1 კუნდურა 199ცშენ, ბუგუნიქ მაართანი ნდღას ნა მეჩუ დო ლაზიში ჶონდი ოკიდუ ნა უნტუ მითხანეფე მტერი სთერი ნა ოწირაფტუ ამბარიშკულეთი, რეაქციაფე გამოჩქვინუს ქოგჲოჭკუ მუში ბუტკაფეს. პრინწიპეფე ნა ვარ უღუტუ მითხანი ვარნა მითხანეფეშკელენ ლაზი ხალკიში ჯოხოთენ, აქთუელ, ჯუმჰურიჲეთ დო ბუგუნის უსიმადერი ნა ნიჩინუ სურათი დო ინტერვიუფე რეაქცია ძირუ. რეაქცია ოწირუ ნა უნტუ მითხანეფე ქორტუ. ბუგუნიქ რეაქცია ნა ოწირუ მითხანეფეშენ ინტერვიუფე ეზდიმუშა დო გამოჩქვინუშა ქოგჲოჭკუ.
1 კუნდურა 1993 თარიღონი ბუგუნის, ემ პერიოდის ანაფიშენ პარლამენტის დეპუტატი ნა რტეს ადნან ქაჰვეჯი, შადი ფეჰლივანოღლუ, სულეჲმან ჰათინოღლუ, შადან თუზჯუ დო მუსთაჶა ფარლაქ ჯოხონი მითხანეფეში ჶიკირიფე გამიჩქვინუ, ლაზიში ფონდი შენი.
1 კუნდურა 1993 თარიღონი ბუგუნიში მანშეთეფეთი აშო რტუ: “ლაზიში ფონდიშა დიდო რეაქცია ნიჩინუ” დო “ჩქინ უჩამზოღარეფე თიშენ კუჩხეშა თურქი ვორეთ”. გაზეთაქ მი ნა რტეს ჩქინერი ნა ვა რტუ მითხანეფეში პიჯითენთი, ლაზეფე ლაზი ნა ვარ ტეს დო ლაზური ჯოხონი არ ნენათი ნა ვარ ტუ ჭარუფტუ. ბუგუნიში მთინი ნოღირა აჰმეთ ქირიმი დო ჯემილ მემიშოღლუ დო ლაზიში ფონდი ვარ, მარა ლაზეფე დო ლაზური ნენა რტუ.
31 წანაღანი 1993 თარიღონი ბუგუნიშკელენ ჯემილ მემიშოღლუ თქუ ჲადო ნა იგნაფინუ თქვალაფე, 1 კუნდურა 1993 თარიღონი ბუგუნისთი ხოლო იგნაფინეტუ: “ვართი ქორთუ, ვართი სომეხი, ვართი თურქი ვორეთ; ლაზი ვორეთ.” გაზეთაქ კომენტარი სთერი მუთხანეფე ჭარუფტუ. ედო ხოლო ლაზეფე ლაზი ნა ვარ ტეს, დო ლაზური ჯოხონი არ ნენათი ნა ვა რტუ ოგნაფაფტუ. აჲა რტუ დიდი მცუდი. გაზეთაქ ნაყონოფტუ დო ლაზეფე დო ლაზური ნენა მაქსიმალუროთ ჶოლკლორული კომპონენტი ნა რტუ ჭარუფტუ.
1 კუნდურა 1993 თარიღონი ბუგუნის ნა გამიჩქვინუ ამბარიში ნოღირა ჯემილ მემიშოღლუ იძირეტუ მარა, ჟინ ნა გიწვით სთერი, მთინი ნოღირა ლაზი ხალკი დო ლაზური ნენა რტუ. ბუგუნის ამ კაპეტი სილახი იხმარას ჲადო ეშო ვარნა აშო ნა მეჩუ მითხანი, აქთუელის იფთინეროთ უსიმადერი მარა ბექითი კაი გაგნაფათენ ინტერვიუ ნა მეჩეეტუ მითხანი რტუ.
ბუგუნიში 2 კუნდურა 1993 თარიღონი კოროცხალას ნეჯათი ზინჯირქირანიქ ნა ჭარეეტუ სტატიაში გაგნაფა, ემ დღაშაქის ბუგუნის ნა გამიჩქვინუ დო ემ დღაშკულეთი ნა გამიჩქვინასუნტუ ამბარეფეში გაგნაფას ჩქარ ვარ ნუნგაფტუ. ნა ვარ უჩქიტუ ბერეს გზა ოწირუ ნა უნტუ მითხანიში გაგნაფათენ ჭარელი რტუ ნეჯათი ზინჯირქირანიში სტატია. დუდავტორი ნეჯათი ზინჯირქირანიქ 8-14 გიმუა 1992 თარიღონი აქთუელი დო 19 წანაღანი 1993 თარიღონი ჯუმჰურიჲეთიშენ ნა ეზდეეტუ ნამთინი ნენაფეთენ გჲოჭკეენ ოჭარუს.
ნეჯათი ზინჯირქირანიქ, აჰმეთ ქირიმიქ 8-14 გიმუა 1992 თარიღონი აქთუელის ნა მეჩეეტუ ინტერვიუშენ ნამთინი ნენაფე ეზდეენ, ამ ნენაფე ემ ჟურნალის ნა თქუ მითხანიში რენ. ნეჯათი ზინჯირქირანიქ ჯემილ მემიშოღლუ დო მეჯით ჩაქირუსთაქ 19 წანაღანი 1993 თარიღონი ჯუმჰურიჲეთის ნა მეჩეეტეს ინტერვიუშენთი ნამთინი ნენაფეთი ეზდეენ, მარა ამ ნენაფე მიში ნა რტუ ჩქინერი ვარ რენ. 31 წანაღანი 1993 დო 1 კუნდურა 1993 თარიღონი ბუგუნიშკელენ ჯემილ მემიშოღლუქ თქუ ჲადო ნა იგნაფინუ ამ ნენაფეთი ეზდეენ ნეჯათი ზინჯირქირანიქ ბუგუნის ნა ჭარუ სტატია მუშის. მთინი ნენათენ, ჯემილ მემიშოღლუ დო მეჯით ჩაქირუსთაქ 19 წანაღანი 1993 თარიღონი ჯუმჰურიჲეთის ინტერვიუ მეჩეეტეს, მარა ჯემილ მემიშოღლუ თქუ ჲადო ბუგუნიშკელენ იგნაფინუ ნენაფეში მანჯე, ჯუმჰურიჲეთის ნა გამიჩქვინუ ორასთი ჩქინერი ვარ ტუ. ჯუმჰურიჲეთის მიშკელენ ნა ითქუ ჩქინერი ნა ვა რტუ ნენაფე, ჯემილ მემიშოღლუ თქუ ჲადო იგნაფეეტუ ბუგუნიშკელენ. “ვართი ქორთუ, ვართი სომეხი, ვართი თურქი ვორეთ; ლაზი ვორეთ.” ჲადო ჯუმჰურიჲეთის ნა თქუ მითხანი ჯემილ მემიშოღლუ ვა რტუ. მარა ბუგუნიშკელენ ჯემილ მემიშოღლუქ “ვართი ქორთუ, ვართი სომეხი, ვართი თურქი ვორეთ; ლაზი ვორეთ.” თქუ ჲადო იჭარეტუ. აჲა რტუ სერიოზული ჰუკუკური პრობლემა.
ნეჯათი ზინჯირქირანი “ყინი ოკოკიდინუ”ში პერიოდიში ჟურნალისტეფეშენ არ თერი რტუ. მარა არ კელე თურქეთი ნა ყოროფტუ მითხანი, მაჟურა კელეთი დულჲა მუთეფეში ნა ვარ უჩქიტეს მითხანეფეს გზა ნა ოგურაფტუ უმჩანე ჯუმაში გაგნაფათენ ჭარუფტუ სტატია მუში. ნეჯათი ზინჯირქირანიქთი ბუგუნის ჭარუფტუ სტატია მუში, მარა ემუქ ლაზიში ფონდი შენი ნა ჭარუფტუ გაგნაფა, ემ ორაშ წოხლე, ლაზიში ფონდი შენი ბუგუნის გამაჩქვინერი ამბარეფეში გაგნაფას ვარ ნუნგაფტუ. გაზეთაში დუდავტორიში გაგნაფა დო ართნერი გაზეთაშ ამბარიში გაგნაფა ართიქართიშენ ჩქვანერი რტუ. აჲა რტუ ინტერესონი თემა!
ჯემილ მემიშოღლუქ თქუ ჲადო ნა იგნაფეეტუ ნენაფე დო არ პოლიტიკური მინობა მფულერი არ კოჩიშკელენ არ ხალკიში ჯოხოთენ ნა ითქუ ნენაფეს რეაქცია ნიჩინუ. მაჟურა კელე ჩქვანერი ნენა დო კულტურა ნა უღუტუ ხალკიში ჯოხოთენ არ ფონდი ოკიდუ ნა უნტუ, მარა ეჲა მუჭო ყვასუნტუ ნა ვარ უჩქიტუ კოჩის გზა ოწირაფტუ ნეჯათი ზინჯირქირანიქ. მკულე ნენათენ; ლაზიში ფონდი ოკიდუ ნა უნტუ მითხანეფექ ნა თქვასუნტუ ნენაფე ნეჯათი ზინჯირქირანიქ ჭარუფტუ მუში სტატიაში დოლოხე. ენთეფექ ეშო-აშო ყვან ჲადო ჭარუფტუ. “ნენა გიღუნ ნა, ოსქედინით; კულტურა გიღუნ ნა, ომორდინით” ჲა უწუმერტუ ნეჯათი ზინჯირქირანიქ. ედო ლაზეფექ ნა სქიდუნან ტერიტორიას, ტურიზმიში ხეთენ, ეკონომიაში ხეთენ მხუჯი მეჩან ჲადოთი ჭარუფტუ ნეჯათი ზინჯირქირანიქ.
ნეჯათი ზინჯირქირანიქ ლაზური ნენა დო კულტურა კალა პრობლემა ნა უღუტუ მითხანიში პიჯითენ ვარ ჭარუფტუ მუში ჶიკირეფე. ნა ოხოიწონი კონარი, ლაზური ნენა დო კულტურა ოსქედინუში ნოღირათენ ფონდი ოკიდუ ნა უნონტუ მითხანეფეში, პოლიტიკური სთერი ნა იძირეტუ ჶიკირეფეს რეაქცია ოწირაფტუ.
4 კუნდურა 1993 თარიღონი ბუგუნიქ მპოლის ნა სქიდუტუ უჩამზოღარეფეშკელენ ხოლო მპოლის, დიდო გინძე წანაფე წოხლე კიდერი ნა რენ კულტურა დო სოლიდარობაშ კერკელეფეში დუდმახვენჯეფეში რეაქციაფე გამოჩქვუ. ენთეფეში რეაქცია ლაზიში ფონდიშა ვა რტუ. ფონდი ოკიდუ ნა უნტუ დო აქთუელი დო ჯუმჰურიჲეთის კახვახანას მეგაბრე მუში კალა ნა ღარღალაფტუ სთერი, სერიოზული ნა ვა რტუ ნენაფე ნა თქუ დო ვიზია ნა ვა უღუტუ მითხანეფეშა რტუ. მარა ამ კოჩეფეში გაგნაფა დო ბუგუნიში ამბარეფეში ხეთენ, ნოღირა დო მტერი ლაზური ნენა, კულტურა ოწირინუ. გეჯგინერი იყვეს.
მპოლის ტამტრა, რიზინი დო ართვინიში კულტურა დო სოლიდარობაში კერკელეფეში დუდმახვენჯეფეშკელენ ოშქენდური ოყოფინოთ ნა ნიჩინუ პრესური ოგნაფათენ, 8-14 გიმუა 1992 თარიღონი აქთუელის, 19 წანაღანი 1993 თარიღონი ჯუმჰურიჲეთის აჰმეთ ქირიმი დო ჯემილ მემიშოღლუშკელენ ნა ითქუ დო 1 კუნდურა 1993 თარიღონი ბუგუნიშკელენ ჯემილ მემიშოღლუქ თქუ ჲადო იგნაფინუ ნამთინი ნენაფეს რეაქცია ნიჩინუ. ბუგუნიქთი კერკელეფეში დუდმახვენჯეფეში რეაქცია გამოჩქვუ.
მპოლის ტამტრა, რიზინი დო ართვინიში კულტურა დო სოლიდარობაშ კერკელეფეში დუდმახვენჯეფეში რეაქციაფეში სებები ლაზური ნენა ოსქედინუ შენი არ ფონდი ოკიდუ ვა რტუ. ენთეფეში რეაქციაფეში სებები, 8-14 გიმუა 1992 თარიღონი აქთუელის, 19 წანაღანი 1993 თარიღონი ჯუმჰურიჲეთის აჰმეთ ქირიმი დო ჯემილ მემიშოღქუშკელენ ნა ითქუ დო 1 კუნდურა 1993 თარიღონი ბუგუნიშკელენ ჯემილ მემიშოღლუქ თქუ ჲადო ნა იგნაფინუ ნამთინი ნენაფე რტეს.
მპოლის ტამტრა, რიზინი დო ართვინიში კულტურა დო სოლიდარობაშ კერკელეფეში დუდმახვენჯეფექ ოშქენდური ოგნაფა მუთეფეშის ჭარუფტუ ჲადო აშო ოგნაფაფტუ 4 კუნდურა 1993 თარიღონი ბუგუნიქ: ”თიმოშლეთინუში ოკოკიდინუში მორგვალის, დობადონა მოშლეთინუ შენი, შური დო დიცხირი ნა მეჩუ უჩამზოღარეფე სეპარატისტეფეს მხუჯი ნა მეჩაფანფე სთერი მუჭო იგნაფინენ? მუჭო იყვენ დო ჩქინი შენი რუმიშენ გოქთერი ითქვენ?” ამ ოგნაფას მხუჯი ნა მეჩუ, მპოლის კიდერი კერკელეფეში დუდმახვენჯეფეში ჯოხოფეთი აშო ოგნაფაფტუ ბუგუნიქ: “საბაჰათთინ საღიროღლუ, ტამტრაში კულტურა დო სოლიდარობაში კერკელიში დუდმახვენჯე; თემელ ერჲილმაზ, რიზინიში კულტურა დო სოლიდარობაში კერკელიში დუდმახვენჯე; აჰმეთ ვეჰბი მელექ, ართვინიში კულტურა დო სოლიდარობაში კერკელიში დუდმახვენჯე.”
ართნერი თარიღონი ბუგუნიქ “ბუგუნიში ნოტი” მანშეთითენ არ მკულე ოგნაფა მუშითი გამოჩქვუ. ნოღირა მუში ლაზური ნენა დო ლაზეფე რტუ. ლაზეფე ნაცია ნა ვარ ტუ დო ლაზური ნენა ჯოხონი არ ნენათი ნა ვარ ტუ ჭარუფტუ ამ მკულე ნოტის ბუგუნიქ.
7 კუნდურა 1993 თარიღონი ბუგუნიში ამბარი, ამ თემა შენი, ემუქ ნა გამოჩქვუ მთელ ამბარაფეშენ ჩქვანერი რტუ. ლაზური ნენა ნა სქიდუტუ ტერიტორიაშენ მოხთიმერი დო მპოლის დობარგერი მითხანეფეშკელენ კიდერი კერკელეფეში დუდმახვენჯეფექ ოთელ დედემანის ნა ყვეს ოშქენური პრესური ოკოხთალაშენ ამბარი მეჩაფტუ. ბუგუნიში ამბარიში მანშეთი აშო რტუ: “ლაზიში ფონდიში სებებითენ გოვირეზილით.” ამბარიში ჟინ არ სურათითი ნიჩინეენ. თურქეთიში ნაციონალური ბანდარაში წოხლე ნამთინი კოჩეფე დგინან. ბუგუნიქ ენთეფე კერკელეფეშენ მითხანეფე ნა რტუ ჭარუფტუ. სურათითი რამაზან ჲაზგანიშკელენ ჲეშიღერი რენ.
მპოლის არტაშენი, არქაბი, ჩაჲელი, ოთინა, ვიწე დო ხემშინიში კულტურა დო სოლიდარობაში კერკელიშენ მითხანეფექ ოთელ დედემანის ნა ოკოიკათეს დო ლაზიში ფონდი პროტესტი ნა ყვესში ამბარი ოგნაფუ ბუგუნიქ. ბუგუნიქ არტაშენიში კულტურა დო სოლიდარობაში კერკელიში დუდმახვენჯე ჯემილ ჯაჰით აქდენიზიქ, აჰმეთ ქირიმი დო ჯემალ მემიშოღლუში ნენაფეს რეაქცია ნა ოწირაფტუ ნენაფეთი გამოჩქვუ.
წოხლე აჰმეთ ქირიმიქ 8-14 გიმუა 1992 თარიღონი აქთუელის, ოკულე ჯემილ მემიშოღლუ ვე მეჯით ჩაქირუსთაქ 19 წანაღანი 1993 თარიღონი ჯუმჰურიჲეთის, ემუშკულეთი აჰმეთ ქირიმი დო ჯემილ მემიშოღლუქ 31 წანაღანი 1993 თარიღონი ბუგუნის ინტერვიუ მეჩეს. ედო ლაზიში ინსტიტუტი ვარნა ფონდი ოკიდუში ჶიკირი ოგნაფუ უნტეს. ოკიდუ ნა უნტეს ინსტიტუტი ვარნა ფონდი რტუ. მარა პოლიტიკური პარტი ოკიდუში დულჲა სთერი ნენაფეთი ითქუ დო გაზეთაფესთი გამიჩქვინუ. ლაზური ნენა დო კულტურა ოსქედინუში ნოღირათენ არ ლაზიში ფონდი ოკიდუ ნა უნტუ მითხანეფეში პიჯითენ, ლაზური ნენა დო კულტურაში ფონდი ოკიდუშა გზა მეჩამუ ნა ვარ უნტუ მითხანეფეში ხეეფეს სილახი მეჩეს. მარა მპოლის სქიდუტესთინა მეჯით ჩაქირუსთა დო ჯემილ მემიშოღლუქ 1996 ში წანას იზმითის ნა იკიდუ სიმა ჯოხონი კულტურული ფონდიში ხანდაფეს მხუჯი ნა მეჩეს მიჩქინან. აჲა რენ ენთეფეში სამიმილობა.
აწი ლაზურიში ოსქედინუ დო ომორდინუშა მხუჯი ნა მეჩაფს ჩქარ ფონდი ვა რენ მპოლის. ემუში სებები მუ დო მი რენ პია?
6 Haziran 2007 Çarşamba
აჰმეთ ჰ. ქირიმის ვიზია უღუტუი? / AHMET H. KİRİMİS VİZİA UĞUT̆Uİ?/ AHMET H. KIRIM’IN VİZYONU VAR MIYDI?
აჰმეთ ჰ. ქირიმის ვიზია უღუტუი?
+
AHMET H. K̆İRİMİS VİZİA UĞUT̆Uİ?
“Lazuri
İnst̆it̆ut̆i İk̆iden” manşetoni ambai AAktuelis nagamiçkvinu tariğişen
andğaşakis eşo- aşo vit̆oxuti ʒ̆ana kogolaxtu. İk̆idasunon yado naignapeet̆u am
inst̆it̆ut̆işi goʒ̆oncğoneri ya do Ahmet K̆irimişi coxo meçeet̆u AAktuelik.
“Lazuri İnst̆it̆ut̆i İk̆iden” manşetoni ambaik nagamiçkvinu AAktuelişi artneri
k̆oroʒxalas, “Lazuri Burjuvazikti mxuci momçapan” manşetoni ar int̆erviuti gamiçkvineet̆u. Am
int̆erviu nameçeet̆u k̆oçiti Ahmet K̆irimi rt̆u. Eşo- aşo vit̆oxuti ʒ̆ana
mek̆ilu mara, varti “Lazuri İnst̆it̆ut̆i” do varti “Lazuri Vakfi” ak̆idu do
mutu var. Em mcveşi tariğoni AAktuelişi ambaişen navigureet̆it k̆onari, am
dulyas goʒ̆vancğonapt̆u Ahmet K̆irimik. Ar Lazuri İnst̆it̆ut̆i ok̆iduşi fik̆iri
xelak̆aobaten var açodinu, var apukirinu. Eşo- aşo vit̆oxuti ʒ̆ana ʒ̆oxle Ahmet
K̆irimişi coxo ʒ̆oxle gamiğineet̆u AAktuelişk̆elen. Edo emukti ar “Lazuri
İnst̆it̆ut̆i” varna “Lazuri Vakfi” ok̆idu şurdoguriten naunt̆u ar mitxanişi
nenaten, didopeten p̆olit̆ik̆uri steri nart̆utina, Xvameri mutxanepe uʒ̆veet̆u.
Ahmet K̆irimik AAktuelis nameçeet̆u “Lazuri Burjuvazikti mxuci momçapan”
manşetoni int̆ervius naoxoʒ̆onapeet̆upe dido beciti rt̆es, eya rt̆u
dek̆larasyoni.
Ahmet K̆irimik
AAktuelis na meçeet̆u int̆ervius natkveet̆u namtini p̆olit̆ik̆uri do vamtini do
vaʒ̆ori fik̆irepe do naixmareet̆u namtini elakteri nenape k̆ai varmomixteet̆u,
entepe navik̆itxişi 1992 ʒ̆anasti var momʒ̆ondu do aʒ̆iti var momʒ̆ondun. Mara
Lazepeşi coxoten, Laziint̆elek̆t̆ualepeş k̆erk̆elişi coxoten, 1992 steri,
t̆eroroni ʒ̆anas, uşignu do muxalifuri nart̆u mutxanepe otku varna eşo
natkumert̆u mitxanepe k̆ala dodgitu namusoni do gurami k̆oçepeşi dulya rt̆u.
Muşi k̆ala mitiksani vart̆utina; Lazuri nena do tarixi var uçkit̆utina;
k̆onk̆ret̆uli p̆rojepe var uğut̆utina, Ahmet K̆irimik 1992 ʒ̆anas AAktuelis
int̆erviu meçamuten dido didi dulya
doqu, eya dido beciti rt̆u do aʒ̆itieşo ren. “Lazuri İnst̆it̆ut̆i” varna
“Lazuri Vakfi” var ak̆idinu. Ahmet K̆irimis fik̆irepe muşişi k̆ap̆ulas var
dvadginu. Ayati beciti rt̆u do eşo ren. AAktuelis em int̆erviu meçamuten, ʒ̆oxle Xvameri gzas
nagedgiteet̆u do Turkiyeşi Lazepeşi tarixis ağani but̆k̆a naç̆areet̆u am
k̆oçik, ok̆ule muşeni stibeet̆u? “Lazuri İnst̆it̆ut̆i” varna “Lazuri Vakfi”
muşeni var ak̆idinu? Eşo renna, Ahmet K̆irimis 1992 şi ʒ̆anas, AAktuelis
int̆erviu nameçeet̆u p̆eriodis mu
misyoni varna vizyoni uğut̆u?
Man eya 1993
ʒ̆anaşi Mbulobaşi majurani dolonis
doloxe viçini. Em tariğişakis coxo muşi, jurnali do gazetepeşen vogneet̆i. Eya
naiçinopt̆u (Muzaffer Erdoğdu) ar mcveşi megabre miqonunt̆u. Edo muşi xeten eya
viçinamint̆u. Ahmet K̆irimi na içinamint̆u oraşakis, aʒ̆i nagiʒ̆vaten ambeepe,
ʒ̆oxle na vik̆itxeet̆i makalepe do eya naiçinopt̆es mitxanepeşen ok̆ule navogneet̆i nenapeşen naoxomaʒ̆onupe
ren.
Ahmet K̆irimi
k̆vazuli ar frak̆siyonişi organi nart̆u “Komun”” coxoni ar jurnalişi mance do
coğap̆inameçaps direkt̆ori nart̆utina, eya var uʒ̆veet̆u do impuleet̆u
AAktuelis nameçu int̆ervius. Aya rt̆u muşi vamtinoba. P̆olit̆ik̆uri minoba
muşi, k̆vazuli ar frak̆siyonişi organişi
mance do coğap̆inameçaps direk̆t̆ori nart̆u impuleet̆u. Dido ʒ̆anapeşen
doni eşo varna aşo, ar p̆olit̆ik̆uri k̆erk̆elis mxuci nameçeet̆u do avok̆ot̆i
nart̆u ar mitxani muşeni p̆olit̆iku’ri minoba muşi impuleet̆u! Aşotenti Lazepe
k̆ai navar uʒ̆onunan do sp̆ek̆ulasyoni oxvenu naunonanpeşi xeepes dido beciti
ar silaxi meçasunt̆u. Ok̆uleti, k̆azetapes naižirasunon steri, Ahmet K̆irimi
goʒ̆oncğoneri nart̆asunon ar “Lazuri İnst̆it̆ut̆i” varna “Lazuri Vakfi”
muxalifi nart̆u, k̆vazali do maržgvani k̆eleşen namtini mitxanepek am vamtinoba
muşi ixmarasunt̆es.
P̆olit̆ik̆uri
minoba nauğut̆u do “Komuni” coxoni k̆vazaluri ar jurnalişi mance do
coğap̆inameçaps redak̆t̆ori nart̆u, naimpuleet̆u Ahmet K̆irimik AAktuelis
nameçu int̆ervius, k̆ult̆uruli ar
inst̆it̆ut̆i ok̆idu naunt̆u ar mitxani steri var, p̆olit̆ik̆uri ar
frak̆siyonişi goʒ̆oncğoneri steri ğarğalapt̆u. Aya rt̆u ciduri vamtinoba muşi.
P̆olit̆ik̆uri minoba impulapt̆u mara, Lazuri İnst̆it̆ut̆i” varna “Lazuri Vakfi”şi coxoten muşi p̆olit̆ik̆uri
fik̆irepe molaşinapt̆u.
“Lazuri
İnst̆it̆ut̆i” varna “Lazuri Vakfi”-şi
ok̆idu şeni miepe k̆ala nart̆u do naiçalişept̆u
var uʒ̆umert̆u Ahmet K̆irimik AAktuelis. Turkiyes naskidun ar xalk̆i
şeni epto cidduri mutxanepe oxvenu, ar k̆oçişi dulya navart̆u, emusti k̆aixeşa
nauçkit̆utina, muşeni entepeşenti ambaepe meçamu var unt̆u? Megabre muşişi
coxopeti impulapt̆u. Aya rt̆u muşi vamtinoba.
Lazi xalk̆işi
nena, k̆ult̆uri şeni mutxanepe uʒ̆umert̆u, mara k̆onk̆retuli xeşa mutu var
uʒ̆umert̆u. Lazuri nena do k̆ult̆ura şeni Ahmet K̆irimik nauʒ̆veet̆upe, mevzu
nauçkit̆u ar mitxanişi fik̆irepe var rt̆u. Am saxas nauʒ̆veet̆upe, ar
int̆elekt̆ualişi varna am Xvameri gzas nagedgitu mitxanişi fik̆irepe var t̆u.
Ğirsoni va rt̆es. İrişen p̆at̆i renki ç̆areli ar t̆ekst̆i var uğut̆u. Lazuri
nena do k̆ult̆uri navar uçkit̆utina; İst̆anboli steri ar met̆rop̆olis
naskidut̆utina do am mevzupeşen ambai nameçapt̆u makalepe navarik̆itxupt̆utina, am mevzupe
k̆aixeşa nauçkit̆u steri vamtini mutxanepeti uʒ̆umert̆u. Aya rt̆u muşi vamtinoba.
Şut̆ut̆gardis
dido Lazi skidun yado uʒ̆umert̆u Ahmet K̆irimik mara entepeşi nak̆onobaşen mutu
var zop̆ont̆u. Eti navardubağun steri, Şut̆ut̆gardis naskidut̆u Lazepek ar
vakfi dok̆ides do Lazuri k̆azetati
gamoçkvapt̆es yadoti ognapapt̆u. İst̆anbolis muşi k̆ala nart̆u do
namolaşinapt̆u xalk̆işi coxope navartkumert̆u steri, Şt̆ut̆gardis Lazuri
k̆azetati gamoçkvapt̆es yadoti ognapapt̆u mitxanepeşi coxopeti var meçapt̆u.
Çkvadoçkva svalepes Lazepek minoba mutepeşi şeni mutxanepe ikipan yado
ognapapt̆u mara k̆onk̆retuli xeşa mutu
var tkumert̆u. İrişen beciti nart̆u mevzu, emus naunt̆u mesaji rt̆u. İnt̆erviu
muşi naik̆itxu mitxanik, eya am dulyapeşi goʒ̆oncğoneri nart̆us icert̆u. Mara
emus nauğut̆u arxvala k̆ap̆et̆i guri rt̆u, mutu var. P̆resaşi xeten ti-muşişi
p̆rop̆aganda oxvenuşi ust̆at̆i nart̆u aʒ̆i irişen k̆ai oxoiʒ̆onen. Aya rt̆u
muşi vamtinoba.
“Lazuri
İnst̆it̆ut̆i” varna “Lazuri Vakfi”-şi
ok̆iduşi dulya p̆olit̆ik̆uri var k̆ult̆uruli dulya nart̆utina, p̆olit̆ik̆uri
steri mesajepe meçamuşi derdi kuğut̆u mara, int̆erviu muşişen k̆aixeşa
naižiret̆u steri, emus mu unt̆uti belli va rt̆u. Kyurdepe do entepeşi
ok̆ok̆idinuşen ar- jur nena tkumert̆u,
umosi mtini nenaten entepeşi coxo molaşinuten mitxanepes mesajepe meçamuşi
derdi nazdipt̆u oxoiʒ̆onen mara mutu var. Aya rt̆u muşi vamtinoba.
P̆olit̆ik̆uri
minoba nauğun ar jurnalişi mance do coğap̆inameçaps do Lazuri cincişen
moxtimeri Ahmet K̆irimis Lazepe şeni vizyoni uğut̆ui? Var! Lazuri var uçkit̆u.
Emuşi derditi var zdipt̆u. Edo nağurun
ar nenaşi derdi navar zdipt̆u ar k̆oçi nart̆u şeniti, Lazuri nena oxampu do
oskedinuşi gzalepe var gorupt̆u do “Fexri Lazoğlu” steri k̆oçepeti var
gorupt̆u. İrişen beciti nart̆u, Lazuri
var uçkit̆u varna oguru var unt̆u.
P̆olit̆ik̆uri
minoba nauğun ar jurnalişi mance do coğap̆inameçaps direk̆t̆ori ar mitxani
steri Ahmet K̆irimis Turkiye şeni
vizyoni uğut̆ui? Var! 1992 ʒ̆anas, AAktuelis am int̆erviu nameçu tariğis, Ahmet K̆irimi mu do mi rt̆u? P̆olit̆ik̆uri ar
frak̆siyonişi şefii varna Lazuri nena skidas yado guris çv’ini nauğut̆u
mitxanii? Juriti var!
K̆aixeşa naižiru
steri, Ahmet K̆irimi Lazuri nena şeni derdi nazdipt̆u mitxaniti va rt̆u. Lazuri
nenaşi oskedinu şeni manifest̆oti, am dulyas şurgedveri mxuci nameçapt̆u
k̆erk̆eliti var uğut̆u. Mara eşo ikipt̆u do muşi k̆ala xalk̆i nart̆u steri
oʒ̆irapt̆u. “Komuni” coxoni p̆olit̆ik̆uri jurnalişi mance do coğap̆inameçaps
direk̆t̆ori nart̆u Ahmet K̆irimis
p̆olit̆ik̆uri vizyoni uğut̆ui? 1993 ʒ̆anas, “Komuni” coxoni jurnali do arçkva
p̆olit̆ik̆uri jurnali k̆ala k̆ont̆akt̆i navar uğut̆u şeni, var miçkinan.
Ahmet K̆irimis
megabrepe var uqonut̆u mara, uqount̆u steri ikipt̆u AAktuelis nameçeet̆u
int̆ervius. Lazuri nena do k̆ult̆uri
şeni ok̆auşi p̆rogrami var uğut̆u mara, k̆imet̆i navar uğun dido mutxanepe zop̆ont̆u
AAktuelis nameçeet̆u int̆ervius. Xalk̆i şeni mutxanepe naikipt̆u steri
oʒ̆irapt̆u mara, em xalk̆işen miti va rt̆u muşi k̆ala AAktuelis nameçeet̆u
int̆ervius. P̆olit̆ik̆uri minoba impulapt̆u mara, Lazuri nena do k̆ult̆uri do
xalk̆i şeni magazinuri mutxanepe tkumert̆u Aktuelis nameçeet̆u int̆ervius.
Mk̆ule nenaten,
Ahmet K̆irimis vizyoni var uğut̆u. Emuşeniti, Lazuri Vakfi ok̆idu şeni gzas
gedgitus gecgineri var iqvasunt̆u. Emuşen met̆iti Lazepeşi duşmanepes xes ar
k̆ap̆et̆i silaxi meçasunt̆u aşopeten. Entepekti eya ust̆at̆obaten
ixmarasunt̆es.
Ahmet K̆irimis
misyoni uğut̆ui? Aya ren arçkva k̆ut̆ali makaleşi mevzu.
AHMET
H. KIRIM’IN VİZYONU VAR MIYDI?
“Laz Enstitüsü
Kuruluyor” başlıklı haberin AAktüel’de yayınlandığı tarihten bugüne kadar
yaklaşık 15 yıl geçti. Kurulacak diye duyurulan enstitünün önderi olarak da
Ahmet Kırım’ın adını vermişti Aktüel. “Laz Enstitüsü Kuruluyor” başlıklı
haberin yayınlandığı Aktüel’in aynı sayısında “Laz Burjuvazisi de
Destekliyor” başlıklı bir röportaj da yayınlanmıştı. Bu röportajı vermiş
olan kişi de Ahmet Kırım idi. Yaklaşık 15 yıl geçti ama, “Laz Enstitüsü” veya
“Laz Vakfı”nı kurulamadı. Eski tarihli AAktüel’in haberinden öğrenebildiğim
kadarıyla, bu işe Ahmet Kırım önderlik ediyordu. Bir Laz enstitüsü fikri
mutlulukla sonuçlanmadı, başarılı olmadı. Yaklaşık 15 yıl önce Ahmet Kırım’ın
adı AAktüel tarafından öne çıkarılmıştı. Bir “Laz Enstitüsü” veya “Laz Vakfı ”
kurmak canla başla çalışmak isteyen bir kişinin diliyle, çoğunlukla politik
gibi olmasına rağmen, kutsal bir şeyler söylemişti. Ahmet Kırım’ın, AAktüel’e
vermiş olduğu “Laz Burjuvazisi de destekliyor” başlıklı röportajda
anlattıkları çok önemiydi, deklarasyon gibiydi.
Ahmet Kırım’ın AAktüel’e vermiş olduğu, bazı politik, gerçek ve doğru olmayan
fikirleri ve kullanmış olduğu, bazı amacını aşan sözler hoşuma gitmemişti,
onları okuduğum 1992’de de şimdi de. Ancak Lazların adına, Laz entelektüelleri
adıyla, 1992 gibi terör olaylarının yaşandığı bir yılda, duyulmamış ve muhalif bir şeyleri söylemek veya öyle söyleyen
kişilerin yanında durmak namuslu ve cesur insanların işiydi. Yanında kimse
olmamasına rağmen; Laz dili ve tarihini bilmemesine rağmen; somut projeleri
olmasına rağmen; Ahmet Kırım 1992’de AAktüel’e röportaj vermekle çok
büyük bir iş yaptı, bu çok önemliydi, öyle de. “Laz Enstitüsü” veya “Laz
Vakfı”nı kuramadı Ahmet Kırım. Fikirlerinin arkasında da duramadı. Önemli olan
buydu, öyle de. Aktüel’e röportaj vermekle, önce kutsal bir yola koyulmuş ve
Türkiye Lazlarını tarihinde yeni bir sayfa yazmış olan bu adam, sonra niçin
susmuştu? “Laz Enstitüsü” veya “Laz Vakfı”nı niçin kurulamadı? O halde, Ahmet
Kırım’ın, 1992’de, AAktüel’e röportaj vermiş olduğu dönemde ne vizyon ve
misyonu vardı?
Ben, kendisini 1993’ün Haziran ayının ikinci haftası içinde tanıdım. O tarihe
kadar adını, dergi ve gazetelerden duymuştum. Onu tanıyan (Muzaffer Erdoğdu/
Pencere Yayınları’ndan) eski bir arkadaşım da vardı. Nihayet onun vasıtasıyla
da onu tanıyacaktım. Onu tanımadığım zamana ilişkin, onun hakkında; şimdi
size söyleyeceklerim, önceden okumuş olduğum makaleler ve onu tanıyan
kimselerden sonra duyduklarımdan anlayabildiklerimdir.
Ahmet Kırım, sol bir fraksiyonun yayın organı olan “Komün” adlı bir derginin
sahibi ve sorumlu müdürü olmasına rağmen, bunu; Aktüel’e vermiş olduğu
röportajda gizliyordu. Bu hatasıydı. Politik kimliğini, sol bir fraksiyonun
yayın organı olan bir derginin sahibi ve sorumlu müdürü olduğunu saklıyordu.
Uzun yıllardan beri, öyle veya böyle, politik bir gruba destek vermiş ve avukat
olan bir kimse niçin politik kimliğini saklamıştı? Bu davranışıyla
da Lazlardan hoşlanmayan ve spekülasyon yapmak isteyenlerin ellerine çok
önemli bir silah verecekti. Daha sonra da, gazetelerde de görüleceği gibi,
Ahmet Kırım’ın başkan olacağı “Laz Enstitüsü” veya “Laz Vakfı”ne muhalif
olan sol ve sağ cenahlardan bazı kimseler onun bu hatasını kullanacaklardı.
Politik kimliği olduğunu ve “Komün” adlı sol bir derginin sahibi ve sorumlu
müdürü olduğunu AAktüel’e verdiği
röportajda saklayan Ahmet Kırım, kültürel bir enstitü kurmak isteyen birisi
gibi değil, politik bir fraksiyonun önderi gibi de konuşuyordu. Bu ciddî
bir hataydı. Politik kimliğini saklıyordu ancak, “Laz Enstitüsü” veya “Laz
Vakfı” adına ciddî olmayan politik fikirlerinden bahsediyordu.
Ahmet Kırım, “Laz Enstitüsü” veya “Laz Vakfı” kurmak için kimlerle beraber
olduğunu ve çalışıyor olduğunu söylemiyordu AAktüel’e. Türkiye’de yaşayan bir halk için
oldukça ciddî bir şeyler yapmanın, yalnızca bir kişinin işi olmadığını iyi
bilmesine rağmen, niçin onlar hakkında da bilgi vermiyordu? Arkadaşlarının
adlarını da saklıyordu. Bu hatasıydı.
Laz halkı, dili ve kültürü için bir şeyler söylüyordu, ancak somut olarak hiç
bir şey söylemiyordu. Laz dili ve
kültürü hakkında Ahmet Kırım’ın söylemiş oldukları, konuyu bilen bir kimsenin
fikirleri değildi. Bu alanda söylemiş oldukları, bir entelektüelin veya bu kutsal
yola koyulan kimsenin fikirler değildi. Değerli değildiler. Hepsinden kötüsü
yazılı bir metni yoktu. Laz dili ve kültürünü bilmemesine rağmen; İstanbul gibi
bir metropolde yaşıyor olmasına rağmen ve bu konularda bilgi veren makaleler
okumuyor olmasına rağmen, bu konuları iyi biliyor gibi, doğru olmayan bir
şeyler söylüyordu. Bu hatasıydı.
Stutgart’ta çok Lazın yaşadığını söylüyordu Ahmet Kırım, ancak onların sayıları
hakkında bir şey söylemiyordu. O da yetmez gibi, Stutgart’ta yaşayan Lazların
bir dernek kurduklarını ve Lazca bir gazete çıkarıyor olduklarını da
duyuruyordu. İstanbul’da onunla olan ve bahsettiği insanların adlarını
söylemediği gibi Stutgart’ta Lazca gazete çıkartıyor olduklarını duyurduğu
kişilerin adlarını da vermiyordu. Çeşitli yerlerde Lazların, kimlikleri için
bir şeyler yapıyorlar diye duyuruyordu, ancak somut hiç bir şey söylemiyordu.
En önemli olan konu, vermek istediği bir mesajdı. Röportajı okuyan kimse, onu
bu işlerin önderi olduğuna inanıyordu. Ancak sadece sağlam bir yürekten başka
bir şeyi yoktu. Basının vasıtasıyla kendisinin propogandasını yapmanın üstadı
olduğu şimdi her şeyden daha iyi anlaşılıyor. Bu hatasıydı. “Laz Enstitüsü”
veya “Laz Vakfı”nı kurma işi politik değil, kültürel bir konu olmasına rağmen,
politik mesajlar vermenin derdindeydi, ancak röportajından da görüldüğü gibi,
ne istiyor olduğu da belli değildi. Kürtler ve onların mücadelesinden birkaç
söz ediyordu, daha doğru anlatımla onların adını anarak birilerine mesajlar
vermenin derdini çekiyor olduğu
anlaşılıyor. Bu hatasıydı.
Politik kimliği olan bir derginin sahip ve sorumlu müdürü ve Laz kökeninden
gelmiş bir kişi olarak, Ahmet Kırım’ın vizyonu var mıydı? Hayır. Lazca
bilmiyordu. Onun derdini çekmiyordu. Ölüyor olan bir dilin derdini çekmiyor
olan bir kişi olduğu için de, Lazcayı zenginleştirmek ve yaşatmanın çarelerini
aramıyordu ve “Fahri Lazoğlu” gibi insanlarla bağlantı sağlamıyordu. Bu işte en
önemli konunun Lazca olduğunu bilmiyordu veya bilmek istemiyordu.
Politik kimliği olan bir derginin sahip ve sorumlu müdürü olarak, Ahmet
Kırım’ın tüm Türkiye için bir vizyonu var mıydı? Hayır. 1992’de AAktüel’e bu
röportajı verdiği tarihte, Ahmet Kırım neyi temsil ediyordu? Politik bir
fraksiyonun şefi miydi yoksa Lazca yaşasın diye yanık yürekli biri miydi? İkisi
de değil.
İyice görüldüğü gibi, Ahmet Kırım, Lazca için dert çeken bir kimse
değildi. Lazcayı yaşatmak için manifestosu da, bu işe fedakâr olarak destek
verecek gurubu da yoktu. Ancak öyle yapıyor, insanlarla birlikteymiş gibi
gösteriyordu. “Komün” adlı politik derginin sahip ve sorumlu müdürü olan Ahmet
Kırım’ın politik vizyonu var mıydı? 1993’de “Komün” adlı dergi ve diğer bir
politik dergi ile bağlantısı olmadığı için, bilmiyoruz.
Ahmet Kırım’ın yanında arkadaşı yoktu ama, varmış gibi yapıyordu AAktüel’e
vermiş olduğu röportajda. Laz dili ve kültürünü iyileştirmek için herhangi bir
programı yoktu ancak Aktüel’e verdiği röportajda bu konularda kıymeti olmayan
bir şeyler söylüyordu. Halkı için bir şeyler yapıyormuş gibi gösteriyordu ama AAktüel’e vermiş olduğu röportajda yanında hiç
kimse yoktu. Politik kimliğini saklıyordu ancak Aktüel’e verdiği röportajda Laz
dili, kültürü ve halkı ilişkin magazinvari bir şeyler söylüyordu.
Kısacası; Ahmet Kırım’ın vizyonu yoktu. Onun için de Laz vakfı kurma konusunda
başarılı olmayacaktı. Onun da ötesinde Lazları sevmeyenlerin eline sağlam bir
silah verecekti böylece. Onlar da onu üstatlıkla kullanacaklardı.
Ahmet Kırım’ın misyonu var mıydı? Bu, başka bir derin makalenin konusu.
[Kaynak: Ali İhsan Aksamaz, “Ahmet H. Kırım’ın Vizyonu Var Mıydı?”, 27.
X. 2006 (“Dil-Tarih- Kültür- Gelenekleriyle Lazlar”, 2. Baskı, Belge Yayınları,
İstanbul, 2014)]
(Önerilen okumalar: Ahmet Kırım: “Laz Burjuvazisi De Destekliyor”
(Haşim Akman: “Laz Enstitüsü Kuruluyor”, A Aktüel Dergisi, sayı 66, 8- 14 Ekim 1992)/ sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Birinci Laz Kültürü Toplantısı”,
circassiancenter.com.tr, 5. XII. 2004; Ali İhsan Aksamaz, “Yamakhoğlu Yüksel
Yılmaz (Öldü mü?!)”, Sima Dergisi, Sayı
7, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, Mart 2005/
circassiancenter.com.tr; Ali İhsan
Aksamaz, “Lazlar’ın Tarihi” adlı kitap",(“Dil-Tarih-Kültür-Gelenekleriyle
Lazlar”, 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul, 2014), hopam.com/ sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr, 22. V. 2005; Ali İhsan Aksamaz, "Cemal Şener’in
Lazlar hakkında yazmış olduğu makale", (“Dil-Tarih-Kültür-Gelenekleriyle
Lazlar”, 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul, 2014), sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr, 30. IX. 2006;
Ali İhsan Aksamaz, "Ne Diyeyim
Bilemiyorum…", circassiancenter.com.tr ; Ali İhsan Aksamaz, “Laz
Aydınları”na üç Mektubum”, circassiancenter.com.tr, 19. I. 2007; 24 Ocak 2007; Ali İhsan Aksamaz, “Bir
“Aydın”a İki Mektup”, circassiancenter.com.tr,
3. I. 2008; Ali İhsan Aksamaz,
“Bir “Aydın”a E-posta”, circassiancenter.com.tr, 5. III. 2008; Ali İhsan
Aksamaz, “Laz Aydınları Platformu Oluşturma Toplantılarındaki Konuşmalarım”
(“Laz Aydınları ve Sorumluluk, 1. Baskı, Sorun Yayınları, İstanbul, 2011)/
sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, "Cevapsız
Bırakılan Sorular", circassiancenter.com.tr, 16. VIII. 2011; Ali İhsan
Aksamaz, “Bazı Laz Aydınları Arasında Geciken Hesaplaşmalar ve Unutulan Kimlik
Mücadelesi”, circassiancenter.com.tr, 21. VIII. 2011; Ali İhsan Aksamaz, “Ben
Etnik Partilere Karşıyım!”, (Murat Özden, “Çerkes Siyasallaşmasının Öncüleri”,
Apra Yayıncılık, İstanbul, 2018)/ circasiancenter.com.tr, 11. VII. 2015; Ali
İhsan Aksamaz, “Ogni Kültür Dergisi (Anı-1)”, circassiancenter.com.tr, 15. XI.
2015; Ali İhsan Aksamaz, "Laz Aydınlarının girişimine basından
tepkiler", sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr, 14. V. 2022; Cemil
Kantoğlu: “Ahmet Kırım’a Katılmıyorum”, Alaşara Dergisi, Sayı 5-6, Nart
Yayıncılık, İstanbul, 1995; Haşim Akman: “Laz Enstitüsü Kuruluyor”, A Aktüel Dergisi,
sayı 66, 8- 14 Ekim 1992; (Haber-
söyleşiyi yayına hazırlayan: Ali İhsan Aksamaz), sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr; Kâmil Aksoylu, “Tarihe Tanıklık/ Laz Kültürel
Hareketi/ 93 Süreci” (“Laz Kültürü”, Phoenix Yayınları, Ankara, 2009); Mecit
Çakırusta: “Ben Bu İşe Ana Lisanımı Yaşatmak İçin Girdim!”/Mecit Çakırusta ile
Haber& Söyleşi, Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 9/ circassiancenter.com.tr,
2003; Mehmet Ender Savcın. “Gürcistan’da
akrabalarımız var”, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr, 11. X. 2020; Murat
Karadeniz (Editör), Ahmet Hulusi Kırım, Ali İhsan Aksamaz, İsmail Avcı, “Ogni
Dergisini Çıkaranlar Ogni Sürecini Anlatıyor”, 1, 2, 3 ve 4. bölümler; 14- 18.
V. 2016, Noğa TV, youtube; Ogni Dergisi'nin mimarlarından Av. Ahmet Hacaloğlu
Kırım, dergi sürecini bir başlangıç noktası olarak değerlendirdi/ “İstim
arkadan gelir/ Kalabalık sanıyorlardı", lazuri.com; “Ogni Sustu Mu?”,
Alaşara Dergisi, Sayı 3, Temmuz, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995; “Makale
Arşivi”, lazuri.com; “Terörle Mücadele Kanunu,
Kanun Numarası: 3713, Kabul Tarihi: 12/04/1991, Resmi Gazete Tarihi: 12/04/1991, Resmi Gazete
Sayısı: 20843”; Yılmaz Avcı: “Tek Ses Olarak Muhatap Olamadığımız Müddetçe
Bizim Bu Seslenişlerimiz Sadece Çatlak Birer Ses Olarak Yankılanır!”,
lazca.org, 31.V. 2013]
Avukat
Ahmet Hulusi Kırım’ın konuşma metni (15 XII 1992, İstanbul- Bahçelievler
“Alyans Düğün Salonu “):
.jpg)
.jpg)
ჯემალ შენერიქ ლაზეფე შენი ნა ჭარეეტუ სტატია შენი/ Cemal Şenerik Lazepe şeni naç̆areet̆u mak̆ale şeni/ Cemal Şener’in Lazlar hakkında yazmış olduğu makale
ჯემალ შენერიქ ლაზეფე შენი ნა ჭარეეტუ სტატია შენი
+
Cemal Şenerik Lazepe şeni naç̆areet̆u mak̆ale
şeni
Nagamiçkvinu p̆eriodis,
var vogneet̆i muşi ambai mara, Şehzat Ayartepeşk̆ule, Lazepe şeni mak̆ale naç̆aru
majura k̆oçi Cemal Şeneri ren. Ginže ʒ̆anape namek̆iluşk̆ule, Cemal Şenerişi mak̆ale
bžireet̆i do vik̆itxeet̆i. Aʒ̆i Cemal Şenerik Lazepe şeni naç̆areet̆u mak̆aleşi
ar k̆op̆ia çkimi xes ren. Edo vit̆oşkvit ʒ̆ana ʒ̆oxle ç̆areli naren, am mak̆ale şeni
mutxanepe otku minon tkvanda.
Maartanixeşa,
Cemal Şenerişi mak̆ale nagamiçkvinu jurnali şeni ar- jur nena giʒ̆vat.
Jurnalişi coxo “Komuni” ren. “Komuni” k̆vazaluri ar p̆olit̆ik̆uri frak̆ʒiaşi
organi rt̆u. “Komuni” coxoni am jurnaliten coxo mutepeşi irişa ognapu naunt̆u
am frak̆ʒiaşi cincepe, İbrahim Kaypakkaya coxoni magektaluri goʒ̆oncğonerişi t̆radiʒiaşen
moxtimeri frak̆ʒiapeşen arteği nart̆u
içkinen. “Komuni” coxoni jurnalişi masumani but̆k̆as, am jurnalişi mance
do coğap̆inameçaps direkt̆ori yado Ahmet H. K̆irimişi coxo bžiropt.
Tutas ar fara
nagamiğinen, navigurit, “Komuni” coxoni jurnalişi maartani nomeris, Cemal
Şenerişi coxoten nagamiçkvinu mak̆ales onç̆eloni manşet̆i kuğun. Manşet̆i eşo
ren: “Lazepeşi ist̆orias mk̆ulexeşa mendaʒ̆k̆omilu/ T̆amt̆ra do Apxazetişi
Oşkendas Zoğap̆icuri Tere”. Astaxolo vognapat, Cemal Şenerik naç̆areet̆u mak̆ales
referansepe var uğun. Eşo- aşo sum but̆k̆aloni naren am mak̆ale k̆ala jurti
surati gamiçkvineren. Maartanis zoğap̆icuri
ar noğaşi surati ižiren zoğaşk̆elen. Majurani suratis, ar k̆oçik kemance gelaçaps.
Cemal Şenerişi
coxoten nagamiçkvinu mak̆ales xuti burme uğun. Edo am burmepes tudeni manşet̆epe
kuğun. Am manşetepeti eşo ren: “ Mozaik̆aşi ar çkva peri”, “Lazi varna Ç̆ani”,
“St̆rat̆ejiuri dixape”, “Lazuri do xolosoni mzaxali muşi Margaluri”, “Cinci
mutepeşi nanik̆arben skindinape do…”.
1976 ʒ̆anas
Art̆aşenuri Lazi Avok̆at̆i Şehzat
Ayartepeşi k̆elen ç̆areet̆u do “Uçazoğaşi Ambari” coxoni k̆azetas
gamiçkvinu “Lazepeşi İst̆oria” coxoni mak̆ale
steri, 1989 ʒ̆anas Cemal Şenerişi coxoten, “Komuni” coxoni jurnalişi forums “Lazepeşi
ist̆orias mk̆ulexeşa mendaʒ̆k̆omilu/ T̆amt̆ra do Apxazetişi Oşkendas Zoğap̆icuri
Tere” manşetit̆en nagamiçkvinu am mak̆aleti Turkiyeşi Lazepe şeni dido beciti rt̆u.
Şehzat Ayartepeşi mak̆ale steri, Cemal Şenerişi mak̆aleti Lazepe şeni çkvaneri spero do p̆eriodepes udobağine do subiekt̆uri çkinape meçapt̆u
tina, nagamiçkvinu p̆eriodepes uşigneri mutxanepe na zop̆ont̆es şeni altunişi
ğirsi uğut̆es.
Naiçkinen steri,
Şehzat Ayartepes Art̆aşenuri cinci kuğut̆u. Mara “Komuni”-s nagamiçkvinu em mak̆aleşi
mç̆aru Lazi var t̆u. Em oras, Lazepe şeni mak̆ale naç̆areet̆u am k̆oçi, Cemal
Şeneri mi rt̆u? Aʒ̆i int̆ernet̆işi mosas,
coxo muşiten ar sait̆i nauğun Cemal Şenerişi biyografis voʒ̆k̆edat. Cemal
Şenerik 1951 ʒ̆anas, Erzincanişi oput̆e Gulluces dibaderen. Geçk̆ap̆uroni,
oşkenuri do lise Erzincanis ik̆itxeren. İst̆anbolişi Universit̆et̆işi, Nç̆aralobaşi
Fak̆ult̆et̆işi Soʒialuri Ant̆rop̆ologiaşi burmeşen lisansiuri dip̆loma aqveen. Ok̆uleti
Ek̆onomik̆aşi Fak̆ult̆et̆işi P̆olit̆ik̆aşi Çkinapas, Ç̆erk̆esi Ethemişi Ambai”
coxoni t̆ezi muşitenti mağali lisansiuri dip̆loma aqveen. Alevi naren Cemal
Şener, Alevepe şeni svarepe do mak̆alepeti ç̆areen. Cemal Şenerişi
ofiʒialuri sait̆işen nabžiropt k̆onariten,
“Komuni” coxoni jurnalis naç̆areet̆u mak̆alepeşen mutu var ižiren.
Lazepe şeni
Cemal Şenerik naç̆areet̆u mak̆aleşen mutxanepe var giʒ̆vatşen ʒ̆oxle, muşi şeni
ar- jur ambai mekçat.
1989 ʒ̆anaşen
1993 ʒ̆anaşakis nagamiçkvinu “Komuni” coxoni jurnalis, Cemal Şenerişi coxoten
nagamiçkvinu sum mak̆ale dovik̆itxi. Entepeşen arteği do maartani naren, aʒ̆i
çkini tema naren, Lazepe şeni nart̆u mak̆ale ren. 1990 ʒ̆anağani tariğoni do
sum momeroni “Komuni”-s nagamiçkvinu mak̆ale muşişi coxo ren “Topal Osmanişi
Ambai: Mtel oras, k̆arta svas balyozi steri rt̆u.” 1990 ʒ̆anaşi K̆undura tariğoni do otxo nomeroni
“Komuni”-s nagamiçkvinu st̆atia muşişi coxoti “ʒ̆k̆arepeş Xoronişi Sva” rt̆u.
“Komun” coxoni jurnalis Cemal Şenerik naç̆areet̆u mak̆alepeşen aşo oxomaʒ̆onen;
eya rt̆u “Komuni”-s mxuci nameçapt̆espeşen arteği. Ek̆uloni p̆eriodis Cemal Şenerişi coxo Ant coxoni gamamçkvalobaşi p̆at̆roni do edit̆ori
xeşa vognamint̆es. Edo tercumani muşi Hayri Hayrioğlu nart̆u ketabi “Lazepeşi
İst̆oria” coxoten gamoçkvasunt̆u. Ok̆uleti Cemal Şenerişi coxo Aktueli coxoni
jurnalisti Ahmet H. K̆irimişi coxo k̆ala bžiramint̆es.
Mtini giʒ̆vatna,
Cemal Şenerik “Komuni”-s na ç̆areet̆u “Lazepeşi ist̆orias mk̆ule xeşa mendaʒ̆k̆omilu, T̆amt̆ra do Apxazetişi
Oşkendas Zoğap̆icuri Tere” coxoni mak̆ale, 1992 ʒ̆anas, mance muşi nart̆u
gamamçkvalobaşen gamoçkvasunt̆u “Lazepeşi İst̆oria” coxoni, Hayri Hayrioğluşk̆elen
tercume xveneri ketabişen ezdimeri mk̆ule not̆epeten ç̆areli rt̆u. Ho, Cemal
Şenerik entepes muşi ğnosişenti mk̆ule
mutxanepe uk̆at̆eet̆u.
1989 ʒ̆anas, am
varna em do gagnapa do noğiraten, “Lazepeşi İst̆oria” coxoni ketabişen Cemal Şenerik naezdu not̆epeten mak̆ale
oxaziru do ar jurnalis gamoçkvinapu int̆elekt̆ualuri dulya rt̆u. (30. IX. 2006)
Cemal
Şener’in Lazlar hakkında yazmış olduğu makale
Yayınlandığı
dönemde haberim olmamıştı ancak Şehzat Ayartepe’nin Lazlar hakkında yazdığı
makaleden sonra, Lazlar hakkında makale yazan diğer kişi Cemal Şener’dir. Uzun
yıllar geçtikten sonra, Cemal Şener’in makalesini görmüş ve okumuştum. Şimdi
Cemal Şener’in Lazlar hakkında yazmış olduğu makalenin bir kopyası elimde. 17
yıl önce yazılmış olan bu makale hakkında size bir şeyler söylemek istiyorum.
İlk olarak, Cemal Şener’in makalesinin yayınlandığı dergi hakkında birkaç
söz söyleyeyim size. Derginin adı “Komün”. “Komün” sol siyasî bir
fraksiyonun yayın organıydı. “Komün” adlı bu dergi ile adlarını herkese
duyurmak isteyen bu fraksiyonun kökleri, İbrahim Kaypakkaya adlı ihtilâlcinin geleneğinden
gelmiş fraksiyonlardan bir tanesi olduğu bilinir. “Komün” adlı derginin üçüncü
sayfasında, bu derginin sahibi ve sorumlu müdürü olarak Ahmet H. Kırım’ın adını
görüyoruz.
Ayda bir defa çıkarıldığını öğrendiğimiz “Komün” adlı derginin birinci
sayısında Cemal Şener’in adıyla yayınlanan makalenin ilginç bir başlığı var.
Manşet şöyle: “Lazların Tarihine kısa bir bakış/ Trabzon ve Abhazya
Arasındaki Ülke”. Hemen duyuralım, Cemal Şener’in yazmış olduğu makalenin
kaynakçası yok. Aşağı yukarı üç sayfa olan bu makale ile iki de resim
yayınlanmış. İlk olarak, deniz kıyısındaki bir kentin deniz tarafından
fotoğrafı görülüyor. İkinci resimde ise, bir adam kemençe çalıyor.
Cemal Şener’in adıyla yayınlanan makalenin beş bölümü var. Bu bölümlerin de alt
başlıkları var. Bu alt başlıklar şöyle: “ Mozayiğin bir başka rengi”, “Laz
veya Ç̆ani”, “Stratejik topraklar”, “Laz ve yakın akrabası Megrelce”, “Kökü
kuruyan hayvanlar ve…”.
Komün Dergisi, Sayı 1, İstanbul, 1.
XI. 1989
1976’da, Ardeşenli bir Laz olan Avukat Şehzat Ayartepe tarafından
yazılmış olan ve “Karadeniz Haber” adlı gazetede yayınlanan “Lazların
Tarihçesi” adlı makale gibi, 1989’da Cemal Şener’in adıyla “Komün” adlı
derginin forum bölümünde “Lazların Tarihine kısa bir bakış/ Trabzon ve
Abhazya Arasındaki Ülke” manşetiyle yayınlanan bu makale de Türkiyeli
Lazlar için çok önemliydi. Şehzat Ayartepe’nin makalesi gibi, Cemal Şener’in
makalesi de Lazlar için farklı ve alan ve dönemlerde yetersiz ve subjektif
bilgiler veriyor olmasına rağmen, yayınlandıkları dönemlerde duyulmamış bir
şeyler söylüyor oldukları için altın değeri taşıyorlardı.
Bilindiği gibi; Şehzat Ayartepe Ardeşen kökenliydi. Ancak “Komün”de çıkan
o makalenin yazarı Laz değildi. O zaman, Lazlar hakkında makale yazmış
olan bu adam kimdi? Şimdi internet ağında, adıyla sitesi olan Cemal Şener’in
biyografisine bir bakalım: Cemal Şener, 1951’de Erzincan’ın Güllüce
Köyünde doğmuş. İlk, orta ve liseyi Erzincan’da bitirmiş. İstanbul Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Sosyal Antropoloji bölümünden lisans diploması almış. Sonra
da, İktisat Fakültesi Politika Biliminde, “Çerkes Ethem Olayı” adlı tezle
yüksek lisans diploması almış. Alevi olan Cemal Şener, Aleviler hakkı kitap ve
makaleler yazmış. Cemal Şener’in resmî sitesinden görüyor olduğumuz kadarıyla,
“Komün” adlı dergiye yazmış olduğu makaleler bahsedilmiyor.
Lazlar hakkında, Cemal Şener’in yazmış olduğu makale hakkında size bir
şeyler söylemeden önce, kendisi hakkında size birkaç bilgi daha verelim.
1989’dan 1993’e yayınlanmış olan “Komün” adlı dergide Cemal Şener’in
adıyla yayılanmış üç makale okudum. Onlardan biri ve birincisi olan, şimdi
konumuz olan, Lazlar hakkında olandır. 1990 Ocak tarihli ve 3 no’lu “Komün”de
yayınlanan makalesinin adı; “Topal Osman Olayı: Her zaman, her yerde balyoz
gibi” idi. 1990 Şubat tarih ve 4 no’lu “Komün”de yayınlanmış makalesinin adı
“Suların horon yeri” idi. Cemal Şener’in “Komün” adlı dergiye yazmış
olduğu makalelerden anlıyoruz ki, kendisi “Komün adlı dergiye destek
verenlerden birisiydi. Gelecek dönemde, Cemal Şener’in adını, Ant
Yayınlarının patron ve editörü olarak duyacaktık. Tercümanının Hayri
Hayrioğlu olduğu kitabı , “Lazlar’ın Tarihi” yayınlayacaktı. Daha sonra da,
Cemal Şener’in adını Aktüel adlı dergide Ahmet H. Kırım’ın adıyla yan yana
görecektik.
Doğrusunu söylersek; Cemal Şener, “Komün”de yazmış olduğu “Lazların
Tarihine kısa bir bakış/ Trabzon ve Abhazya Arasındaki Ülke” adlı
makale, 1992’de sahibi olduğu yayınevinden çıkaracağı ve Hayri
Hayrioğlu’nun tercümesinden alınmış kısa notlardı. Evet, Cemal Şener de,
onlara kendinde bir şeyler katmıştı. 1989’da bu veya şu anlayış ve amaçla,
“Lazlar’ın Tarihi” adlı kitaptan Cemal Şener’in bir makale hazırlaması ve
dergide yayınlatması entelektüel bir faaliyetti. (30. IX. 2006)
[Kaynak: Ali İhsan Aksamaz, “Dil-Tarih-Kültür-Gelenekleriyle
Lazlar”, 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul, 2014]
[Önerilen okumalar: Haşim Akman, “Laz Enstitüsü Kuruluyor”, A Aktüel
Dergisi, Sayı 66, İstanbul, 1992/ sonhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Mehmet
Ender Savcın: “Gürcistan’da akrabalarımız var.” , sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr, 11. X. 2020; Murat Karadeniz (Editör), Ahmet Hulusi
Kırım, Ali İhsan Aksamaz, İsmail Avcı, “Ogni Dergisini Çıkaranlar Ogni Sürecini
Anlatıyor”, 1, 2, 3 ve 4. bölümler; 14- 18. V. 2016, Noğa TV, youtube; “Laz
Aydınlarının girişimine basından tepkiler”, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr,
14. V.2022; “Laz Aydınlarının Yayıncılık Faaliyetleri”, yusufbulut.com/
sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr, 21.III.2015; “Ogni” başarısız oldu mu?!”,
yusufbulut.com/ sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr 12. IX. 2013; “Ogni Kültür Dergisi (Anı-1)”,
circassiancenter.com.tr, 15. XI. 2015]
“5 Aralık 2004 Pazar Günü İstanbul Hıdiv Kasrı 25 no’lu odada yapılan “Birinci Laz Kültürü Toplantısı”nda Ali İhsan Aksamaz tarafından tutulan notlar”
“5 Aralık 2004 Pazar Günü İstanbul Hıdiv Kasrı 25 no’lu odada yapılan “Birinci Laz Kültürü Toplantısı”nda Ali İhsan Aksamaz tarafından tutulan notlar”
“Toplantı saat 15: 00’de Sn. Erkan Temel tarafından açılmış ve yazılı
bir sunumda bulunmuştur; toplantı boyunca da başkanlık etmiştir.Toplantıya 31
çeşitli meslek ve yaşlardan entellektüel özellikte kişi katılmıştır. Sn. Erkan
Temel, 1992 yılından başlamak üzere günümüze kadar Laz dili, tarihi ve
kültürüne ilişkin olarak Ant Yayınları, Çiviyazıları, Kurye Yayınları, Tümzamanlar
Yayınları ve Sorun Yayınları’ndan vd. yayınlanmış kitapları tanıtmıştır. OGNİ,
MJORA, KAFKASYA YAZILARI ve SİMA dergileri de katılımcılara hatırlatılmıştır.
Zuğaşi Berepe, Kâzım Koyuncu, Birol Topaloğlu, Ayhan Alptekin, Musa
Karaalioğlu,Bayar Şahin, İsmail Türüt, Volkan Konak, Gökhan Birben ve Fuat Saka
gibi dile ve kültüre katkıda bulunan sanatçıların çalışmalarını da tanıtmıştır.
Sn. Erkan Temel, en son olarak K’olxuri Alboni ile Tbilisi’de 1982’de
yayınlanan “Lazuri P’aramitepe”nin tanıtımını yapmış ve Lazca ile haşır neşir
olmak isteyen herkesin bu alfabeyi de öğrenip kullanması gerektiğine özel bir
vurgu yapmıştır.
İlk olarak, yukarıda belirtilen toplantıya çağrılı olup da katılanlar
arasında bulunan Sn. Mecit Çakırusta, Sn. Yılmaz Avcı ve benim tarafımdan (Ali
İhsan Aksamaz) 1990’ın ilk yıllarından bugüne kadar Laz dili ve kültürünün
yaşatılması için yapılan bütün çalışmalar elden geldiğince masaya yatırılmıştır.
Sn. Yılmaz Avcı, Sn. Erkan Temel ve Ben (Ali İhsan Aksamaz)
değerlendirmelerimi, daha önce hazırladığımız konuşma metninden, Sn. Mecit
Çakırusta, irticalen yapmıştır.
Daha da sonra diğer katılımcılar sırasıyla diledikleri düşüncelerini
dile getirmişlerdir.
Önemli olan daldan dala atlayarak da olsa, fikirlerin aktarılmasıydı.
Toplantı çağrısında belirtildiği gibi toplantının iki amacı vardı:Tanışmak ve
yöresel dil ve kültürümüzün kurumsallaştırılması. Yapılan beyin fırtınasıyla
toplantıda, insan malzemesi ve ileride neler yapılması gerektiği konusunda
oldukça önemli tespitler ve öneriler ortaya çıkmıştır. Bütün bunlar, bundan
sonraki toplantının gündem maddelerinin tespitine de katkı sağlamıştır.
Kâzım Koyuncu ve Gökhan Birben’in, kaset çalışması yaptıklarından
toplantıya katılamadıkları bilgisi de katılımcılara ulaştı.
www.hopam .com webmasteri ve Cihan Bilgin toplantıya katılamayacaklarını
bildirme nezaketini gösterenler arasındaydı.
Toplantı salonuna Türkçe ve Lazca olarak hazırlanan “Birinci Laz Kültürü
Toplantısı – Maarani Lazuri Xaçkaş Okobğala” pankartı da asılmış ve toplantı
boyunca duvarda asılı kalmıştır.
İsteyen konuklara, Sn. Orhan Bayramin Sima Vakfı tüzüğünü; Sn. Murat Ersoy
Sima dergilerini; Sn. Erkan Temel Sn. Yılmaz Avcı’nın “Lazuri Nenaçkina” adlı
eserini hediye etmiştir.
Toplantıda Türkçe ve Lazca (İki alfabe ile,Latin ve K’olxuri Alboni ile)
olmak üzere bir form konuklar tarafından doldurulmuştur.
Konuklara, bu toplantıya davet edilenlerin tam listesi ve gündem de
sunulmuştur.
TRT’nin Lazca yayın yapmasını isteyen konuklar dilekçelerini de TRT’ye
iletilmek üzere doldurarak imzalamışlardır.
Toplantı boyunca, önemli tespit ve önerileri not aldım; aşağıda
aktarıyorum. Bu konuda katkılarınızı beklerim.
Bu vesile ile yeni yılınızı kutlar, 2005’in Lazca’nın kurumsallaşması
çabalarının yoğunlaşacağı bir yıl olmasını dilerim.
Saygılarımla.
Ali İhsan Aksamaz“
+
„ERKAN TEMEL:
Değerli Hemşehrilerim, Sayın Konuklar ;
Doğduğumuz ya da göç ettiğimiz memleketimizin dışında
yaşayan bizlerin tanışmasını sağlamak, anadilimizin ve etnik kültürümüzün
korunması amacıyla görüş alışverişinde bulunmak , yapılan faaliyetlerin
tanıtımı ve yapılması düşünülen faaliyetlerin değerlendirilmesi gayesiyle
düzenlemiş olduğumuz “ Birinci Laz
Kültürü Toplantısı “ na hoş geldiniz.
Teşrifinizle bizleri onurlandırdığınız ve davetimize
icabet ettiğiniz için çok teşekkür ederiz.
DİDO
İXELİT DO N3AŞA YEXTİT.
Önce neden böyle bir toplantıya ihtiyaç duyuldu? Neden böyle bir başlık kullanıldı? Toplantıya
kimler davet edildi ? Toplantıya nasıl bir misyon yüklendi ? gibi olası
sorulara cevap vermek istiyorum.
Bizler yani Lazlar, anadili Lazca, resmi dili Türkçe
olan Türkiye Cumhuriyeti’nin anayasal vatandaşlarıyız yani Türkiyeliyiz. Bu
toprakların asıl unsurlarıyız ve Anayasamızın bizlere tanıdığı haklardan
yararlanma konusunda azimli ve kararlıyız. Bilinen tarihiyle en az 3.000 yıllık
geçmişe sahip kadim bir uygarlığın mensuplarıyız. Bulunduğumuz ortamlarda
mertliğimizle ,dürüstlüğümüzle,çalışkanlığımızla ve sağlam irademizle tanınan
insanlarız. Son derece zengin bir dile ve kültüre sahip medeni bireyleriz. Bu
nedenlerden ötürü atalarımızdan miras , çocuklarımızdan ödünç aldığımız
kültürümüzü yaşatmak zorundayız.
Kısaca kültür kavramından bahsetmek istiyorum. TDK
kültürü şöyle
tanımlamıştır:
“Tarihi, toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan
bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesiller iletmede
kullanılan,insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren
araçların bütünü ,hars, ekin:
“Bir topluma veya halk topluluğuna özgü düşünce ve
sanat eserlerinin bütünü:
“Muhakeme,zevk ve eleştirme yeteneklerinin öğrenim ve
yaşantılar yoluyla geliştirilmiş olan biçimi:
“Bireyin kazandığı bilgi:
“Uygun biyolojik şartlarda bir mikrop türünü üretme:
“Tarım
Lazcada kültür “oxaçku” fiilinden gelmektedir.Ekin
ekmek, kazımak, geçmişte ekilenin günümüzde biçilmesi,gelecekte de ekine devam
edileceği anlamlarında Xaçka kavramı
kullanılmıştır.
Günümüzde gelişen demokrasi anlayışı bağlamında,
küreselleşen dünyamızda etnisite yükselen değer haline gelmiştir.SSCB ‘nın BDT
‘na dönüşmesinden sonra dünyamız tek kutuplu hale dönüşmüş, ABD ‘nin mutlak
hakimiyet iddiaları ortaya çıkmıştır. Bir denge unsuru olarak ve yeni bir
örgütlenme anlamında AB varlığını ortaya koymuştur. Yaklaşık 40 yıl süren bir
maceraya sürüklenen Türkiye Cumhuriyeti, (ne yazık ki gereklilikten değil de
zorunluluktan) uyum muktesebatı kapsamında sosyal,ekonomik,ticari,hukuksal
dönüşüm çalışmaları yapmaktadır.
Bu bağlamda unutulmaya yüz tutmuş anadilimizin ve
etnik kültürümüzün yaşatılması için siz değerli konuklarımızın özgün
fikirlerine ihtiyacımız vardır.Kıymetli görüş ve önerilerinizi
bekler,toplantının verimli geçmesini dilerim.”
(ALKIŞLAR)”
+
“MECİT ÇAKIRUSTA:
“Ben, 1926 Dutxe doğumluyum. İstanbul’a 1941’de geldim. OLEYİS ve TOLEYİS’in
kurucularındanım. İşçi Partisini
de kurduk. Uzun yıllar Hilton’da çalıştım.
Lazca olarak yazdığım bir şiiri besteletmiştim. O şarkı, orkestra tarafından
çalınıyordu. Şerif Yüzbaşıoğlu’nun kardeşi ise Lazca o şarkıyı okuyordu. Bir
gün yine orkestra benim Lazca olarak
yazdığım şarkıyı okuyordu. O sırada biri koluma girdi birden. 1964’te ertesi
gün için bana randevu veren bu kişi Ali Rıza Çarmıklı idi.
Lazca, çok zengin bir dildir. “Oçilu” erkekler için; “Okomocu” kızlar
için kullanılır. Aslında Lazuri nena değil, “lazebura nena” olması gerekir.
Anadilim olan Lazca ile ilgili çalışmalar yaparken bazı arkadaşlarla
vakıf kurma fikri üzerinde anlaştık.
Uzun süren çalışmalardan sonra İzmit’te vakıf kurma kararı aldık. Recai Bey’i
burada rahmetle anıyorum.
Bu toplantıda çok önemli bir kişi eksik: O, Mehmet Kazancı’dır. Kendisi
Ali Rıza Çarmıklı tarafından, sırf Laz dili, kültürüne faydalı olsun diye
Gürcüstan’dan getirtildi.
Öncelikle bir Laz dili kurultayı toplanmalıdır .Ben yıllardır Lazca
üzerinde çalışıyorum. Çok zengin bir dil.” (ALKIŞLAR)”
+
“YILMAZ AVCI:
Değerli
Hemşehrilerim. Bugün burada böylesine nezih bir topluluk içinde bulunmaktan
dolayı büyük bir mutluluk duyuyorum. Ve her şeyden önce bu toplantıyı
tertip eden değerli dostlarım Sn. Ali ihsan Aksamaz ile Sn. Erkan Temel beylere
de huzurlarınızda teşekkür etmek istiyorum. Sarp hudut kapısı açılıp, Lazların
geçmişleri hakkında ilk bilgileri aldığımızda, ben şahsen uzayı keşfetmiş
gibi sevinmiştim. Yazdıkları “Lazların Tarihi” adlı kitapları ile bu bilgilerin
bize ulaşmasını sağlayan ve bugün için geçmişte kalan büyüklerimizden Sn.
Muhammet Vanilişi ile Sn. Ali
Tandilava’ya da minnet ve şükranlarımı arz ederim.
Bizim içimizden
çıkmasından gurur duyduğumuz Sn. Ali İhsan Aksamaz gibi bir araştırmacı,
tarihçi ve bilim adamı varken benim burada Lazların tarihçesinden bahsetmem söz
konusu olamaz. Ama çok iyi bildiğimi zannettiğim Lazca’nın, kendisine uyan
kurallara bağlanabilmesini temin etmek amacıyla yapılacak çalışmalar konusuna
birkaç cümle ile değinmek istiyorum.
Benim Lazca ile
uğraşım 1970’li yıllara kadar uzanır ama “İSMETİ ÇKİMİ” başlığı altındaki
ilk Lazca şiirimi 1984 yılında yazdım. Çok olumlu tepkiler gelmesi
üzerine şiir üzerine yoğunlaştım ve devam ettim. O sıralarda bana, Lazca
şiir yazmam konusunda devamlı telkinlerde bulunan can kardeşlerim Ali ihsan
Aksamaz ile Selma Koçiva’ya da özellikle teşekkür ediyorum.
Değerli
Hemşerilerim! İlk OGNİ dergisi çıktığında evimizde bir bayram
havası esmişti. O sıralarda ben de Lazca olarak hem şiir ve hikayeler üretiyor
hem de Lazca’yı bir kalıp içine sokmanın gayreti içindeydim. Sonuçta, benim
“ŞURİMŞİNE” adlı şiir kitabım ve “NENAÇKİNA” adlı bir gramer kitabım ortaya
çıktı. İlk Lazca sözlüğün müellifini ise coşku ile kucaklamıştım. Sonrası
malum. Yeni-yeni dergiler ve kitaplar çıkmaya başladı. Kimi az ilgi gördü, kimisi
çok. Bu eserlerin hiçbirinin dört-dörtlük olduğunu hiç kimse iddia edemez. Ne
var ki bunların her birinde ayların, yılların emeği vardır. Bu bakımdan ben
şahsen kendi adıma böyle bir emeğin içinde yoğrulup ter akıtan
hemşehrilerime ,”Elinize sağlık” diyorum. Bana gelince…Ben şiir ve hikayeler
yazdım ama asla bir şair olduğumu iddia etmedim. Nenaçkina’da ise, hiçbir
döküman olmadan ve doğru dürüst kimseden yardım görmeden sarf edilen, geceli-
gündüzlü çok uzun yılların bir emeği vardır. Ben bu kitapta Lazca hakkında bir
Lazın kafasına takılan bütün sorulara cevap vermeye çalışırken, Lazca’yı da
derleyip toparlamaya çalıştım, ama asla hiçbir yerde ve hiçbir şekilde
bir dilbilimci olduğum şeklinde haddimi aşan açıklamalarda
bulunmadım. “Ç`ari do
noşkeriten ç`ari!” şeklinde bizde bir söz vardır; bu bize yazılan
her yazının değerini anlatmaya yeter de artar bile. Şu anda, birkaç
yıldır hazır durumda basılmayı bekleyen “LAZ MASALLARI” ve “GOLAKTEİ
MEÇETİ=DÖNÜK CAMİ” adlı bir de tiyatro oyunum bir kenarda beklemektedir. Belki
bir gün birileri gelip değerlendirir.
Değerli
hemşehrilerim! Bu açıklamalardan sonra şimdi esas konuya geçmek istiyorum. Bu
konu; Lazca’nın bir disiplin altına alınması konusudur. Bu dilin yer yer
erozyona uğraması veya çeşitli şivelerin ortaya çıkmasının suçlusu tabii ki
bizler değiliz. Ama binlerce yıllık tarihinde her türlü zorlukları aşarak
bugüne kadar gelmeyi başaran bu dili, elimizdeki bu büyük beyin gücü ile
yaşatmayı başaramazsak, bunun sorumlusu elbetteki bizler oluruz.
Peki, ne
yapmalıyız? Bugün için herkes kendi diyalektinin diğerlerinden daha doğru ve
daha sağlam olduğunu savunarak, kendi şivesini herkese empoze etmeye
kalkarsa, bu işin içinden çıkamayız. Artık devrimiz, bilim devridir ve
Lazcayı da bilimsel bir şekilde, gergef gibi işleyip sağlam temellere
oturtmalıyız. Bunu yaparken de bütün şiveler masaya yatırılıp kelimeler
arasındaki farklılıklar didik-didik incelenmeli. Derhal, herkese hitap
edecek tarzda dört-dörtlük bir sözlük çalışmasına başlanmalıdır. Bu arada
şunu da ilave etmek istiyorum. Elbetteki diğer dillerde olduğu gibi
herkes kendi şivesi ile konuşacaktır ama resmi olarak her yerde geçerli olacak
bir temel NENAÇKİNA kitabımız bulunmalıdır.
Peki, bu
nasıl olacak dersek, bunun cevabı o kadar da zor değil. Hemşehrilerimiz
içinde, çok iyi Lazca bilen ve çeşitli okullarda hizmet veren ve içlerinde
ziraat mühendisleri de barındıran dilbilimci ve edebiyatçıları bir araya
getirmek yeterlidir. Önemli olan o isimlerin tespit edilmesidir. Bu isimlerin çalışma
alanları arsındaki mesafeler de çok fazla önemli değildir. Zira bilgisayar ve
internet artık mesafeyi de sıfırlıyor.
Bu aşamadan
sonraki çalışmaların nasıl yürütüleceği ise onların sorunudur. Bu
arada, bu bilim kurulunun da mutlaka bir yere bağlı olması zorunluluğu vardır.
Bu yer, her türlü yükümlülüğün altına girecek, her türlü resmi kuruluşlarla
yazışma yapıp iletişim kurabilecek ve bütün Lazlar hakkında fikir yürütüp karar
verecek olan tüzel kişilik niteliğinde bir kurum olmalıdır. İyi de şimdi böyle
bir kurumu nerede bulacağız sorusunun da çok kolay bir cevabı vardır. Bu
adres,”SİMA- DOĞU KARADENİZLİLER VAKFI” dır. Peki, bu vakıf mevcut haliyle bu
yükü kaldırabilir mi? Sorusunun cevabı ise kocaman bir “hayır” dan ibarettir.
Bir dergi çıkarmak için bile aylarca gecikmeli hareket ediyoruz. O
halde, ilk iş olarak vakfı yeni üyelerle güçlendirmeli, kendini tamamen vakfa
adayacak veya birinci iş olarak vakfın adresine koşacak yönetim kurulu
üyelerinin sayısını da gerekirse artırmak suretiyle, vakıf tüzüğü gereği
kurulması gereken komisyonları kurduktan sonra da bu komisyonlara görev ve
sorumlulukları verilmelidir.
Değerli
hemşehrilerim, ben sizlere kendi düşüncelerimi iletmeye çalıştım. Bu
fikirlerimin hiçbirini, bir kısmını veya tamamını kabul edip etmemek tabii ki
sizin tasarrufunuzdadır. Ama teveccüh ettiniz, zahmet ettiniz, buraya kadar
geldiniz ve beni dinlemek nezaketinde bulunduğunuz için hepinize teker- teker
teşekkür ediyorum. Sağ olun,
varolun. (ALKIŞLAR)”
+
“ALİ İHSAN AKSAMAZ:
Kıymetli Katılımcılar,
Hoş geldiniz. Teşekkür ediyorum.
Önce kısaca sizlere kendimden bahsetmek istiyorum.
1959 yılında İstanbul’da doğdum. Ardeşen Şanguli kökenliyim. Selçuk
Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nden mezun oldum. Yurdun çeşitli yerlerinde
İngilizce öğretmeni ve yönetici olarak görev aldım. Askerlik hizmetimi ise,
Piyade Asteğmen olarak Çankırı Astsubay Hazırlama Okulu’nda tamamladım.
“Alboni”, “Kafkasya’dan
Karadeniz’e Lazların Tarihsel Yolculuğu”, “”Doğu Karadeniz’de Efsane Kültür ve
Tarih”, “Dil Tarih Kültür ve Gelenekleriyle Lazlar”, “Doğu Karadeniz’de Resmî
İdeolojiler Kuşatması” adlı telif, tercüme
veya tıpkıbasım çalışmaları yayın hayatına kazandırdım. “Ogni”,
“Mjora”nın kuruluşunda bulundum ve yayın kurullarında yer aldım. Halen
“Sima”nın yayın yönetmeni sıfatını taşıyorum. “Kafkasya Yazıları”nın isim
babasıyım ve danışma kurulunda görev aldım. Adını saydığım bu ve “Atlas”,
“Çveneburi”, “Alaşara”, “Birikim”, “Tarih ve Toplum” vb. periyodiklerde Laz
dili, kültürü ve tarihine ilişkin makalelerim yayınlandı. Şu anda internet
ortamında www.lazebura.net,
www.lazuri.com, “wwww.hopam.com”, www.lazepe.com gibi dost sitelerde Laz dili ve tarihine ilişkin
makalelerim yayınlanıyor. Yine bu kültüre ait olarak yayınlanmış bir çok eserde
katkım var. Ya bizzat kaynak sundum, ya da eser vermekte isteksiz veya çekingen
davrananları cesaretlendirmişimdir. Bu çabalarımdan dolayı alnım aktır. Menfaat
gözetmedim. Hiçbir kitabımdan telif ücreti almadım. Zaten bu işlerden para kazanmayı da ayıp sayarım.
Bilindiği gibi Sovyetler Birliği’nin çözülüşüyle
birlikte, bu ülkeye sıfır kilometrede komşu ve Batı müttefiği olan Türkiye’de
de demokrasi rüzgârları esmeye başladı. Bu rüzgârlar kuşkusuz ülkemizde
yıllardır baskı altında tutulmaya çalışılan birçok sosyolojik olgunun da
algılanabilir hale gelmesine katkı sağladı. Bu olgulardan birisi de ülkemizin
dilsel zenginliğidir. Bütün Soğuk Savaş yılları boyunca ülkemizin dilsel
zenginliği görmezlikten gelinmiştir.
Özellikle 1990’lı yıllardan itibaren ülkemizin diğer
dilleriyle ilgili olduğu gibi Lazca ile ilgili de çalışmalar yapılmaya
başlandı. Gerek dünyada gerekse de ülkemizde esen demokrasi rüzgârları bizleri
de etkiledi.
Sarp Sınır Kapısı’nın 1988’de açılması önemli bir
kilometre taşıdır. Muhammed Vanilişi ve Ali Tandilava’nın imzalarını taşıyan ve
Hayri Hayrioğlu’nun çevirisiyle Türkçe’ye kazandırılan „Lazlar‘ın Tarihi“ adlı
kitap, eleştirilmesi gereken birçok noktayı da içermesine rağmen,önemli bir
diğer kilometre taşı olmuştur.Bu kitap, o tarihten sonra yayınlanacak eserlere
de katkı sağlamıştır. Kitabı yayınlayan Ant Yayınları’nı kutlamak gerek! Hayri
Hayrioğlu’nu rahmetle anıyorum. Bu iki önemli gelişme duyarlı insanları
„OGNİ“yi yayınlamaya sevkedecekti.
Başka ülkelerde Lazca gibi, yerel dillerin yasal zeminde
edindiği kazanımlar konusunda radyo, televizyon ve diğer iletişim araçlarıyla
bilgi edindikçe Lazca için de bir şeyler yapılması düşüncesi, her vicdan sahibi
insan gibi beni de farklı arayışlara yöneltti. Ninemin, dedemin, babamın ve
kendilerine varlığımı borçlu olduğum insanların anadillerinin, yani Lazcanın
yaşatılması konusunda bir şeyler yapmalıydım. Bu benim insan olarak bir borcumdu. Bunun da ötesinde
bir İngilizce Öğretmeni olarak, İtalyanca bilen bir insan olarak; ninemin
dilini bildiğimden daha fazla öğrenmeliydim.
1992 yılında bu düşünceler içindeyken, tanıdığım tek
kişi şimdi de aranızda bulunan Mecit Amca (Çakırusta) idi. O’nu da uzun
yıllardır görmemiştim. Adını bu tür
aktivitelerinden dolayı basında görüyordum.
1993 yılı önemli gelişmeleri de beraberinde getirdi.
Kasım Ayı’nda bir grup cesur insan ile birlikte, isim babası Mecit Amca olan
“OGNİ”yi yayınladık. 6 sayı yayımlanabilen bu dergi, birçok ilkin itici gücü
oldu. „OGNİ“nin yayınlanması; Zuğaşi Berepe, Birol Topaloğlu, Kâzım Koyunca,
Mjora, Sima Vakfı ve dergisi, tarihe ilişkin yayınlanan kitaplar, şiir
kitapları, sözlükler, gramer kitapları ve bizim bildiğimiz bilmediğimiz birçok
oluşum bu sürecin sayesindedir. Şöyle geriye bir dönüp baktığım zaman, 1993 Kasım’ından
bugüne kadar atılan adımların çok önemli olduğunu görüyorum. Lazlar, Lazca, dil
ve kültürlerine ilişkin kitaplar, makaleler artık herkesin kolayca
ulaşabileceği bir uzaklıkta. Lazları hâlâ fıkra aktörü yapmaya çalışanlar olsa
da dikkat ediyorlar. İnternette arama motorlarında “Laz”, “Lazca” vb.
kelimeleri yazdığınızda karşınıza yüzlerce dosya çıkıyor. Ancak; „OGNİ“ süreci,
bu süreç içinde bulunanlar tarafından masaya yatırılmalıdır.
Günümüzde bizzat Lazların hazırladığı siteler var. Bugün,
gelinen noktada şu soruyu soruyorum: “Lazca’nın yaşaması için somut olarak ne
yapıldı? “ Ben bu soruya hoşa gidecek bir cevap veremiyorum. “Kaç tane Lazca
masal kitabı yayınlandı?” “Lazca kaç şiir kitabı var?” ”İnternette Lazca haber
yayınlanıyor mu?” Bu sorulara olumlu cevap veremiyorum.
Şu anda aramızda bulunan Yılmaz Ağabey’in (Avcı) çabaları
her türlü övgünün üstünde olması gerekirken, kendisine dilsel çalışmalarda
destek verilmesi gerekirken, kendisi görmezlikten gelinmekte.
Konuşmamın sonuna gelirken bir konuya daha dikkat çekmek
istiyorum dil ile ilgili olarak. Biliyorsunuz TRT beş yerel dilde programlar
hazırlıyor, yeterli ya da yetersiz. Bu diller arasında neden Lazca yok? İşte
bütün mesele bu! Karalâhana sarması yemek, horon oynamak kültürü yaşatmak adına
yapılan işlerden olmasa gerek tek başına.
Lazcanın yaşatılması önemli bir görev olarak önümüzde
duruyor. Lazcanın korunması, geliştirilmesi ve gelecek kuşaklara aktarılması
karalâhanadan da horondan da daha önemli.
Lazcanın yaşatılması konusunda bir şansımız var. Bugün en
duru ve saf Lazcayı konuşan kardeşlerimiz var ve onlar bu konuda bizden
öndeler. Gürcüstan’da yaşayan kardeşlerimizi kastediyorum. Bir STÖ olan Kolkheti Kültür Merkezi’ni
oluşturdular. Lazca da yayın yapıyorlar, bu önemli bir gelişme.
Bütün bu olumlu gelişmeler, Gürcistan’daki
kardeşlerimizle kucaklaşmamızı da sağlayacaktır. Bizim onlardan, özellikle
Lazcanın korunup geliştirilmesi ve gelecek kuşaklara aktarılması konusunda
öğreneceğimiz çok şey var. Yalnız değiliz.
Dil konusu politik bir alana giriyor. Arapça, Boşnakça,
Çerkesçe, Kırmanci, Zazaca TRT yayın yapıyorsa, Lazca yayın da yapılmalıdır. Bu
demokratik bir haktır. Bu demokratik hakkın kullanılması konusunda tüm olumlu
gelişmelere rağmen, hemşehrihlerimiz, STÖlerimiz sessiz kalmıştır. Cesurca
atılan adımlar desteksiz ve cılız kalmıştır.
Diyelim ki, TRT, “gelin,” dedi. “Ben çizgiyi çiziyorum.
Bu çizgide Lazca haberler hazırlayın, Belgeselleri Lazcaya tercüme edin,
spikerinizin eline verin kâğıtları haberleri sunsun.” Ne olacak? Bu konu,
“senin köyün Lazcası, benim köyün Lazcası” tartışmasının gölgesinde
kaybolmamalıdır.
Sorun Lazcanın
yaşatılmasıdır, bu konuda kalıcı adımlar atılması için anlamsız tartışmalardan
kaçınılmalıdır. Lazcanın yaşatılması için öncelikle konunun uzmanları, standard
bir sözlük oluşturmalı ve bütün yazılı, sözlü ve görsel çalışmalar bu standard
sözlük üzerinden yapılmalıdır. Alfabe sorunu yoktur, “Fahri Lazoğlu Alfabesi”
olarak bilinen Alfabe elimizin altındadır. Tabi Gürcüstan’daki kardeşlerimizin
kullandıkları ve “Kartuli Alboni” adıyla bilinen alfabe de yaygınlaştırılmalı
ve kaynaklara ulaşmanın bir kanalı daha açılmalıdır.
Lazca; üç beş Lazca şarkı söyleyip meşhur olmak isteyen,
Lazca üzerinden kazanacağı ünü yurtdışı gezilerine tahvil etmek isteyen, bu işi
para kazanmanın kapısı haline getirmek isteyen çeşitli görüntüdeki tüccarların
insafına bırakılmamalıdır. Lazca üzerinden bugüne kadar nemalananların elinden oyuncakları artık alınmalıdır; bunlar teşhir edilmelidir.
Edebî ve Standard Lazcanın oluşturulması en önemli hedef
olmalı, bu alanda Gürcüstan’da yetişmiş olan kardeşlerimizin birikim, rehberlik
ve enerjilerinden faydalanılmalıdır.
Bu ve devamının gelmesini dilediğimiz toplantılar
kuşkusuz dünyanın ve ülkemizin dilsel zenginliğinin bir parçası olan Lazcanın
korunup geliştirilmesi ve gelecek kuşaklara aktarılması için önemli bir zemin
olacaktır.
Bu toplantıya gelmeleri için, tanıdığımız ve Laz dili ve
kültürüne şu veya bu şekilde katkıda bulunmuş herkese çağrı yaptık. Gelenlere
ve gelemeyenlere bir kez daha teşekkür ediyorum.
1993’te yola çıktığım zaman birlikte olduğum ve Laz dili
ve kültürüne bütün safiyetiyle ve
gücünce katkıda bulunan herkese şükranlarımı sunuyorum. Vefât eden M. Yavuz Türköz, Yüksel Yılmaz, M. Recai
Özgün’ü ve adsızları rahmetle anıyorum.
Saygılarımla“
+
TAYFUN KARALİ : “Öncelikle ilkeler tespit edilmelidir. Bizim bu
çabalarımız Türkiye ile Gürcüstan arasındaki olumlu ilişkilere de katkıda
bulunur.”
ALİ AKKAYA : “Baramotre Lazcadır.”
VECDİ CİHANGİR : “Bundan sonra neler yapılabilir. Bunun üzerinde
durulmalı. Radyo, TV, Gazete, dergi çıkarabilmeliyiz.Biz hakikaten Türkiye’nin
çimentosuyuz. Laz olmadığı halde öğünenler var. Biz öğünemiyoruz.”
ALİ AKGÜN : “Ben, yanlış anlaşılmamak için saygıyla dinleyeceğim.”
ORHAN BAYRAMİN : “Bu da daha önceki filmler gibi olmasın. Biz bu
filmleri çok gördük.Bir kurultay oluşsa da, kuralları koysa. Kapsamı kitap, CD
ufak tefek tanıtımların dışına çıkmalı. Geldik. Dönerken ne öğrendik. Sadece CD, kitap. Saygı da bir kültürdür.
İlkeleri saptamamız gerek.Hukukî bir yanı yok. Ne yaptık.
TRT’ye 30 imza ile giderseniz, sümen altına koyar.Hükmü şahsiyeti bizler
oluşturduk. SİMA, sizi kucaklamaya hazır.Bu fırsatı kullanalım.Tüzükten okumak
istiyorum.
5-6 emektar hazırladık.Biz Lazika’dan beri devlete bağlıyız.”
VECDİ CİHANGİR : “Vakıf kurulduğu şartlarda SİMA’dan sonra açılımı,
“Doğu Karadenizliler Hizmet Vakfı” koyduk. O zaman öyle gerekiyordu.”
MECİT ÇAKIRUSTA : “SİMA Vakfı’nda toplanalım.
Orası bizim ikinci evimiz. Elimize
geçen her türlü belgeyi oraya gönderelim.”
VECDİ CİHANGİR : “Dernek kurmak kolay. Vakıf değil. Vakfın ayakta
durması için bütün yöre belediye başkanlarıyla bağlantı kuruldu.Ancak vakıflar
para ile ayakta durur. Vakfın mutlaka
bir İstanbul ayağı olmalı.”
ALİ AKKAYA : “Yörede SİMA yok. Kimse tanımıyor.”
ORHAN BAYRAMİN :” Bütün yöre belediye başkalarına dergi gönderdik.
Fındıklılar Vakfı,Bahriye Çiçekoğlu Vakfı’nı kullanıyor.
SİMA Vakfı’nın şu anda 184 üyesi var. Türk insanının okuma özrü var.”
MUZAFFER DEMİRKAYA : “Bölündükçe rekabet artar. Yeni vakfa gerek yok.”
METİN ÇOLAK : “Yurt dışına iş yapıyorum. İngilizce’yi istenen düzeyde
konuşamıyorum. Babam, Lazca biliyor; ben çok az; çocuklarım belki hiç
bilmez.Kültürel kaygıları olan herkese hizmet verebilir. Turizm olur mu? Gezi,
aktif ilişkinin geliştirilmesi için. Orada, bu kültürün orada (K’olxeti’de)
yaşandığını biliyoruz. Vakıf; kültür turizmi, gidenleri misafir edecekleri,
para kazanacakları bir ortam oluşturulması. SİMA’nın buna köprü olması.
Konu; “dil=kültür”e dönüştü. Vakıf, başka, bu tür aktivitelerde
bulunabilir.”
SERDAR KARALİ : ”Yapılacak ilk iş, Vakıftaki insan sayısının
arttırılması. Sayıların binlerle ifade edilmesi.”
FİKRİ CUMHUR : “İş niyetle başlar. Robin Hood olunmalı. Lisan-ı münasip ile. Dergi
derlenip toplanmalı,ben üstlenirim.Standartların üstünde bir dergi olur.
Görüntü içeriği gölgeliyor. Bu
konuda elimden geleni yaparım.
Bu yaz, yapılırsa bir piknik, varsa Bask’tan, K’olxeti’den davet yapalım.
Ciddi bir festival öneriyorum. Zengin Lazlardan destek olmalı. Süleymaniye
semtinde vakıf merkezi olacak eski bir alınarak restore edilir. Enstitü merkezi
de olur.
Doğu Karadeniz ibaresinin Sima Vakfının adında olmaması.Kumar oynanmaması.
AB, fonlarından da istifade edilmesi.Vakfın geziler yapması. Ben açık
söyleyeyim, Erkan’a güvenmeseydim, bugün buraya gelmezdim.Sima Vakfı’nın üye
sayısı çok az.”
ORHAN BAYRAMİN : “Sizin söylediklerinizden çok etkilendim. SİMA
büyüktür. Laz denildiği zaman gazetelerde Rize-Trabzonluların kendilerini
gururla tanıttıkları bir kavramdı. Artık Laz vakfı denilince biz anlaşılıyoruz.
Valiye davet edildiğimizde,SİMA’nın güzel yüz olduğunu söyledik. İkili oynadık
yani.
Gezi meseleleri daha önce gündeme geldi, maalesef gerçekleşmedi. Maalesef ha denince arkamızda kimse yok. İşadamları lütfen destek versinler. Önerimdir sadece.”
VECDİ CİHANGİR : “Bizler vakfı kurduk. Gelin genel kurul yapalım 15 gün
sonra.”
MURAT GÜVEN : “İki insan bir arada Lazca konuşurken, dinlediğimde
müzik dinliyor gibi oluyorum.Eğer bir gün ahirette atalarımızla
buluşacaksak,acaba Lazca nasıl anlaşacağız ? merak ediyorum.”
UĞUR PAKYILDIZ :“ Birbirinden ayrı yaşayan insanların hırçınlığını
görüyorum. Bir Laz diğer bir Laz’ı kırmaz.“
METİN ÇOLAK : Ne
kırmaması,Lazların evleri atış menzilinin dışında!
TEKİN KİBAR : “Ayırıcı değil, birleştirici olmak…”
HAKAN PAKYILDIZ : “Maskülün bir toplum olmuşuz.Aramızda neden bayan yok?
İnternet grubunun oluşturulması. Yeni ve güzel şeylerin başlangıcı olsun bu.
Duayenlerin, Aksamaz’ın katkısı var.”
MURAT BÜYÜKLÜ : “Öncelikle dinlemek istiyorum. Benim
söylemek istediğim şu: iki kaptan gemiyi batırır. Var olan yapı korunmalı, bir
şey yapılacaksa.”
VEDAT KİBAR : “Bundan
sonraki toplantıyı SİMA düzenlesin.”
Aksanın değişir, Lazca konuşma, Türkçen bozulur” diye büyükler baskı yaptı.
Çocuklar anlamasın diye Lazca konuştular. Aile içi eğitim
şart.”
ALİ AKKAYA :” Lazların birleşmesi, bunu korunması lâzım. İstanbul’da
Lazlığı anladık. Lazın ne kadar önemli olduğunu anladık ama, güçsüzlüğü de.
Güçsüzlüğümüzü öğrenmek de avantaj.Eylem çok önemli.Güçlü olmalıyız, kökümüzün
olduğu yerde.”
HAKAN KÜÇÜKALİ : “Adam bilmiyor, bana soruyor: “Laz; Rum mu Ermeni mi?”
Lazcanın nasıl bir dil olduğunu soruyor.”
MUHAMMED TUNÇSAN : “Kimse doğduğu yeri sever, ben de doğduğu yeri
sevenlerdenim. 1990’dan beri hep tartışıyoruz. Neden başarılı olamıyoruz? Beyin
cimnastiği yapmak istiyorum. Herşey kontrolde olan bir yapı, faşizan bir
yapıdır. Güven çok önemli. Kontrol etmezseniz, ilgi alanını tespit edersiniz.
Lazca neden bir mizah dergisi çıkartılması için destek vermediniz?
Ben eski Dev-genç’liyim. İhtiyar olduğumuzdan şimdi pek ciddiye almıyorlar.
Sol da bu sebepten gelişemiyor. Herkesi kontrol ediyor. İnsana güven çok
önemli.Kurumlar çok misyonlarla görevlendirir; işlevsiz kılar. Köy Enstitüleri,
öğrencilere çok fazla yük yüklemiş; misyon ağır.
Eğer biz Laz Kültürünü yaşatmak istiyorsak, biz onları motive etmeliyiz.
Diyelim tiyatro yaz.Büyüğe tapma, başarıyı övme var.
Ben, sponsora karşıyım. Ben Avrupa menşeli yardıma karşıyım.Verince devam
eder, kesince biter.Yardım, insanı geri götürür.
VEDAT KİBAR : “Vakıf; bakıcı ve mürebbiye temin edebilir. STÖ lerinin
yaşaması için gelirlerinin sürekli olması
lâzım.
Gerçek özgürlük gerçek teslimiyetten geçer.
STÖler; cenaze, doğum, ölümde etkili olmalı.
Para cepte az iken bölüşülür. Zenginlere uğramayın uzak durun. Mekân sorunu
çözülmeli.”
ORHAN BAYRAMİN : “Devletimizin, üniter yapımızın, devletimizin
birliğinin teminatıyız.”
ALİ AKGÜN : “Bir e-mail grubu ile bu tartışmaları yapalım. Bu toplantının
tekrarlanması bu yolla karar alınabilir.”
ORHAN BAYRAMİN : “Biz boşuna mı konuştuk? Biz, başka dergi çıkarmak
maksadıyla buraya gelmeyenler… Sistemi bölmeyin, buna hakkınız yok.”
***
***ERKAN TEMEL: “Kardeşim
şimdiye kadar vakıf ne yaptı? Hani şimdiki başkan nerede? Maça gitmiş. Bir
insan hem müteahhit, hem televizyoncu,hem kulüp yöneticisi ve hem de vakıf
başkanı olamaz.Bu ciddiyet değil.”
ORHAN BAYRAMİN : “Siz bizi buraya yeni dergi çıkarmak için
çağırmışsınız.”
ERKAN TEMEL: “Evet. Burası Sima Vakfı
toplantısı değil.”
ORHAN BAYRAMİN : “O kadar yolu boşuna mı geldik?”
VECDİ CİHANGİR : “ Bu dar ufukluluk.”
ERKAN TEMEL:
“Lütfen sözünüzü geri alın.Özür dileyin.”
ORHAN BAYRAMİN : “Söyle Ali İhsan Aksamaz…Sen bizim Genel Yayın
Yönetmenimiz değil misin?”
ERKAN TEMEL: “Herkes eteklerindeki taşları
döktü.Takke düştü kel göründü.”
ORHAN BAYRAMİN : “Ne taşı?”
ERKAN TEMEL:
Vakıf bu güne kadar ne yaptı? Sima dergisi beni tatmin etmiyor.Sima vakıf
bülteni,kültürel dergi değil.
MECİT ÇAKIRUSTA: “Erkan, Orhan lütfen susun.
Susun!”
METİN ÇOLAK : “SİMA”, tatmin etmiyor olabilir, yeni bir dergi
düşünülebilir.”
MECİT ÇAKIRUSTA: “Arkadaşlar lütfen…
İstanbul’da yapamadım, işin içine provokatörler girdi. Vakfın kuruluşunda Orhan
Bey 500 milyon verdi. O’nun bürosunu adres gösterdik. Ama beraber olalım. Dergi çıkarmanın şartları var.”
*VECDİ CİHANGİR : “Ne yapalım”ı konuşalım.
(Toplantı; toplantıya katılanların birbirleriyle vedalaşmasıyla ve yeni toplantı dileğiyle sona erdi.)
- Davet
edilenler ve Toplantıya katılanlar (x) ile işaretlidir:
|
NO |
ADI SOYADI |
HAZİRUN |
|
1 |
İSMAİL
AVCI |
|
|
2 |
MEHMET
ALİ BEŞLİ |
|
|
3 |
ÖZCAN
SAPAN |
|
|
4 |
BİROL
TOPALOĞLU |
|
|
5 |
SELMA
KOÇİVA |
|
|
6 |
AHMET
KIRIM |
|
|
7 |
HALDUN
ÖZKAN |
|
|
8 |
ALİ
OSMAN ÖZİSKENDER |
|
|
9 |
HASAN
UZUNHASANOĞLU |
|
|
10 |
ERKAN
TEMEL |
X |
|
11 |
ALİ
İHSAN AKSAMAZ |
X |
|
12 |
YILMAZ
AVCI |
X |
|
13 |
MURAT
ERSOY |
X |
|
14 |
MECİT
ÇAKIRUSTA |
X |
|
15 |
ORHAN
BAYRAMİN |
X |
|
16 |
VECDİ
CİHANGİR |
X |
|
17 |
MUHAMMET
TUNÇSAN |
X |
|
18 |
İMAD
ERDOĞAN |
X |
|
19 |
ALİ
ZORLU |
|
|
20 |
HAMDİ
KAPTANOĞLU |
X |
|
21 |
METİN
ÇOLAK |
X |
|
22 |
ALİ
AKGÜN |
X |
|
23 |
ALİ
AKKAYA |
X |
|
24 |
VEDAT
KİBAR |
X |
|
25 |
MÜRSEL
KİBAR |
|
|
26 |
AKIN
AKBULUT |
X |
|
27 |
HASAN
AKSOY |
X |
|
28 |
FİKRİ
CUMHUR |
X |
|
29 |
HÜSEYİN
KARACA |
|
|
30 |
TAYFUN
KARALİ |
X |
|
31 |
SERDAR
KARALİ |
X |
|
32 |
YAŞAR
KARACA |
|
|
33 |
AKİF
FEYİZOĞLU |
|
|
|
|
|
2.Form:
Maaranİ Lazurİ XaçKAŞ Okobğala
5 Xrİstana 2004, Mpolİ
Toplantıya katılan kişinin:
Okobğalas naakatu koçişi:
Adı:
Coxomuşi:
Soyadı:
Gvarimuşi:
Doğum yeri:
Nadibadu sva:
Doğum tarihi:
Nadibadu tarixi:
Mesleği:
Propesiamuşi:
Adresi:
Adresimuşi:
Telefonları:
Telefonepemuşi:
a)
Ev telefonu:
a)
Oxorimuşişi:
b)
İş telefonu:
b)
Dulyamuşişi:
c)
Cep telefonu:
c)
Cebimuşişi:
d)
Faks telefonu:
d)
Faksimuşişi:
e-posta adresi:
elektronuri adresi:
+
„[Alİ
İHSAN AKSAMAZ:] TOPLANTIDA ve ÖZEL GörüşmelerDE BENİM GÖREBİLDİKLERİM, TESPİT
EDEBİLDİKLERİM VE BANA AKTARILANLAR:
*Toplantı amacına ulaşmıştır; ancak bu toplantıya kendilerine çağrı
yapıldığı halde katılmayanların eksikliği hissedilmiştir. Katılımları
gerçekleşseydi, toplantı daha üretken sonuçlara ulaşacaktı. Toplantının amacı
tanışmak ve dil ve kültürün yaşatılması noktasında fikirlerin alınmasıydı.
Bazıları hayal kırıklığına uğramış olabilir, ama bir toplantı ile yılların
sorunlarının çözülmesi mümkün değildir.
*SİMA Vakfı’nın canlandırılması konusu gündeme geldi; İstanbul’a taşınması
veya bir şubesinin açılmasına vurgu yapıldı.
*SİMA Dergisi’nin her bakımdan canlandırılması konusu gündeme geldi. Bu
mümkün değilse yeni bir derginin çıkartılmasının söz konusu olabileceğinin
üzerinde duruldu.
*İstanbul’da bir vakıf binasının satın alınması gerektiği vurgulandı.
* K’olxeti’ye her yıl düzenli geziler düzenlenmesinin önemi üzerinde
duruldu.
*SİMA pikniklerinin festivale dönüştürülmesi için çaba harcanması üzerinde
duruldu.
*SİMA VAKFI’nı adının yeniden düzenlenmesi ve bu adın değiştirilerek LAZ
VAKFI vb. şeklinde değiştirilmesi özellikle vurgulandı.
*Lazca’nın yaşatılması noktasında Lazca masal ve tiyatro eserlerinin
basılmasının önemine vurgu yapıldı.
*Lazcanın yaşatılması konusunda Gürcüstan’da yaşayan Lazların birikim ve
enerjilerinden faydalanılması gerektiği söylendi.
*Lazca dil kursu konusunda Gürcüstan’dan dilbilimci uzmanların
getirilmesine dikkat çekildi.
*Standart bir Lazca sözlük ihtiyacının önemine vurgu yapıldı.
*Lazcanın dede-nine dili olmaktan çıkarılması ve torunların standart
anlaşma ve yazma dili de olması konusuna vurgu yapıldı.
*Standart Lazca yayınların her eve girmesinin önemli bir gelişme olduğu belirtildi.
*K’olxuri Alboni’nin de öğrenilmesinin önemi vurgulandı.
*İhtiyaç duyulan bakıcı, mürebbiye vb. gibi elemanların mümkün olduğu
ölçüde Lazca konuşan kişilerden seçilmesine dikkat çekildi. Bu konuda SİMA
Vakfının Gürcüstan’dan bu özellikteki kişileri temin etmesi gerektiğine vurgu
yapıldı.
*Doğum, ölüm vb. dayanışmanın en üst düzeyde olması gerektiği anlarda SİMA
Vakfının insanları yalnız bırakmaması gerektiğine dikkat çekildi.
*Bazı dernek ve vakıfların rakı içilen ve kumar oynanan yerler
hüviyetinden kurtarılması istendi.
*Ciddi atılımların fikirle olacağına bunun da bir dergi etrafında
yapılabileceğine vurgu yapıldı.
*Sima Vakfının iki eski başkanı her türlü desteğe hazır olduklarını belirttiler.
*İletişimin önemine vurgu yapıldı. Bunun için de internette ortak bir
bağlantı kanalı açılması istendi.
*Öncelikle ilkelerin tespit edilmesinin her şeyden önemli olduğu özellikle
vurgulandı; ancak bu yolla insanların önlerini görebilecekleri ve
fedakârlıklarda bulunabilecekleri belirtildi.
* “Betonuz, çimentoyuz, beraberliğin teminatıyız” gibi maksadını aşan ve
değişen devlet politikalarıyla bile artık uyuşmayan, komik soğuk savaş
söylemlerinden rahatsız olunduğu görüldü.
*Katılımcılar, arada kendilerini toplayanın ortak dil bir dile, Lazca’ya
aidiyet olduğunu belirttiler.
*Önemli olanın dil olduğu, Hıristiyan Lazların dinlerinin kendilerine;
bizim dinimizin bize ait olduğu özellikle belirtildi. Bizi ilgilendiren ortak
dilin yaşatılması noktasında hareket edilmesi olduğu belirtildi.
*Rant amacıyla, kültürü ve bu tür faaliyetleri kullanmaya çalışanlara karşı
uyanık olunması istendi.
*Önemli bir diğer nokta, ulaşılan entelektüel düzeydir.“
+
„[Alİ
İHSAN AKSAMAZ:] BANA GÖRE SONRAKİ TOPLANTILARDA DİKKAT EDİLMESİ
GEREKENLER:
*** Toplantıdaki en olumsuz yön, katılımcıların büyük çoğunluğunun hazırlık
yapmadan gelmiş olmalarıydı. Yine toplantı sırasında çoğu kişi de not tutmadı.
***Bu toplantıdan şu sonuç da çıktı: Gündem en ince ayrıntısına kadar
tespit edilmeli, olacaksa sunumcular mutlaka yazılı çalışmalarıyla gelmeliler.
***Konuşulan her şey, birbirlerinden ayrı yerlerde oturan iki ayrı kâtip
tarafından kayıt altına alınmalı.
*** Video kaydı yapılmalı.
***Toplantı sırasında fotoğraf
çekilmesine rağmen, toplu hatıra fotoğrafı çekilmedi.
*** Toplantı sonuna doğru; toplantı, SİMA Vakfının ve SİMA dergisinin
yanında veya karşısında olanların toplantısına dönüşme eğilimine girmiştir. Bu
yanlıştı. Ben SİMA dergisinin yayın yönetmeni sıfatını taşıyorum; Sn. Erkan
Temel ise bu vakfı üyesi. Bütün bunlar, bu tür toplantıların ince gündem ile
yazıya dökülmesi gerektiğini ortaya çıkarıyor.
*** SİMA Vakfı ve dergisi masaya yatırılamadı.Örneğin Muhammed Bey’in
derginin kalitesizliği üzerine bana daha önceleri yaptığı eleştirileri bu
toplantıda dillendiremedi. Beni eleştiremedi.
*** Eleştirilerle SİMA Vakfı ve Dergisi’nin sorumlularına
eleştiri-özeleştiri yapma imkânı sağlanmadı.
***SİMA VAKFI’nın yük üstlenecek maddî ve manevî şartları sorgulanamadı.
*** SİMA VAKFI’nın ve dergisini, ilk kez orada işitenlere güzel mesajlar
verilemedi; insanların bu vakıf ve dergi için yaptıkları irdelenemedi.
***Asıl konuşulması gereken Lazca’nın geleceği; Lazca eserlerdir. Sn.
Yılmaz AVCI’nın toplantının başında, konuşması sırasında masaya koyduğu ve
basılmayı bekleyen iki çalışması, “Ağani Lazuri P’aramitepe” ve “Golaktei
Meçeti” üzerinde yeterli fikir alış verişinde bulunulmadı, kaynadı gitti.
***Bize yakışmayan, Soğuk Savaş söylemlerinden kaçınılmalıydı.
***TRT’nin niye Lazca yayın yapmadığı sorgulanmadı.
***Toplantıda, daha önce Türkiye’de hazırlanmış Lazca masal, hikâye,şiir ve
haber okunmadı.
***Sovyetler Birliği daha 1991’de çözülmeden önce, Sarp Sınır Kapısı’nın
açılmasının ne anlama geldiği tartışılmadı.
***SİMA VAKFI’nın tüzel bir kişilik sahibi bir STÖ olarak, Gürcüstan’daki
STÖ ler ile neden bugüne kadar bağlantı kurmadığı, kuramadığı sorgulanmadı.
***SİMA dergisinin neden ancak yılda bir kez yayınlanabildiği ve dağıtımının
yapılamadığı sorgulanamadı.
***SİMA Vakfı’ndan Vecdi Bey ve Orhan Bey’e ve dergiyi bugüne kadar vücuda
getirenler Yılmaz Avcı ve Murat Ersoy’a hak ettikleri tavır gösterilemedi.
***Toplantı sırasında fonda müzik çalınabilirdi.
***Toplantı salonuna bugüne kadar verilen mücadeleye katkıda bulunmuş,
içerden ve dışardan yaşayan veya aramızdan ayrılan insanların fotoğrafları da
asılmalıydı.
*** Bir sigara bırakma kampanyası başlatılabilirdi; akla gelmedi.
TEŞEKKÜR”
[Önerilen okumalar: Ali İhsan Aksamaz,“Laz Vakfı Girişim
Komitesi’nden Yüksel Yılmaz ile Görüşme”, Ogni Kültür Dergisi, sayı 1,
İstanbul, 1993; Ali İhsan Aksamaz, Yamakhaoğlu Yüksel Yılmaz (Öldü mü?!), Sima
Dergisi, sayı 7, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, Mart 2005/
circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, "Laz Aydınları Platformu
Oluşturma Toplantılarındaki Konuşmalarım", (“Laz Aydınları ve Sorumluluk,
1. Baskı, Sorun Yayınları, İstanbul, 2011)/ sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Laz Enstitüsü” Toplantısında
Söylediklerim, Gözlem, Eleştiri ve Önerilerim”, 22. XII. 2012, yusufbulut.com/
circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Laz Enstitüsü Denince
(Algıladıklarım- Beklentilerim)” 15. II. 2013, yusufbulut.com/
circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Ogni Kültür Dergisi (Anı-1)”, circassiancenter.com.tr,
15. XI. 2015; Ali İhsan Aksamaz, “Munir Yılmaz Avcı (1939- 2016)”, 15. XII.
2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Laz
Aydınlarının girişimine basından tepkiler”, 14. V. 2022, sonhaber.ch/
circassiancenter.com.tr; “5 Aralık 2004 Pazar Günü İstanbul Hıdiv Kasrı 25 no’lu
odada yapılan “Birinci Laz Kültürü Toplantısı”nda Ali İhsan Aksamaz tarafından
tutulan notlar”, xvalamgeri.blogspot.com/circassiancenter.com.tr, 2007; Haşim
Akman, “Laz Enstitüsü Kuruluyor”, 8- 14
X 1992, Aktüel, Sayı 66/ 08. V. 2022, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; M.
Recai Özgün ile Haber& Söyleşi, Yeni
Kafkasya Gazetesi, Sayı 8, Nisan 2003/ “Laz İnsanının, Kurtuluş Savaşımıza Olan
Katkılarını Dile Getiren Bir Roman Üzerinde Çalışıyorum!”, circassiancenter.com.tr;
Mecit Çakırusta ile Haber& Söyleşi, Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 9, 2003/ “Ben
Bu İşe Ana Lisanımı Yaşatmak İçin Girdim!” “circassiancenter.com.tr; M. Yılmaz
Avcı ile Haber& Söyleşi, Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 6, Ekim 2002/ “Eski Yaşantımızı
Şiirsel Bir Yaklaşımla Belgelemek İstedim!”, circassiancenter.com.tr; Munir
Yılmaz Avcı, "Şiir Nasıl Yazılır?",(“Şurimşine do Man”/ “Canımcağızım
ve Ben)”, 2011, circassiancenter.com.tr; Orhan Bayramin ile Haber& Söyleşi,
Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 5, Mayıs 2002/ “Vakfımızın Kabul Görmesi Emeklerimizin
Boşa Gitmediğini Gösteriyor!”, circassiancenter.com.tr; Orhan Bayramin: “Laz Edebiyatı 1996’dan
fersah fersah ileride!”, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr/ simavakfi.org, 16. III. 2021; Yılmaz Erdoğan:
“Ogni Kültür Dergisi” ikinci çocuğum olarak kucağımdaydı!”, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr,
7. VI. 2022]
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)