“მუზეუმი თარიხი
რენ!"
(გოწოთქვალა:
ანდღანერი მუსაфირი
ჩქიმი ჲაშა თანდილავა რენ. ჲაშა თანდილავა გურჯისთანიში გამანთანერეფეშენ რენ. პროфესორი,
შაირი, მჭარუ დო ოფუტე სარფიში ლაზური ეთნოგრაфიული
მუზეუმიში დირექტროი რენ. ჲაშა თანდილავაქ ჰელიმიში ხასანითი იჩინოფტუ. ჲაშა თანდილავაში შიირეფე დიდო კაი მაწონენ. დიდოფეთენთი ჟურ შიირი მუში დიდო კაი მაწონენ: "ნანა" დო "ფირალიში დესტანი". 2005 წანაში მარიაშინა რტუ. მა ემორას კოლხობაში фესტივალი
შენი გურჯისთანიშა, მელენი სარფიშა მეკაფთი. ჲაშა
თანდილავა ემორას ვიჩინი. ემორას ვიჩინით ართიქართი. "მუზათა საუფლოში" ჯოხონი ქეთაბი მუშითი ემორას ჰედიჲე მომჩერეტუ. ქეთაბის ქორთული დო ლაზური შიირეფე გეძიტუ. ლაზური მიჩქიტუ დო ემუშენი ლაზური შიირეფე არ შვაჯის ვიკიტხერეტი. შიირეფე მუშიში ლაზურითი, თემათი დიდო მსქვა რტუ. ედო ეშოთენ ამბაი მაყვერეტუ ჲაშა თანდილავაში შიირეფეშენ. ჲაშა თანდილავაქ დიდო მსქვა შიირეფე ჭარუფს. ემუშენიქი დიდო კაპეტი გური ქუღუნ. არ კოჩის ამკათა კაპეტი გური უღუტაში, ელბეთ მსქვა შიირი ჭარუფს, გინონ ლაზური, გინონ ქორთული. მა აშო ქომიჩქინ დო აშო მათქვენ. მცუდი ვა მათქვენ აწი. შიირფე მუშიშენ ბირაფათი დოყვეს გემაბირეფექ. ედო ჩქინ ბიჲოგრაфი
მუშიშენ, გამიჩქვინერი ქეთაბეფე მუშიშენ ჭიტა- ჭიტა ბღარღალით აჲა ლაზური ინტერვიუში ორას. მა ჲაშა თანდილავას პკითხი, ჲაშა თანდილავაქ ნენა გემიქთირუ. ჲაშა თანდილავა სარფული რენ. ემუშენითი მელენი სარფიში სიმბოლეფეშენთი მოლაფშინით. მელენი სარფის სუმ ბეჯითი სიმბოლი ქუღუნ. ბექითი სარფიში სიმბოლეფე სუმიშენ დიდო რენ. აწი ხვალა სუმ სიმბოლი გომაშინუ. მუ პა?! აჲა სიმბოლეფე ირის ქუჩქინ. მელენი სარფიში იფთინერი სიმბოლი რენ ქვამხაზი. მაჟურა რენ ჰელიმიში ხასანი. სარფიში მასუმანი სიმბოლი რენ ლაზური ეთნოგრაфიული
მუზეუმი. სარფიში აჲა სიმბოლეფეშენთი ბღარღალით ინტერვიუს.
21 I 2021/ ალი
იჰსან აქსამაზი)
+
ალი
იჰსან აქსამაზი:
იფთი ბიჲოგრაфი
თქვანიშენ მოლამიშინათ დო ეშო გევოჭკათ, იყვენი?! მუნდეს დო სო დიბადით? ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? ჩილერი რეთი? ბერეფე დო მოთაფე გიყოუნანი? ქორთული დო ლაზურიშენ ჩქვა ნამუ ნენაფე გიჩქინან?
ჲაშა
თანდილავა: მა ვორე სარფული ლაზი ჲაშა თანდილავა. შაირი ვორე. პროфესორი
ვორე. დერსეფეთი მეფჩაფ. ქეთაბეფეთი პჭარუფ. ქორთული შიირითი პჭარუფ. ლაზური შიირეფეთი პჭარუფ. მუ ნა ლაზური რენ, მთელი შეი ვიქიფ. მუნდეშა მახვენაშა ვიქიფ. ჰო, ჩილერი ვორე. ნათია ლაზიშვილი კალა ჩილერი ვორე. ნათია
ხანუმი დო მა, ჩქინ სუმ ბერე ქომიყოუნან; ჟურ ბიჭი დო არ კულანი.
ენთეფესთი ბერეფე ქუყოუნან. ჩხოვროთი
მოთა ქომიყოუნან. ქორთული, ლაზური, თურქული დო რუსული ქომიჩქინ. სარფისთი, ბათუმისთი ფსქიდუთ. სარფული ვორე. სარფის დოვიბადი. 24 კუნდურა 1950 წანას დოვიბადი. 1951 წანაშენ 1953 წანაშაქ ოჯაღი
ჩქიმი კაზახისთანის ტუ. კაზახითანიშა
უჩვერენან. კაზახითანიში ერკანობათიშა მიჩვერენან. ვა მიჩქინ ემუშენიქი მა ჭიჭიტა ბერე ვორტი ემ ზამანის. ხოშ აწითი ვა მიჩქინ. ემ ვაქითიში ჰუქუმეთეფექ ეშო დულჲაფე
იქიფტერენან. მუ მიჩქინ?! 1953 წანას ხოლო სარფიშა გოვიქთით. აჲა
აშო მიჩქინ. ილქმექთები სარფის ვიკითხი. ოკულე ორთამექთები გონიას ვიკითხი. ემუშკულე თიфლისიში დევლეთიში უნივერსიტეში фილოლოჟიში фაკულტეშენ დოვიმეზუნი.
ალი
იჰსან აქსამაზი:
გამიჩქვინერი ჟურ შიირიშ ქეთაბი გიღუნან. მა ეშო მიჩქინ. ბექითი
ხილაфი
ბზოპონ! ბექითი ჟურიშენ დიდო გამიჩქვინერი ქეთაბი გიღუნან. მუ მიჩქინ! ხოლოთი აშო ფთქვა: ჟურ გამიჩქვინერი შიირიშ ქეთბი გიღუნან. ენთეფეშენ ართერი რენ "მუზათა
საუფლოში". მაჟურათი რენ, “100 ლექსი”
ჯოხონი ქეთაბი თქვანი. მუნდეს გამიჩქვინუ აჲა ჟურ ქეთაბი თქვანი? მოკო შიირი გეძინ აჲა ჟურ ქეთაბის? დიდოფეთენ ნამუ თემაფეთენ ჭარუფთ შიირეფე თქვანი?
ჲაშა
თანდილავა: ჰო, ბაშქაფეთი ქომიღუნ. ბაშქა ქეთაბეფეთი ქომიღუნ. ქეთაბეფეთი პჭარუფ. შიირიშ ქეთაბითი, გრამერიში ქეთაბითი ქომიღუნ. შიირეფე პჩარუფ ემუშენიქი შიირი გურიში ჭამი რენ. ქეთაბეფეთი ქომიღუნ: “სულის ხვეულებიდან”, “მარადი თკივილი”, “მუზათა საუფლოში”, “თურქულ-ქართული სასაუბრო”, “100 ლექსი”, “საერთო ქართველური ზმნური ზირები ლაზურში და ლაზური ზმნის პარადიგმა”. მაართანი შიირიშ ქეთაბი რენ დო ბათუმის ქოგამახთუ. 1990 წანას ქოგამახთუ. მაჟურანითი შიირიშ ქეთაბი რენ დო ხოლო ბათუმის ქოგამახთუ. 1995 წანას ქოგამახთუ. მასუმანითი
შიირიშ ქეთაბი რენ დო თიфლისის ქოგამახთუ. 2004 წანას ქოგამახთუ. მაოთხანი
ოღარღალონიში ქეთაბი რენ დო თიфლისის ქოგამახთუ. 2010 წანას ქოგამახთუ. მახუთანი შიირიში ქეთაბი რენ დო თიфლისის ქოგამახთუ. 2015 წანას ქოგამახთუ. მაანშანი
გრამერიში ქეთაბი რენ დო ხოლო თიфლისის ქოგამახთუ. 2018 წანას ქოგამახთუ.
ალი
იჰსან აქსამაზი: ოშწანურაფეშენ
დონი ქვამხაზი რენ სარფიში ზოღაპიჯის. ქვამხაზი შენი ჭარელი ლაზური შიირეფეთი ვიკითხერეტი. სარფულეფექ დიდო ყოროფან ქვამხაზის. ეშო მიჩქინ მა. ქვამხაზიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! ქვამხაზიში თარიხიშენ მოლამიშინით! ხვალა ქვამხაზიშენ ვარ, ქვამხაზეშენ ხოლოს მაჟურა
დიდი ქვალეფუნაფეშენთი, ენთეფეში ჯოხოფეშენთი, ენთეფეში თარიხიშენთ მოლამიშინით! ლაზეფექ აჲა
დიდი ქვალეფეს ყოროფან. ჯაზეფესთი ქოროფან. ხოშ ამკათა მაჟურა დიდი ქვალეფეში ჯოხოფეთი მიგნაფუნ. ნამუ სემთის რენან, ვა მიჩქინ: “ქვამხარი”, “ქვაოწიდე”, “ქვაჩეჩმე”, “ქვაჭაღანა”, “ქვაჭაჭი”, “ქვახეხი”. მოლამიშინინითქი, ჩქინთი მაჟურაფეს მოლაფშინათ, მევოგნაფათ! მოლაფშინათ დო მევოგნაფათქი ენთეფეში თარიხი ვა გომინდუნან!
ჲაშა
თანდილავა: ჩქინ არ დიდი ქვა მიღუნან ზოღაპიჯის. დიდი ქვა! ქვამხაზი ჯოხონს. ჩქინი სარფიში სიმბოლი რენ. ქვამხაზი. ჩქიმი ბერობაშ ბერი ქვამხაზი აქ ქოდგინ, სარფიში ზოღაპიჯის ქოდგინ. ბაბა ჩქიმითი ნა სქიდუტუ, ბერე ნა ტუ ვაქითისთი, ემ ვაქითისთი ქოდგიტუ სარფიში ზოღაპიჯის. სოლენ მოხთუ, მუჭო იყუ, მუფერი ქვა რენ, ვა მიჩქინ. მა ნა მშუნს ბერობაშ ბერი ქვამხაზი სარფიში ზოღაპიჯის ქოდგინ. ქვამხაზის მთელიქ ბაშქაბაშქა თურლი ზოპონან; აშო რენ, ეშო რენ. აქ,
სარფიში ზოღაპიჯის ხუთ ქვა რენ. არ თანეს ქვაომხაზი ჯოხონს. მაჟურანის ქვაჩეჩმე ჯოხონს. მასუმას ქვაოწიდე ჯოხონს. მაოთხას ქვაოცვა ჯოხონს. მახუთას ქვამურგვალი ჯოხონს. აჲა
ხუთ ქვა ბერობაშ ბერი აქ ტუ. ბერობაშ ბერი, აჲა ხუთ ქვა სარფიში ზოღაპიჯის ტუ. წოხლეშენ აწინერი სთერი ზოღაპიჯი აშო დოლობღერი ვა რტუ. ზოღაპიჯი აშო დოლობღერი ვა რტუ. ექ ვინჩვირტით. ჭიტანობას ონჩვირუ ექ დოვიგურაფტით. ხაზი ღარა რენ. ღარას უწუმელან. ემუშენ ამბაი ეშო რენ. ჩქინი შენი, სარფულეფე შენი დიდო ყოროფელი რენ ქვამხაზი. ემუშენ ამბაი ეშო რენ. ეკონარი მაქვა, ყოროფელი ქვა რენქი, იჲა ოშინახუ,
ოშინუ დო ოშინაფუ შენი სარფულეფექ შიირეფე
ჭარუფან, ბირაფაფეთი იქიფან. ქვამხაზიში
ამბაი კაიხეშა მიჩქიტანქი ვა გონდუნას! ქვამხაზიში ამბაი ბაშქაფესთი მევოგნაფათქი ვა
გონდუნას! დუნჲა სქიდაშაქის ქვამხაზითი მჟორა, თუთა, მურუცხეფე კალა სქიდას! ვა გონდუნას!
ალი
იჰსან აქსამაზი: სარფიში
მაჟურა სიმბოლი რენ ჰელიმიში ხასანი. მარა აქონი არიქ აშო ზოპონს, მაჟურაქ ეშო. ჰელიმიში ხასანიში წორი- ხილაфი
ამბაეფე ოხოქთერი მომჩაფან. დიდოფეთენთი ამბაეფეში კრონოლოჟი ხილაфი
რენ. თქვან ჰელიმიში ხასანი იჩინოფტით. ეშო მიჩქინ დო ემუშენი გკითხუფთ მა. ჰელიმიში ხასანიში სქიდალაშენთი მოლამიშინითქი მილეთიქ კაიხეშა წორი იგურას! ჰელიმიში ხასანიქ ნაზიმ ხიქმეთი იჩინოფტუი? ენთეფე მანებრა ტესი?!
ჲაშა
თანდილავა: ჰელიმიში ხასანი ორთა- ხოფური რტუ. ბაბა მუშის ჯოხონტუ ჰელიმი დო ემუშენი ჰელიმიში ხასანი ზოპონან. ხოფაში ჩოჰადაროგლეფეშენ. ორთა-ხოფას სქიდუტუ. 1927 წანას ხოფაშენ ჲისელუ დო ნაზიმ ხიქმეთის ქომაყონუ აქ, სოვეთ ჰუქუმეთიშა. აქ ქოდოსქიდუ. ბათუმის სქიდუტუ. აქ დიჩილუ დო ბერე-ბარი დვაყუ. 1949 წანას სიბირჲაშა მინდუჩქვეს, სიბირჲაშა უჩვეს აქოლენ. ექოლენ ქაგეხთუ. ოკულე თიфლისის
ქოდოსქიდუ. ოკულე თიфლისის
ქოდეხოდუ. ოკულე თიфლისიში
უნივერსიტეს დერსი მეჩაფტუ. თურქული დერსეფე მეჩაფტუ. თიфლისიში
უნივერსიტეს, თალებეფე ნა სქიდუტუ ემერის არ ოდას სქიდუ. თიфლისიში
უნერსიტეში დოლოხე თალებეფე
შენი მეჩქინერი არ ოდას ხეტუ. ჩქინთი ექონი უნივერსიტე- მეზუნეფე ემუშა მევიტით. ოდა მუშიშა მევიტით. ჩქინ,
მთელი ლაზი თალებეფე ოდა მუშის ოკოვიბღეტით. ლაზური გჲარეფე ვიმხორტით . ლაზური ბირაფაფე იბირტუ. ლაზური ბირაფაფე ენნი წოხლე ჰელიმიში ხასანიქ დომოგურეს. ემუქ გელაჩაფტუ. ქაფჩია მიჭუფტეს. ლაზური გჲარეფე მიხვენუფტეს. ლაზური ბურეღი მიხვენუფტეს. არ კელე ვიმხორტით მაჟურა კელეთი ლაზური ბირაფა ვიბირტით. ჩქინებურეფე ოშინუ შენი, ნდღაგინძაში ფშუფტით.
რესსამობა იქიფტუ. ჰელიმიში ხასანიქ 165 თანე რესიმი დოყუ. 1976 წანას დოღურუ ჰელიმიში ხასანი თიфლისის. ჩქინ
ჲებზდით, აქონი ბიჭეფექ დო სარფიშა ქაგევიყონით. ემუშენიქი ჰელიმიში ხასანიქ თქუქი “მა ბღურურ, ბიჭეფეჲა, თქვანდენ ბაშქა მითი ვა მიყონუნჲა, საები
ვა მიყონუნჲა, სარფიშა მენდამიყონითჲა, თქვანი მეზარეს ქოდომოხვითჲა, ემკათა
ჲეის ქოდომოხვითქი ზოღა ქობძირაჲა!” ჩქინთი თიфლისიშენ
მოვიყონით დო სარფის ქოდოვოხვით. ჰელიმიში ჲობაზ კოჩი ვა რტუ. ემუშენი მეზარე მუშის ნოჭარსქი
სქიდალაშენ მა ნა მანჭუ ქაებზდიჲა. მა ამ დუნჲას ემ დუნჲაში დერდი ვარ ბზდიჲა. ელბეთ ნაზიმ ხიქმეთი დო ჰელიმიში ხასანი მეგაბრე ტეს.
ალი
იჰსან აქსამაზი: მელენი
სარფიში მასუმანი სიმბოლი რენ “ეთნოგრაфიული
მუზეუმი”. არქაბიში
ოპუტე კამპარნასთი არ მუზეუმი ქორენ. თქვანთი არ მუზეუმი ქოგიღუნან აქ, სარფის. თქვანის
ჯოხონს "ლაზური ეთნოგრაфიული
მუზეუმი". მა კაიხეშა ქომიჩქინ, თქვან შურ დო გურითენ უდოდგინუ იჩალიშით აჲა მუზეუმი ოკიდუ, ოხამფუ დო ოდიდანუ შენი. მუზეუმი თქვანიში დოლოხე თარიხიში ჩქვადოჩქვა ორაფეშენ ობჟეფე ნირჩინენ. მა
მუზეუმი თქვანი ვა მოვიკითხი მარა ხოლოთი ქომიჩქინ! სოლენ მიჩქინ, გიჩქინანი?! თრტ ავაზიში "კაфკას
რჲუზგჲარი" ჯოხონი ვიდეო- ამბაიშენ ქომიჩქინ. რეфიჲე
ქეჰარიში პროგრამიშენ ქომიჩქინ. მუზეუმიში მჯვეში ობჟეფე სოლენ ოკორობით? სარფიში ლაზური ეთნოგრაфიული
მუზეუმიში დოლოხე ნამუ მჯვეში ორაფეშენ ობჟეფე ნირჩინენ? მუკო ობჟე რენ მუზეუმის? მუზეუმიში ენნი მჯვეში ობჟე მუკო წანერი რენ? მუზეუმიშა
ფარათენ ამილენ, ეშო ვარენი ?!
ჲაშა
თანდილავა: მან ჭიტანობაშ ბერი მჯვეში შეეფეს
პყოროფტი. ემუშენითი მჯვეში შეეფე ოხორის ოკოვობღაფტით. ოკულე ჩქინი ჰუქუმეთის, პარლამენტოს ვუჭარი.
აშო მინონ, აშო მინონ. ლაზეფე ჭიტა დოფსქიდით საქართველოს. ჭიტა ვორეთ. ჩქინი ოღარღალონი ჭიტა ბღარღალაფთ. არ მუზეუმი მინონ. არ- ჟურ წანას ვუჭარი. იდუ- მოხთუ მექთუბეფე. იფთი
მუთუ ვა მიწვეს. იფთი მუთუ ვა ყვეს. ოკულე მექთუბი ქომოხთუ ჩქიმდა. პარტეფეში არჩევანიშ ვაქითი ტუ. აჲა მუზეუმი ქოდომიკიდეს. ჰუქუმეთიქ დიდო ფარა დოხარჯუ. ოშ შილჲა დოხარჯეს. აშოთენ მუზეუმის ირი შეი მსქვაშა ნირჩინუ . მუზეუმი 2012 წანას დიდი მერასიმითენ გუინწკუ. ქვაში
პერიოდიშენ ოშ წანა წოხლეშაქ კართა შეი, კართა ალეტი ქორენ მუზეუმის. საქართველოში კართა სემთიშენ თარიხური ბინაფეში მაკეტეფეტი ქორენ. სვანეთიშენ კოშკეფეში მაკეტეფეთი ქორენ. ჰელიმიში ხასანიში რესიმეფეთი ქორენ. მთელიქ ქონაგნუქი აჲა ქეთაბი ტუ; აჲა თარიხი ტუ.
ალი
იჰსან აქსამაზი: ანდღანერი
ნდღას სუმენეჩიდოვით წანერი რეთ. ჟიუბილე თქვანითი იხვენუ ბათუმის. ეშო მიჩქინ. აჩქვა უმჩანეფე ჩქინიშენ რეთ. ჩქინ გენჯეფეს მუ თავსიჲეფე მოღოდაფთ აჲა კორონავირუსიში ნდღალეფეს?
ჲაშა
თანდილავა: ჰო,
ჰუქუმეთიქ ჟიუბილე მიხვენუ. ჩქინ ლაზეფე მჟორა დო თუთა ნა დიბადუ სთერი მჯვეში ვორეთ. ჩქინ საქართველოს ჭიტა
დოფსქიდით ჰამა ხოლოთი ქოვორეთ. ხოლოთი ლაზური ვიბირთ. მა მინონქი ჩქიმი ლაზური ვა გონდუნას! ლაზური ვა გონდუნას; ბღარღალათ, ვიბირათ. ლაზური ფშინახათ.
ალი
იჰსან აქსამაზი: აჲა
ინტერვიუ შენი მა დიდო შუქური გოღოდფათ. თქვანთი გინონან ნა, აჩქვა ვოჩოდინათ. ჩქვა კითხალა ვა მიღუნ თქვანდა. მარა თქვან ოთქვალუში ნენა ვანა მესაჟი გიღუნან ნა, ენთეფეთი მიწვით, მუ იყვენ! ღორმოთიქ ბერე- ბარი კალა ოში ნდღა არ დღათენ გიშინან დო პანდა კაინობა მეგაჭარან!
ჲაშა
თანდილავა: აქონის, საქართველოს
ნა სქიდუნ ლაზეფეთი, მეგრელეფეთი, სვანეფეთი, გურჯეფეთი, მთელი ჯუმალეფე ვორეთ. არკარელი ვიმხორთ, არკარელი ფშუფთ. საქართველოში დოლოხე, ლაზეფე ოკობღერი
სარფის ფსქიდუთ. ოღაეღალონი ჩქინი ვოსქედინათ. ვოსქედინათ დო ვა გონდუნას. აჲა ბაშქა ზამანი რენ. აღნე ზამანი რენ. აჲა ყოროფაში ზამანი რენ. აჩქვა ჰუდუდი გონწკიმერი რენ. დუნჲას გლობალიზასჲონი იყვენ. ჟურ ჰუქუმეთის, თურქიეში დო საქართველოში ჰუქუმეთეფეს ართიქართიშა ყოროფა ქუღუნან. ექოლე-
აქოლე ფსიქუდუთ. ხოლო ართიქართი კალა ვორეთ. ექოლე- აქოლე ოკოვიბღეთ. ჟურ ჰუქუმეთიში არას პრობლემითი ვარენ. ლაზურითი
პჭარუფთ. ლაზურითი ვიბირთ. აჲა
დომიბაღუნან. ღორმოთიშენ გეხვამერი ყოროფათენ დოფსქიდათ. ხელაკაობა ვიძირათ! გოგიხთა!
“Muzeumi
tarixi ren!"
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi Yaşa
Tandilava ren. Yaşa Tandilava Gurcistanişi gamantanerepeşen ren. P̆rofesori, şairi, mç̆aru do
oput̆e Sarpişi Lazuri Etnografiuli
Muzeumişi direkt̆ori ren. Yaşa Tandilavak Helimişi Xasaniti içinopt̆u. Yaşa
Tandilavaşi şiirepe dido k̆ai maʒ̆onen. Didopetenti jur şiiri muşi dido k̆ai maʒ̆onen:
"Nana" do "Piralişi Dest̆ani". 2005 ʒ̆anaşi Mariaşina rt̆u.
Ma emoras K̆olxobaşi Fest̆ivali
şeni Gurcistanişa, meleni Sarpişa mek̆apti.
Yaşa Tandilava emoras viçini. Emoras viçinit artikarti. "Muzata
Sauploşi" coxoni ketabi muşiti emoras hediye momçeret̆u. Ketabis Kortuli
do Lazuri şiirepe gežit̆u. Lazuri miçkit̆u do emuşeni Lazuri şiirepe ar şvacis
vik̆it̆xeret̆i. Şiirepe muşişi Lazuriti, temati dido mskva rt̆u. Edo eşoten
ambai maqveret̆u Yaşa Tandilavaşi şiirepeşen. Yaşa Tandilavak dido mskva
şiirepe ç̆arups. Emuşeniki dido k̆ap̆et̆i guri kuğun. Ar k̆oçis amk̆ata
k̆ap̆et̆i guri uğut̆aşi, elbet mskva şiiri ç̆arups, ginon Lazuri, ginon
Kortuli. Ma aşo komiçkin do aşo matkven. Mʒudi va matkven aʒ̆i. Şiirepe muşişen
birapati doqves gemabirepek. Edo çkin biyografi muşişen, gamiçkvineri ketabepe muşişen
ç̆it̆a- ç̆it̆a bğarğalit aya Lazuri int̆erviuşi oras. Ma Yaşa Tandilavas
p̆k̆itxi, Yaşa Tandilavak nena gemiktiru. Yaşa Tandilava Sarpuli ren. Emuşeniti
meleni Sarpişi simbolepeşenti molapşinit. Meleni Sarpis sum beciti simboli
kuğun. Bekiti Sarpişi simbolepe sumişen dido ren. Aʒ̆i xvala sum simboli
gomaşinu. Mu p̆a?! Aya simbolepe iris kuçkin. Meleni Sarpişi iptineri simboli
ren Kvamxazi. Majura ren Helimişi Xasani. Sarpişi masumani simboli ren Lazuri
Etnografiuli Muzeumi. Sarpişi
aya simbolepeşenti bğarğalit aya int̆ervius. 21 I 2021/ Ali İhsan Aksamazi)
+
Ali
İhsan Aksamazi: İpti biyografi tkvanişen molamişinat
do eşo gevoç̆k̆at, iqveni?! Mundes do so dibadit? Namu nʒ̆opulapes igurit?
Çileri reti? Berepe do motape giqounani? Kortuli do Lazurişen çkva namu nenape
giçkinan?
Yaşa
Tandilava: Ma vore Sarpuli Lazi Yaşa Tandilava. Şairi vore.
P̆rofesori vore. Dersepeti
mepçap. Ketabepeti p̆ç̆arup. Kortuli şiiriti p̆ç̆arup. Lazuri şiirepeti
p̆ç̆arup. Mu na Lazuri ren, mteli şei vikip. Mundeşa maxvenaşa vikip. Ho,
çileri vore. Natia Lazişvili k̆ala çileri vore.
Natia Xanumi do ma, çkin sum bere komiqounan; jur biç̆i do ar k̆ulani.
Entepesti berepe kuqounan. Çxovroti mota
komiqounan. Kortuli, Lazuri, Turkuli do Rusuli komiçkin. Sarpisti, Batumisti
pskidut. Sarpuli vore. Sarpis dovibadi. 24 k̆undura 1950 ʒ̆anas dovibadi. 1951 ʒ̆anaşen
1953 ʒ̆anaşak ocaği çkimi K̆azaxistanis t̆u.
K̆azaxistanişa uçverenan. K̆azaxistanişi Erk̆anobatişa miçverenan. Va
miçkin emuşeniki ma ç̆iç̆it̆a bere vort̆i em zamanis. Xoş aʒ̆iti va miçkin. Em
vakitişi hukumetepek eşo dulyape
ikipt̆erenan. Mu miçkin?! 1953 ʒ̆anas xolo Sarpişa goviktit. Aya aşo miçkin. İlkmektebi Sarpis
vik̆itxi. Ok̆ule ortamektebi Gonias vik̆itxi. Emuşk̆ule Tiflisişi Devletişi
Universit̆eşi Filolojişi Fak̆ult̆eşen dovimezuni.
Ali
İhsan Aksamazi: Gamiçkvineri jur şiiriş ketabi giğunan.
Ma eşo miçkin. Bekiti xilafi bzop̆on! Bekiti
jurişen dido gamiçkvineri ketabi giğunan. Mu miçkin! Xoloti aşo ptkva: Jur
gamiçkvineri şiiriş ketabi giğunan. Entepeşen arteri ren "Muzata Sauploşi". Majurati ren “100 leksi” coxoni ketabi tkvani. Mundes
gamiçkvinu aya jur ketabi tkvani? Muk̆o şiiri gežin aya jur ketabis? Didopeten
namu temapeten ç̆arupt şiirepe tkvani?
Yaşa
Tandilava: Ho, başkapeti komiğun. Başka ketabepeti
komiğun. Ketabepeti p̆ç̆arup. Şiiriş ketabiti, gramerişi ketabiti komiğun.
Şiirepe p̆çarup emuşeniki şiiri gurişi ç̆ami ren. Ketabepeti komiğun: “Sulis
Xveulebidan”, “Maradi Tk̆ivili”, “Muzata Sauploşi”, “Turkul-Kartuli Sasaubro”,
“100 leksi”, “Saerto Kartveluri zmnuri zirebi Lazurşi da Lazuri zmnis
p̆aradigma”. Maartani şiiriş ketabi ren do Batumis kogamaxtu. 1990 ʒ̆anas
kogamaxtu. Majuraniti şiiriş ketabi ren do xolo Batumis kogamaxtu. 1995 ʒ̆anas
kogamaxtu. Masumaniti şiiriş ketabi ren
do Tiflisis kogamaxtu. 2004 ʒ̆anas kogamaxtu.
Maotxani oğarğalonişi ketabi ren do Tiflisis kogamaxtu. 2010 ʒ̆anas
kogamaxtu. Maxutani şiirişi ketabi ren do Tiflisis kogamaxtu. 2015 ʒ̆anas
kogamaxtu. Maanşani gramerişi ketabi ren
do xolo Tiflisis kogamaxtu. 2018 ʒ̆anas kogamaxtu.
Ali
İhsan Aksamazi: Oşʒ̆anurapeşen
doni Kvamxazi ren Sarpişi zoğap̆icis. Kvamxazi şeni ç̆areli Lazuri şiirepeti
vik̆itxeret̆i. Sarpulepek dido qoropan Kvamxazis. Eşo miçkin ma. Kvamxazişen
molamişinit, mu iqven! Kvamxazişi tarixişen molamişinit! Xvala Kvamxazişen var,
Kvamxazişen xolos majura didi kvalepunapeşenti, entepeşi coxopeşenti, entepeşi
tarixişenti molamişinit! Lazepek aya didi kvalepes qoropan. Cazepesti qoropan. Xoş
amk̆ata majura didi kvalepeşi coxopeti mignapun. Namu semtis renan, va miçkin: “Kvamxari”,
“Kvaoʒ̆ide”, “Kvaçeçme”, “Kvaç̆ağana”, “Kvaç̆aç̆i”, “Kvaxexi”. Molamişinitki
çkinti majurapes molapşinat, mevognapat! Molapşinat do mevognapatki entepeşi
tarixi va gomindunan!
Yaşa
Tandilava: Çkin ar didi kva miğunan zoğap̆icis.
Didi kva! Kvamxazi coxons. Çkini Sarpişi simboli ren. Kvamxazi. Çkimi berobaş
beri Kvamxazi ak kodgin. Sarpişi zoğap̆icis kodgin. Baba çkimiti na skidut̆u,
bere na t̆u vakitisti, em vakitisti, kodgit̆u Sarpişi zoğap̆icis. Solen moxtu,
muç̆o iqu, muperi kva ren, va miçkin. Ma na mşuns berobaş beri Kvamxazi Sarpişi
zoğap̆icis kodgin. Kvamxazis mtelik başkabaşka turli zop̆onan; aşo ren, eşo
ren. Ak, Sarpişi zoğap̆icis xut kva ren.
Ar tanes kvamxazi coxons. Majuranis kvaçeçme coxons. Masumas kvaoʒ̆ide coxons.
Maotxas kvaoʒva coxons. Maxutas Kvamurgvali coxons. Aya xut kva berobaş beri ak t̆u. Berobaş beri aya xut kva Sarpişi
zoğap̆icis t̆u. ʒ̆oxleşen aʒ̆ineri steri zoğap̆ici aşo dolobğeri va rt̆u.
Zoğap̆ici aşo dolobğeri va rt̆u. Ek vinçvirt̆it. Ç̆it̆anobas onçviru ek dovigurapt̆it.
Xazi ğara ren. Ğaras uʒ̆umelan. Emuşen ambai eşo ren. Çkini şeni, Sarpulepe
şeni dido qoropeli ren Kvamxazi. Emuşen ambai aşo ren. Ek̆onari mskva, qoropeli
kva renki, iya oşinaxu, oşinu do oşinapu şeni Sarpulepek şiirepe ç̆arupan, birapapeti ikipan. Kvamxazişi ambai k̆aixeşa miçkit̆anki va
gondunas! Kvamxazişi ambai başkapesti mevognapatki va gondunas! Dunya skidaşakis Kvamxaziti
mjora, tuta, muruʒxepe k̆ala skidas! Va gondunas!
Ali
İhsan Aksamazi: Sarpişi
majura simboli ren Helimişi Xasani. Mara akoni arik aşo zop̆ons, majurak eşo.
Helimişi Xasanişi ʒ̆ori- xilafi
ambaepe oxokteri momçapan. Didopetenti ambaepe muşişi k̆ronoloji xilafi ren. Tkvan Helimişi
Xasani içinopt̆it. Eşo miçkin do emuşeni gk̆itxupt ma. Helimişi Xasanişi
skidalaşenti molamişinitki miletik k̆aixeşa ʒ̆ori iguras! Helimişi Xasanik
Nazim Xikmeti içinopt̆ui? Entepe manebra t̆esi?!
Yaşa
Tandilava: Helimişi Xasani Orta- Xopuri rt̆u. Baba muşis
coxont̆u Helimi do emuşeni Helimişi Xasani zop̆onan. Xopaşi Çohadaroglepeşen.
Orta-Xopas skidut̆u. 1927 ʒ̆anas Xopaşen yiselu do Nazim Xikmetis komaqonu ak,
Sovet Hukumetişa. Ak kodoskidu. Batumis skidut̆u. Ak diçilu do bere-bari dvaqu.
1949 ʒ̆anas Sibiryaşa minduçkves, Sibiryaşa uçves akolen. Ekolen kagextu.
Ok̆ule Tiflisis kodoskidu. Ok̆ule Tiflisis kodexodu. Ok̆ule Tiflisişi Universit̆es dersi meçapt̆u.
Turkuli dersepe meçapt̆u. Tiflisişi
Universit̆es, talebepe naskidut̆u emeris ar odas skidu. Tiflisişi Universit̆eşi
doloxe talebepe şeni meçkineri ar odas xet̆u. Çkinti ekoni universit̆e- mezunepe
emuşa mevit̆it. Oda muşişa mevit̆it.
Çkin, mteli Lazi talebepe, oda muşis ok̆ovibğet̆it. Lazuri gyarepe
vimxort̆it. Lazuri birapape ibirt̆u. Lazuri birapape enni ʒ̆oxle Helimişi
Xasanik domogures. Emuk gelaçapt̆u. Kapçia miç̆upt̆es. Lazuri gyarepe
mixvenupt̆es. Lazuri bureği mixvenupt̆es. Ar k̆ele vimxort̆it majura k̆eleti
Lazuri birapa vibirt̆it. Çkineburepe oşinu şeni, ndğaginžaşi pşupt̆it. Ressamobati ikipt̆u.
Helimişi Xasanik 165 tane resimi doqu. 1976 ʒ̆anas doğuru Helimişi Xasani
Tiflisis. Çkin yebzdit, akoni biç̆epek
do Sarpişa kageviqonit. Emuşeniki Helimişi Xasanik tkuki “Ma bğurur, biç̆epeya,
tkvanden başka miti va miqonunya, saebi va miqonunya, Sarpişa mendamiqonitya,
tkvani mezares kodomoxvitya, emk̆ata
yeis kodomoxvitki zoğa kobžiraya!” Çkinti Tiflisişen moviqonit do Sarpis
kodovoxvit. Helimişi Xasani yobaz k̆oçi va rt̆u. Emuşeni mezare muşis noç̆arski “Skidalaşen ma na manç̆u kaebzdiya.
Ma am dunyas em dunyaşi derdi var bzdiya. Elbet Nazim Xikmeti do Helimişi
Xasani megabre t̆es.
Ali
İhsan Aksamazi: Meleni
Sarpişi masumani simboli ren “Lazuri Etnografiuli Muzeumi”. Arkabişi op̆ut̆e k̆amp̆arnasti amk̆ata ar muzeumi koren. Tkvanti
ar muzeumi kogiğunan ak, Sarpis. Tkvanis
coxons "Lazuri etnografiuli
muzeumi". Ma k̆aixeşa komiçkin, tkvan şur do guriten udodginu içalişit aya
muzeumi ok̆idu, oxampu do odidanu şeni. Muzeumi tkvanişi doloxe tarixişi
çkvadoçkva orapeşen objepe nirçinen. Ma
muzeumi tkvani va movik̆itxi mara xoloti komiçkin! Solen miçkin, giçkinani?!
TRT̆ Avazişi "K̆afk̆as
Ryuzgyari" coxoni video- ambaişen komiçkin. Refiye Keharişi
p̆rogramişen komiçkin. Muzeumişi mcveşi objepe solen ok̆orobit? Sarpişi Lazuri
Etnografiuli Muzeumişi doloxe
namu mcveşi orapeşen objepe nirçinen? Muk̆o obje ren muzeumis? Muzeumişi enni
mcveşi obje muk̆o ʒ̆aneri ren? Muzeumişa paraten amilen, eşo vareni ?!
Yaşa
Tandilava: Man ç̆it̆anobaş beri mcveşi şeepes
p̆qoropt̆i. Emuşeniti mcveşi şeepe oxoris ok̆ovobğapt̆it. Ok̆ule çkini
Hukumetis, P̆arlament̆os vuç̆ari. Aşo minon, aşo minon. Lazepe ç̆it̆a dopskidit
Sakartvelos. Ç̆it̆a voret. Çkini oğarğaloni ç̆it̆a bğarğalapt. Ar muzeumi
minon. Ar- jur ʒ̆anas vuç̆ari. İdu- moxtu mektubepe. İpti mutu va miʒ̆ves. İpti mutu va qves.
Ok̆ule mektubi komoxtu çkimda. P̆art̆epeşi arçevaniş vakiti t̆u. Aya muzeumi
kodomik̆ides. Hukumetik dido para doxarcu. Oş şilya doxarces. Muzeumis iri şei mskvaşa
nirçinu. Muzeumi 2012 ʒ̆anas didi merasimiten guinʒ̆k̆u. Kvaşi p̆eriodişen oş ʒ̆ana ʒ̆oxleşak k̆arta
şei, k̆arta alet̆i koren muzeumis. Sakartveloşi k̆arta semtişen tarixuri
binapeşi mak̆et̆epet̆i koren. Svanetişen k̆oşk̆epeşi mak̆et̆epeti koren.
Helimişi Xasanişi resimepeti koren. Mtelik konagnuki aya ketabi t̆u, aya tarixi
t̆u.
Ali
İhsan Aksamazi: Andğaneri
ndğas sumeneçidovit ʒ̆aneri ret. Jiubile tkvaniti ixvenu Batumis. Eşo miçkin.
Açkva umçanepe çkinişen ret. Çkin gencepes mu tavsiyepe moğodapt aya k̆oronavirusişi
ndğalepes?
Yaşa
Tandilava: Ho,
hukumetik jiubile mixvenu Batumis. Çkin Lazepe mjora do tuta na dibadu
steri mcveşi voret. Çkin Sakartvelos ç̆it̆a
dopskidit hama xoloti kovoret. Xoloti Lazuri vibirt. Ma minonki çkimi Lazuri va
gondunas! Lazuri va gondunas; bğarğalat, vibirat. Lazuri pşinaxat.
Ali
İhsan Aksamazi: Aya
int̆erviu şeni ma dido şukuri goğodapt. Tkvanti ginonan na, açkva voçodinat.
Çkva k̆itxala va miğun tkvanda. Mara tkvan otkvaluşi nena vana mesaji giğunan
na, entepeti miʒ̆vit, mu iqven! Ğormotik bere- bari k̆ala oşi ndğa ar dğaten
gişinan do p̆anda k̆ainoba megaç̆aran!
Yaşa
Tandilava: Akonis,
Sakartvelos na skidun Lazepeti, Megrelepeti, Svanepeti, Gurcepeti, mteli
cumalepe voret. Ark̆areli vimxort. Ark̆areli pşupt. Sakartveloşi doloxe, Lazepe
ok̆obğeri Sarpis pskidut. Oğarğaloni çkini voskedinat. Voskedinat do va
gondunas! Aya başka zamani ren. Ağne zamani ren. Aya qoropaşi zamani ren. Açkva
hududi gonʒ̆k̆imeri ren. Dunyas globalizasyoni iqven. Jur hukumetis, Turkieşi
do Sakartveloşi hukumetepes artikartişa qoropa kuğunan. Ekole- akole psikudut. Xolo artikarti k̆ala
voret. Ekole- akole ok̆ovibğet. Jur hukumetişi aras p̆roblemiti varen. Lazuriti p̆ç̆arupt. Lazuriti vibirt. Aya domibağunan. Ğormotişen gexvameri
qoropaten dopskidat. Xelak̆aoba vižirat! Gogixta!
