“ეზბერეფე ოკოხუ დომაჭირნან!”
(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაфირი/ სუმარი ჩქიმი რენ ჲალჩინ კარადაში. ჲალჩინ კარადაში რენ ჩქიმი მჯვეში მანებრაფეშენ ართერი. მა ემუ ვიჩინოფ (1990-ონი) ვიტონ ჩხორო ოში დო ოთხო ნეჩი დო ვიტონი წანაფეში მაჟურა გვერდიშენ დონი. მა ემუ ვიჩინი გამამჩქუმალა ნართის, ნოღა ქადიქოჲის. უკულე ჩქინ ჟური პანელისტი ვორტით გამამჩქუმალა სორუნი შკელენ წოფხინერი “ნენაფე- ხალკეფე-მილლიჲეთური პრობლემი” ჯოხონი პანელის, (28.) ეჩი დო მაოვრანი ნოღა ისტანბოლიში თუჲაფ ქეთაბიში Фუარის, (31) ეჩი დო ვიტო არ გუმა (2009) ეჩი ოში დო ჩხორო წანას. უკულე ჩქინ ჟური ხოლო პანელისტი ვორტით ჩეჩენური ლოwზარი შკელენ წოფხინერი “ჩეჩენი თარიქ ჯემალ ქუთლუში” მოლაშინუში პანელის, თოპკაპი- ჰოლიდაჲ ინნ ჰოთელიში კონфერანსიში სალონი, ნოღა ისტანბულის, (22) ეჩი დო ჟურ წილვა
(2009) ეჩი ოში დო ჩხორო წანას. ჲალჩინ კარადაშიში დო ჩქიმი ნოჭარეფე გამიჩქვინუ ართნერი ჟურნალეფეს; ჟურნალი ალაშარა, ჟურნალი კაфკასჲაში ნოჭარეფე დო ჟურნალი სორუნი პოლემიკი ჯოხონი პერიჲოდიკურეფეს. (7) შქვით მბულობა (2015) ეჩი ოში დო ვიტო ხუთ წანაში გოშოცხუნას, ჲალჩინ კარადაში, ნოღა ისტანბოლიში (1.) მაართანი ნოწილეშენ, მათი (2.), მაჟურანი ნოწილეშენ ნამზეთი/ კანდიდატი ვორტით. ედო მან მხუჯი ქომომჩუ ემუქ. მა ძაბუნი, კომას ვორტი, ემინდროს ოხძაბუნეშა მოხთერენ მოკითხიშა; უკულე ქოვოგნი. უკულე ოხორი ჩქიმიშა ქომოხთუ მოკითხაშა. ამკათა ჰუკუკი ქომიღუნან ჩქინ. ჲალჩინ კარადაშის ქუღუნ ჩერქესული დიცხირი. ემუ რენ კაპეტი ჩერქესი გამანთანერეფენ ართერი. ჲალჩინ კარადაში რენ გამანთანერი დო გამიჩქვინერი ქეთაბეფეთი ქუღუნ. მა ქომიჩქინ, ემუს ქუღუნ (4) ოთხო გამიჩქვინერი ქეთაბი. მა ხოლო ქომიჩქინ, ემუქ ხე მეჩუ უკორეცხუ ქეთაბიში გამოჩქუს. უკორეცხუ კულტურული ნოხვენეს ნუმხვაჯუ ჲალჩინ კარადაშიქ. მა მუში კალა არ ინტერვიუ დოპი. აჲა რენ ინტერვიუ ჩქინიში ნოჭარე. ალი იჰსან აქსამაზი. 6 XII 2018)
+
ალი იჰსან აქსამაზი: ჲალჩინ ბეგი; თქვან მაართა თქვანი ბიჲოგრაфიშენ მოლამიშით. სო დო მუნდეს ჲეჩქინდით? ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? მუ მესლეღი გიღუნან? ჩილერი რეთი, ბერეფე გიყონუნანი?
ჲალჩინ კარადაში: თქვან ირის სელამი გოღოდაფთ, იფთინეროთი ლაზი ხალკის სელამი მევუმჩინაფთ!
ნოღა კაჲსერიში “უზუნჲაჲლა”, “ჭიტა ჩერქესჲა” ჲადო იჩქინენ. უზუნჲაჲლას ქუღუნ დიდო პატი იკლიმი/ კლიმათი; ჯაში ოძირამუთი რენ დიდი მუჯიზე; ექონი დიხა, უზუნჲაჲლაში დიხა ჩქარ ვა ნუნგაფს კაфკასჲაში დიხას. მარა ექონური კოჩეფექ ექონი ჩერქესული ნენა დო კულტურის დიდო ყოროფან დო შინახუფან დო ჩუმერნან. ედო ხუმრობათენთი “ჭიტა ჩერქესჲა” ჲადო შინაფან.
მა ვიტონ ჩხორო ოში დო სუმე ნეჩი (1960) წანაში ყინორას ჲეფჩქინდი ნოღა კაჲსერიში ფინარბაშის; ჩქინ აზეჲი ვუწუმერთ. უზუნჲაჲლურეფექ ბუღურბაში უწუმერნან აჲა ტერიტორჲას. მა, აჲა ტერიტორჲაში ოფუტე დიდი კაბაქთეფეს დოვიბადი. ოჯაღიში (8) ოვრო ბერეშენ (7.) მაშქვითანი ვორე მა. ოჯაღიში (8.) მაოვრანი ბერე რენ და ჩქიმი ჰავა კარადაში. ჰავა კარადაში რენ ავოკატი დო დიდო ხემახვენჯობალონი მუზისჲენი. თურქიჲეში კვაზალისტური ლამთინალაში გამანთანერეფე რენან დიდოფეთენ რესმური/ ოфიციალური იდეოლოჟიში გზას. იფთინერო და ჩქიმი ჰავა კარადაშიქ გამოგნაფუ ჩქინი მუსიკი ამკათა უგაგნაფონი გამანთანეფერეს. ამკათა ბეჯითი მითი რენ, აშო მათქვენან.
ჩქინ დოვიბარგით ნოღა ისტანბოლის (1963)ვიტონ ჩხორო ოში დო სუმე ნეჩი დო სუმი წანას, ეკონომიური სებებეფეთენ, დიდო ოფუტარი სთერი. ჩქინ ქირათენ დოვიბარგით არ ურუმიში მჯვეში ოხორის, სემთი/ რაიონი ქანდილლის. უკულეთი რაიონი ანადოლუჰისარის დოფსქიდით. მა დოვიგური გეჭკაფურონი დო ოშქენდე ნწოფულა ექონი რაიონეფეს. ლისეში ორას, ჩქინ ნოღა უსკუდარის ვორტით. ოშქენდე ნწოფულაშენ დიდი გეჯგინობათენ, მაჟურანობათენ ქოგამაფთი ნათი, ვართი ჰაჲდარფაშა ლისეს დო ვართი უსქუდარიში ლისეს მემოჭარეს. ოშქენდა ნწოფულაშენ მაჟურანობათენ გეჯგინერი ქოგამაფთერეტი, მორო მუ, აჲა ოთქვალუში фურსატითი ვა მომჩერეტეს. არ მანძაგერე ქომიყუნუტეს, პოლისიში კომისერი რტუ. უკულე ემუქ მემიველუ დო აშოთენ მევიჭარი უსქუდარიში ლისესის.
(1977) ვიტონ ჩხორო ოში დო სუმე ნეჩი დო ვიტო შქვით წანა რტუ, მა იტუ-ში მიმარობაში Фაკულტეტიშა ქამაფთი, ოგურუს ქოგევოჭკი.
ჩქინ დოვიგურით გვერდი სემესტრეს фაკულტეთის. უკულე უნივერსიტეტი გენკილერი დოსქიდუ არ წანას; (12) ვიტო ჟურ სტაროშინა ვიტონ ჩხორო ოში დო ოთხო ნეჩი (1980) წანაშ წოხლენი ანარშური ამბარეფეში გური შენი; თქვანთი აჲა გიჩქინან. (1982) ვიტონ ჩხორო ოში დო ოთხო ნეჩი დო ჟურ წანა რტუ, მა ვოჩოდინი ნწოფულა, გეჯგინერი მიმარი გამაფთი. ანდღაშათი მიმარობაშენ მოგაფერი ფარათენ ფსქიდურ მა.
მა დოვიჩილი ნილუфერ კანბოლათი ხანუმი კალა (1987) ვიტონ ჩხორო ოში დო ოთხო ნეჩი დო შქვით წანას. ჩქინ ქომიყოუნან ჟურ კულანი ბერე. არის ჯოხონს გოშენაჲი დო მაჟურას ჯოხონს თიჟინი.
ალი იჰსან აქსამაზი: ჲალჩინ ბეგი; თქვან გიღუნან ჩერქესული დიცხირი. (1864) ვიტონ ოვრო ოში დო სუმე ნეჩი დო ოთხო წანას, კაфკასიჲაშენ უჩვუთენ გეტკოჩინერი ჩერქესი ოჯაღაფეშენ ართერიში ბერე რეთ. მთინი მიჩქინი? ნაკოთხანი დიცხირიშენ მუჰაჯირი რეთ?
ჲალჩინ კარადაში: (300) სუმ ოში წანაშენ უმოსი გინძე ორას ნოყონერი კაфკასჲურუფე დო ემინდრონერი რუსული არმიაფეში ლიმა შკულე, ჩერქესჲაშენ ჩერქესეფე უჩვუთენ გეიტკოჩინეს რუსული იმპერიაში ჩარი შკელენ ოსმანლიში დიხაშა. აჲა ლიმა დიჩოდუ (21) ეჩი დო არ ფუქრიკა (1864) ვიტო ოვრო ოში დო სუმე ნეჩი დო ოთხო წანას მარა, აჲა ლიმა (1773-შენ 1864-შა) ვიტო შქვით ოში დო სუმე ნეჩი დო ვიტო სუმ წანაშენ ვიტო ოვრო ოში დო სუმე ნეჩი დო ოთხო წანაშა ხვენერი სთერი მოლაშინაფან დო ოხოწონაფან ნამთინეფექ. ჩერქესეფეს ქუღუთეს დიდო ხამფა ხაჩქა დო ოკოკიდინუში კულტური დო ემუშენითი ოსმანლიში პალამჭინალექ ხელინაფერი ენთეფეს დოლვაქითუ. მორო, აჲა ოღოდობაში დიჲეტი ნიჩინენ ანდღანერი ნდღასთი.
ჩქიმი ოჯაღი ვა რენ გეტკოჩინერი ემინდროს. კაфკასჲას გეჯგინობათენ დოსქიდერი არ-ჟურ ოჯაღიშენ ართერი რენ ჩქინი ოჯაღი. მარა (1904-1905) ვიტონ ჩხორო ოში დო ოთხო- ვიტონ ჩხორო ოში დო ხუთ წანაში რუსულ-ჟაპონური ლიმა შკულენი ორას, ჩქინი ოჯაღითი უჩვუთენ გეიტკოჩინუ კაфკასჲაშენ დო ემინდროს ემინდრონერი ოსმანლიში დიხას დოვიბარგერეტით.
იფთი ბაბა ჩქიმიში პაპუ ქომეხთერენ დიბარგერენ ემინდრონერი ნოღა უსქუდარის. ბაბა ჩქიმის ჯოხონს კერეфი ჰათე. პაპუ მუშის ჯოხონს კერეфი დიყოე. წოხლეშენ დიცხირიმშინეფე მუთეფეში რტეს დობარგერი უზუნჲაჲლას, ემუშენითი ენთეფექთი დიბარგეს ექონაშის.
(ჩქინ დიცხირიმშინეს “wუნეყოში” ვუწუმერთ.) მთინი გიწვათ, დიდი ემიჯეზადე ჩქიმი კერეфი ზალიმგერი რტუ მაგექთალე მამგურაფალე. რუსჲაში იმპერია დო ჟაპონჲაში იმპერიაში შქას ხვენერი ლიმაში ორას, ემინდრონერი რუსული არმია შკელენ ჩერქესეფეშენ არ მალიმური დივიზია იწოფხინუ. აჲა დივიზიას ჯოხონტუ (ნენათენ) გურამშარი ჩერქესეფეში დივიზია. კერეфი ზალიმგერიქ ნუმხვაჯუ აჲა დივიზიას, კართა კომუტაში კადემეს. ჩქინებურეფეს ჟაპონეფეშენ ამბარი ჩქარ ვა უღუტეს. კერეфი იჩინუ ჟაპონეფე აჲა ლიმაში ორა. ედო ემუქ ქოძირუ კულტურული მენგაფინობა ჩერქესეფე დო ჟაპონეფეში შქას. აშოთენ მოივარუ ჟაპონეფეშა მედგინერი ოკოკიდინუ. აჲა გურამშარი დივიზიაში დიდოფექთი იჯერუ კერეфი ზალიმგერიში ემკათა ჯუმალური ნოთქვამეს დო კაфკასჲაშა გოიქთუ. მკულე ორა შკულე, კერეфი ზალიმგერი გოწიკიდინუ ემინდრონერი რუსჲაში ოქთალა შკელენ. ოჯაღი დო სილახარქადეშეფე მუში იჩვინუ ხოლო ოსმანლიში დიხა.
ჩქინი ოჯაღი რენ კაфკასჲაშენ გეტკოჩინერი ოჯაღაფეშენ (1905) ვიტონ ჩხორო ოში დო ხუთ წანას, (1864) ვიტო ოვრო ოში დო სუმე ნეჩი დო ოთხო წანას ვარ.
ალი იჰსან აქსამაზი: კაфკასიჲაში ნამუ ნოწილეშენ მოხთიმერი რენ თქვანი ოჯაღი? ნამუ გზათენ მოხთერენან ოსმანლიში დიხაშა? მაართა სო იბარგერენან? აწი, ოფუტე გიღუნანი კაфქასჲას; გიღუნან ნა, მუ ჯოხონს? დიცხირიმშინეფე თქვანიში მჯვეში გვარი მუ რენ?
ჲალჩინ კარადაში: არ წოხლენი კითხალას დიდოფეთენ ნენა გეგიქთირით. დორკინერეფესთი ნენა გეგიქთირათ დო ვოჩოდინათ. ჩქინი ოჯაღი რენ კაბარდეჲული ტერიტორიაშენ; ჲულჲა ჩერქესჲა ჯოხოთენთი იჩქინენ.
ემინდრონერი კაბარდეჲული ტერიტორია წოფხუტუ დიდი კაბარდეჲი დო ჭიტა კაბარდეჲი, ვარნა ჯილახსთინეჲი (ქრისტიანი) ჯოხონი ჟურ ოქთალაშენ. ჩქინ გეტკოჩინერი ვორეთ აჲა ოქთალაში ანზორეჲი ჯოხონი ტერიტორიაშენ; ანდღანერი ოლანდე ოსეთიში ონძღონიშენ. ჩქინი ოჯაღის ჯოხონს კერეфი. კარადაში რენ მებაძგერი ჩქინი ოჯაღიშა თურქისტური გვარიში კანონითენ; აჲა გვარი რენ უნონჭელე ჩქინდა. ჩქარ ოჯაღი ვა იჩქინენ აჲა თურქული გვარაფეთენ უზუნჲაჲლას. ჩქარ ოფუტეთი ვა იჩქინენ აჲა თურქული ჯოხოფეთენ უზუნჲაჲლას; ენთეფეთი ეშო. კართა ოფუტე იჩქინენ კაфკასიაშენ მეხთიმერი ჯოხოთენ. კართა კოჩისთი არ ჩერქესული ჯოხო-გვარი, ართი მებაძგერი თურქული ჯოხო-გვარი ქუღუნ ტერიტორიას, უზუნჲაჲლას. ამკათა თურქული ჯოხო-გვარეფე ვა რენან ითიბარონი ექონური ჩქინებური ხალკიში შქას. ნოწირენი მექჩათ; “მა ვორე დიდი კაბაკტეფური რიфატი კარადაშიში სქირი” ფთქვაში, აჲა ვა ოხოიწონენ დო ვა იჩქინენ ექონაშის. აწი მა აჲა ჩერქესულო ფთქვა; “მა ვორე თამბი ჰაბლენური კერეф ჰათეში სქირი”; აჲა ოხოიწონენ დო იჩქინენ უზუნჲაჲლას, ექონური ხალკიში შქას.
ალი იჰსან აქსამაზი: ჲალჩინ ბეგი; თქვან გიღუნან (4) ოთხო გამიჩქვინერი ქეთაბი: “ჩერქესეფე ოხოწონუ”, “ჩერქესული მინობა”, “უმანჯელი დობადონაში მიმარეფე” დო “თურქიჲე ოხოწონუ მედგინერი ოში კითხალათენ”. მუნდეს დო სოლენ გამიჩქვინუ აჲა ქეთაბეფე თქვანი?
ჲალჩინ კარადაში: დიდო ორაშენ დონი, დიდოფეთენ არ სფეროშა მეჩქინერი არ-ჟურ სერიული ნოჩალიშე ართოთ ოხვენუ მეკამილაფტუ გურის მა, ამკათა სიმადა ქომიღუტუ, მარა ამკათა დულჲაფეში ოხვენუში შანსი ვა აყვენ კოჩის დობადონა ჩქინის. ემუშენითი მა მევაშქვი ეჲა სიმადა.
ქეთაბეფე ჩქიმიში გამაჩქვალაში კროლონოლოჟითენ მოლაგიშინათში, ჯოხო ჩქიმითენ გამიჩქვინერი მაართანი ქეთაბი ჩქიმი რენ ჩერქესული მინობა- თურქიჲეში პრობლემეფე. ალი იჰსან აქსამაზიში ვასითათენ, მა ვიჩინი გამამჩქვალა სორუნი კალა. ედო ჩერქესული მინობა თურქიჲეში პრობლემეფე ჯოხონი ქეთაბი ჩქიმი გამიჩქვინუ გამამჩქვალა სორუნიშენ. აჲა რტუ (2009) ეჩი ვითოში დო ჩხორო წანაში მირკანის. დიდი ბედინერობა რენ, ქეთაბი ჩქიმიში მაართანი ტირაჟი დიჩოდუ არშვაჯის, არ დოლონიში დოლოხე. მანიშა ქეთაბიში მაჟურანი ტირაჟითი გამიჩქვინუ. ქეთაბი ჩქიმიში აჲა ტირაჟითი არშვაჯის გამიჩინუ დო დიჩოდუ.
გამამჩქვალა სორუნიშენ გამიჩქვინერი მაჟურანი ქეთაბი ჩქიმი რენ თურქიჲე ოხოწონუ მედგინერი ოში კითხალათენ. აჲა ქეთაბი ჩქიმითი გამიჩქვინუ ეჩი ვითოში დო ჩხორო წანაში გუმას. აჲა ქეთაბი ჩქიმიში ტირაჟითი ხოლო არშვაჯის გამიჩინუ დო დიჩოდუ. მთინი გიწვათ, აჲა კართა კითხალაშენ თითო ქეთაბი იყვენ. აჲა მედგინერი ოში კითხალაშენ წოფხინერი ოში კირიტიკაში ბუკლეთი იყვენ. აჲა ნოჩალიშე ჩქიმიქ ოკოხვუფს მჯვეში-აღანი ეზბერეფე. უკულე (2010)ეჩი ოში დო ვით წანაში წილვას, გამამჩქვალა სორუნიში ოქთალაქ თელიфური ჰაკკეფე ჩქიმი ვა მომჩუ, ემუშენითი აღანი ქეთაბი ჩქიმი, ჩერქესეფე ოხოწონუ- თურქიჲე რუსჲა დო კაфკასეფე ჯოხონი ქეთაბი ჩქიმი გამიჩქვინუ გამამჩქვალა იმლეჩ-ქითაფ იშკელენ. ჩერქესეფე კალა ხე-ოკოკლიმერი ოთეშქილუში ჯერა გომინდინუში, უკულე არ ქეთაბითენ, ჩერქესეფე ართიმაჟურას ოკოჩინაფუში სიმადა მაყუ. მარა აჲა ქეთაბითი ვა იყუ გეჯგინერი ჩერქესეფეში ართობას. აჲა ქეთაბიში, ჩერქესეფე ოხოწონუ- თურქიჲე რუსჲა დო კაфკასეფე ჯოხონი ქეთაბიში ტირაჟითი არშვაჯის გამიჩინუ.
მარა მაჟურა ნოჭარე დო ქეთაბეფე ჩქიმი სთერი, აჲა ქეთაბი ჩქიმითი ჯიდდირო ვა ინჭელინუ ჩქარ მითი შკელენ; მა აშო ფთქვაში, ხილაфი ვა იყვენ.
ჩოდინურო; უმანჯელი დობადონაში მიმარი – იბრეთური ინშაატიში სერუვენი ჯოხონი ქეთაბი ჩქიმი გამიჩქვინუ გამამჩქვალა ბელგე შკელენ. აჲა ქეთაბი ჩქიმითი ვა ინჭელინუ ჯიდდირო. მარა ოხორჯა მაკითხალეფე ჩქიმიქ დიდო ოხელონი კრიტიკაფე დო ომცქუფე ქომოწირეს. ედო აჲა რენ ფუქირონი ამბარი თი-ჩქიმი შენი. მიმარეფექთი, ჩერქესეფეში სთერი რეაქსიჲონი მოღოდეს: დიდოფეთენ ვა ძირეს ჩქიმი ნოჭარეფე. თქვან კოჩეფეში ამბარეფე ოხოწონაფათში, დიდოფეთენთი ენთეფეში ხილაфეფე ონწურანათში; კოჩეფექ ვა კყოროფან; მათი ეშო ვა მყოროფეს.
