım ustası, horozun öttüğü yerlerdeki
ağaçlar ile önceden kesilmiş ağaçların malzemelerinden larçemi yapmaz. Yaparsa
da, bu larçeminin kötü ses çıkartacağına inanır.
Ali
İhsan Aksamaz: Megrellerde çoban abası geleneği ve
rengi nasıl oluyor? Aba yapım
ustalarından da bahsedin, olur mu? Lütfen, bize biraz da bu kültürel mirastan
bahsedin!
İoseb
Şengelia:
Doğrusunu söylemek gerekirse, Megrelya, kaliteli ve güzel abalarıyla da tanınır.
Megrel abası, en güzel ve sağlam olarak Megrelya’ya has koyunun yününden yapılıyor.
Megrel aba yapım ustası şuna inanır:
Günümüzde abalar çoğunlukla Megrel koyununun yününden değil de, diğer
cins koyunların yününden yapılıyor. Bu sebeple de bunlar Megrel abasına
benzemiyor ve istenen özellikte değil.
Günümüzde, Megrelya’da ne yazık ki ancak birkaç aba yapım
ustası kaldı. Aba yapım ustalarının sayısı günümüzde oldukça az. Bu ustalar da
hâlihazırda Tzalencikha rayonunun Çkvaleri köyünde yaşıyorlar.
Ali
İhsan Aksamaz: Bir çocuk doğduğu zaman, ne
bileyim;100 yıl önce, köylü ve kentli insanların hangi gelenekleri vardı; şimdi
hangi gelenekleri yaşıyor? Hangi Pagan-
Hristiyan gelenekleri vardı, şimdi hangi gelenekleri yaşıyor?
İoseb
Şengelia: Megrelya’da çok eski zamanlarda, doğum yapacak olan kadın,
doğum öncesinde, yere samanın üstüne yatırılıp baş tarafındaki samanların
altına da bir makas veya bir kama yerleştiriliyormuş. Hamile kadının
akrabaları, makas veya bir kamayı samanın içine saklıyorlarmış. Hamile kadının
akrabaları öyle yapıyormuş: Hamile kadın; kötülük görmesin, doğum sırasında eziyet
çekmesin ve güzelce, kazasız ve belâsız bir doğum yapsın diye akraba kadınlar
böyle yapıyorlarmış. Doğum zor
olduğunda, ebe ve diğer akraba kadınlar, hamile kadını yere diz
çöktürüyorlarmış. Sonra da hamile kadının eline boş bir şişe veriyorlarmış. O
zamanki eski kadınlar, bu boş şişenin, hamile kadının karnına güç vereceğine
inanıyorlarmış. Hamile kadının hemen yan
tarafında da bir ağ asılı oluyormuş. O zamanki eski kadınlar, böylece hamile
kadına doğum sırasında kötü herhangi birşey olmayacağına
inanıyorlarmış.
Doğum zor olduğunda, ebe, yere ayaklarını
sürtüp
şöyle diyormuş: “Kalenin kapsını bana aç!” Oradaki her
kadın da, kemer ve elbiselerini çıkartarak Tanrı’ya şöyle yakarıyorlarmış: “Tanrımız,
onu kurtar!” Esas İkon’a ve Meryem
Ana’ya da yakarıyorlarmış. Hamile kadının kalbinin üstüne, kocasının
çarıklarını koyup bir yılana önceden vurulmuş bir
baltayı da üç defa karnına yavaşça sürüyorlarmış. Doğuma daha vakti olan bir
başka hamile kadının, doğum yapmakta olan kadının yanında bulunmasına asla izin
verilmiyormuş. Doğuma daha vakti olan diğer hamile kadının karnındaki çocuğun,
o anda doğum yapmakta olan hamile kadının karnındaki çocuğa “beni bekle” diyeceğini
düşünüyorlarmış. Bundan hareketle de doğumun zor olacağına inandıkları
için, diğer bir hamile kadının doğum sırasında orada bulunmasına izin
verilmiyormuş. Eski insanlar böyle söylüyorlarmış. En nihayetinde de, oradaki
kadınlar doğum yapacak olan kadına “Solomaki’nın gözü”nü götürüyorlarmış. “Solomaki’nin gözü”,
şarap rengi taş bir yüzükmüş. Bu yüzüğü
hamile
kadının üzerinde birkaç defa dolaştırıyorlarmış.
Eski insanlarımız, böylelikle doğum ne kadar zor olsa da, kadının hemen
iyileşeceğine inanıyorlarmış.
Bebek doğunca, önce
ebeye veriyorlar. Ebe de bebeğin en önce göbek bağını makasla kesiyor. Daha
sonra, ebe
oradaki kadınların ellerine buğday taneleri veriyormuş. Kadınlar da, bu buğday tanelerini
üç defa avuçlarında tutup bırakıp dua ediyorlarmış.
Erkek bebek doğduğu
zaman; kama, kılıç veya bir tüfeği
eline
tutuşturuyorlarmış. Çünkü eski insanlar, erkek bebeğin sağlam bir savaşçı
olacağını düşünüyorlarmış. Kız bebek doğunca; iğne, iplik veya makas gibi
şeyleri getiriyorlarmış. Çünkü eski insanlar, kız bebeğin büyüyünce köyde maharetli
bir kadın olacağını düşünüyorlarmış.
Eski yaşlı
kadınlarımız, kazasız ve belasız bir doğum için
“Beden Sağlığı” duasını da biliyorlarmış. Bebek doğunca, önce birkaç hafta boyunca tahta bir yatak
üzerinde yatırıyorlarmış; buna insanlarımız “tepia” diyorlar. Bebeği daha sonra da beşiğine
yatırıyorlarmış. Bebek, beşikte
yatarken, yatağının altına demirden bir nesne yerleştiriyorlarmış. Eski
insanlar böylece, gelmesi muhtemel Şeytan’ın bebeğe kötülük yapamayacağına,
zarar veremeyeceğine inanıyorlarmış. Bebeği, kem gözlerden korumak için, akrabalar;
beşiği, bir hayvanın beyaz dişi, mavi boncuk, metal para, İstavroz, baykuş
pençesi, İkon, eğreltiotu ve bunun gibi şeylerle süslüyorlarmış. Bebeğin
beşiğine günümüzde Megreller “ontze”, Lazlar ise “ontzeli” diyor.
Aşağı yukarı bir yaşında olana kadar bebeği beşikte
büyütüyorlardı. Bebek, bir yıla kadar ayakları üzerinde duramıyorsa, iki tahta çubukla oluşturulan
bir çeşit tutamaç veya hoppala içinde tutup dua ediyorlarmış. Bebek bir yaşında
olunca, vaftiz ediliyordu. Hayırlı ve ailenin iyi dostlarından olan bir kişi, mesela
bebeğin babasının nikâh şahidi, Vaftiz babası oluyordu; Vaftiz merasimi sırasında, Papaz Efendi, çocuğa bir Hristiyan
adı veriyordu ancak aile bireyleri çocuğa Megrel adıyla hitap ediyorlardı. Eski
doğum gelenekleri günümüzde çok büyük ölçüde kayboldu, kayboluyor. Ancak çok az
olsa da, eski doğum geleneklerinden bazıları yine de yaşıyor.
+
(Önerilen Okumalar: Gogita Çitaia: “Tarihimiz
övünülecek zenginlikte”, 5 VIII 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/
circassiancenter.com.tr; İuri Ğvincilia: “Dilimizin adını duymak bile
istemiyorlar!”, 31 VII 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Joakim
Enwall, (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Qazaqişi Gazeti”, Ogni Kültür Dergisi,
Sayı 5, İstanbul, 1994/ Alaşara Dergisi, Sayı 9-10, Nart Yayıncılık, İstanbul,
1995- 1996; “Megrelce dergi çıktı: “Skani”/ “სქანი”,16 V 2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr/
gurcuhaber.com; “Megrelce Televizyon- AK̆A T̆V Bir Yaşında!”, 20 VII 2023,
sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr)
Devam
edecek…
https://sonhaber.ch/ioseb-sengelia-ile-soylesiturkce-lazca-3-bolum/
