“Süryanicenin kendine has alfabesi
var!”
[1. Bölüm]
(Ön açıklama: Bugünkü misafirim
İbrahim Seven. Onun adını çocukluğumdan beri duymuşluğum var. TSİP’in
önderlerinden biriydi; öyle hatırlıyorum. Kendisi, Türkiye’nin siyasî
önderlerinden. Türkiye’nin siyasî tarihinin ayaklı kütüphanelerinden biri.
Ancak biz, Türkiye’nin eski ve yeni siyasî olaylarından konuşmadık, bahsetmedik
bu söyleşide. Kendisi, Süryani kökenli. Onun için de sohbetimizin konusu
Süryaniler; onların dili, tarihi, inancı, nüfusları. 4 XII 2018, Ali İhsan Aksamaz)
+
Ali İhsan Aksamaz: Biz, Türkiye’de
Süryanileri “Süryani” adıyla bilip anıyoruz. Başkaları sizi hangi adla anıyor?
İlk olarak bunu sorayım size.
İbrahim Seven: Milâttan evvel Yakın
Doğuda çeşitli Sami toplulukları ve devletleri vardı: Asurlular, Babilliler,
Aramiler, Fenikeliler, İbraniler. Hrıstiyanlıktan sonra bu kavimler ortak dil
ve ortak din etrafında birleşti. Suriyeli anlamında “Suryani” dendi. Suriye’nin
isminin Assurya’dan geldiği söylenmekte. Ancak bu konu tartışmalı. Eski
Yunanlar “as” ön hecesini bir artikel olarak düşünüp Syria” olmuş. Tabii,
Suriye deyince, bugünkü Suriye Arap Cumhuriyeti değil, Tarsus’tan Hakkari’ye, oradan
Gazze’ye, şimdiki Lübnan, Filistin, Suriye Arap Cumhuriyeti ve Ürdün’ü kapsayan
bölge, bu da Roma İmparatorluğunun Suriye Eyaleti idi. Bu kavimler Aramice ve
Arami Alfabesini benimsedi. Hrıstiyanlıkla beraber, bunlara “Süryani” dendi ve
Arami, Hrıstiyanlik öncesi kavmin adı oldu. Ancak Kilise bölünmelerinde Doğu Kilisesi
taraftarlarına hasımları “Nasturi” dedi. Ayrıca; 16. asırda Doğu Kilisesinden
ayrılan ve Papa’ya intisap edenlere “Keldani” dendi. Dolayısıyla “Nasturi”, “Keldani”,
“Asuri” vs. aslında “Süryani” ile özdeştir.
Ali İhsan Aksamaz: Süryani dilinden
bahsedelim! Süryani dili, hangi dil ailesinden? İlk olarak ne zaman ve hangi
alfabe ile yazıldı Süryanice? Kendisine has bir alfabesi var mı? Süryani Dilinde
kaç harf var? Hangi taraftan hangi tarafa yazılıyor; sağ taraftan sol tarafa
mı, yoksa sol taraftan sağ tarafa mı? Süryanicede kaç sesli ve kaç sessiz harf
var? Günümüzde hangi alfabe ile yazılıyor? Biliyorum ki, günümüzde Süryanice
İncil mevcut. İlk defa ne zaman yazıldı? Çok eski zamanlarda, Süryanice hangi
coğrafyalarda konuşuluyordu, şimdi hangi coğrafyalarda konuşuluyor? Bize,
Süryani Edebiyatının geçmişinde de bahsedin, olur mu?! Her dilde oluyor; oradan
biliyorum. Süryanicenin kaç diyalekti var? Günümüzde, Türkçede Süryaniceden
gelmiş kaç ödünç kelime var? Şöyle söyleyeyim; Türkçeye Süryaniceden ödünç
alınmış hangi kelimeleri sıralayabilirsiniz bir ağızda?
9.
yüzyıla ait el yazması Yuhanna İncili
İbrahim Seven: Süryani dilinin, Sami
Dil Ailesinden olduğu kabul edilir. Tabii; bu Sami Dil Ailesi 19. asır icadı
Nuh’un üç oğlundan biri olan Sam’ın çocuklarına verilen bir ad. Süryanicenin
kendine has alfabesi vardır. Bu alfabe, Lazkiye’nin kuzeyinde Çivi Yazısı’ndan
daha soyut bir alfabe olan Fenike Alfabesi’nden türemedir. Bildiğimiz ilk
alfabedir. Yunan Alfabesi, Latin Alfabesi, hatta Hint alfabesi bu alfabeden
türemedir. Tabii, 20. asırda kullanılan şimdiki Türk alfabesi de bu alfabeden
türemedir. Sami alfabelerinde sesli harf tam olarak yoktur; dolayısıyla 22 harf
ve 5 sesli işaret vardır. Sağ taraftan sol tarafa yazılır. Günümüzde halen
Süryani Alfabesi ile yazılır. Süryanice, milattan evvel 4.-5. asırdan beri
yazılıyor. Tabii, bu kadar uzun zamanda biçim değişikliklerine uğramıştır.
Süryanice, daha doğrusu Hrıstiyanlık öncesi Aramice, tüm Mezopotamya, Suriye’de
kullanıldığı gibi, Pers İmparatorluğunun yazı ve diplomasi dili idi. Şimdi
gittikçe azalan bir şekilde, eski Süryani yerleşimleri Mezopotamya, Suriye,
İran’da konuşuluyor tabii. Süryanilerin dağıldığı Ermenistan, Gürcistan, Rusya,
Güney ve Kuzey Amerika’da da konuşuluyor. Süryanice yazılı olduğu için geniş
bir edebiyatımız var. Örneğin; Büyük Filozof Bardaysan 2. asırda Nusaybinli Mor
Afram, 4. asırda 40 000 mısralık eseri Vat Britisch Museum’da 60 000 cilt
Süryanice kitap var. Dolayısıyla tüm Süryani Edebiyatını saymak çok zor. Ama
eski ve yeni Ahit, yani İncil ve Tevrat’ın ilk yazılımı Peşitta Süryanicedir.
Süryanicenin -Aramicenin -sayısız diyalekti vardır. Hazreti İsa’nin konuştuğu
Celil diyalektinden İran Urmiye’de halen yaşayan Süryani diyalekti, benim
anadilim Midyat Süryanicesi, Irak’ın değişik diyalektleri, hatta Midyat’ta her
köyün değişik şive ve diyalekti var. Türkçede Arapça yolu ile gelen sayısız
Süryanice kelime vardır. İslâmî terimlerin çoğu Aramice -Süryanice asıllıdır.
Arapça, Süryaniceden 1000 sene sonra yazı dili oldu. İslâm’ın beş şartına
ilişkin kelimeler, yani Arapça “savm”, “salat”, “zekât” kelimesi “şadet” ve
“hac” Arami- Süryani asıllıdır. “Savm”, “savmo”, “salat”, “slutho” “zekât”
aynen, “şehadet” “suhdutho”, “hac”, “hago” yine “Kuran” kelimesi, Süryanicede
“Kroyo okuma kitabı” anlamında. Ayrıca; “nebi” yine Süryanice asıllı. Bunun
dışında milâdî aylar Süryanicedir. Kemalist Türkçe arındırma (!!) politikası
çerçevesinde bazı ay adları ya Batıdan alınmış ya da uydurma isimler
verilmiştir. O zamana kadar hepsi Süryanice idi. Halen Süryanice olan “şubat”,
“nisan”, “haziran”, “temmuz”, “eylül” gibi adlar vs. gibilerine, Batıdan
“mart”, “mayıs”, “ağustos” gibi adlar alınmış; “kanun” ve “teşrin yerine”
“ekim, kasım, aralık, ocak” gibi uydurma isimler verilmiştir. “Ekim”i bir
şekilde kabul etsek bile, “kasım” son derece garip bir uydurma. “Aralık” ve
“ocak” da en basit deyimle, ilkel Süryanice ay adları, Mezopotamya Tanrıların
adları. Bilindiği gibi en büyük Mezopotamya Tanrısı “Temmuz” idi.
Ali İhsan Aksamaz: Süryanice
yayımlanan gazeteler var mı? Süryanice radyo- televizyon var mı, gerek Türkiye’de,
gerekse de dünyanın diğer ülkelerinde?!
İbrahim Seven: Çeşitli gazeteler ve
şimdi, internette, yaygın radyo artık pek kalmadı. Çeşitli TV istasyonları var.
Assyria TV, Suryoyo Sat, İştar TV, Suroyo TV vs.
Cumhuriyet döneminde inşa edilen ilk kilise 8 Ekim
2023 tarihinde açıldı: Yeşilköy Mor Efrem Süryani Kadim Ortodoks Kilisesi
+
“Süryaniler çok eski zamandan beri
yerleşik bir toplum!”
[2.
Bölüm]
Ali
İhsan Aksamaz: Şimdi de Süryani Tarihinden konuşalım;
çok eski günlerden bahsedelim; Hazreti İsa’dan önce hangi yüzyılda başladı bu
tarih? Ne gibi siyasî güce sahiptiler, hangi krallıklarda yaşadılar?
İbrahim Seven: Daha evvel bahsettim;
Hrıstiyanlık öncesi Asur, Babil, Fenike Aram devletleri vardı. Kraliçe
Semiramis, Süryanicesi Şamiram, Senharip, Nabukhadnasir Hammurabi, Annibal vs.
vs. Hrıstiyanlık sonrası, Urfa’da Abgar Krallığı ki, ilk Hrıstiyanlığı kabul
eden devlet kabul ediliyor. Asur, Babil, Fenike, Kartaca Arami tarihi yeterince
tanındığı için çok detaya gerek yok diye düşünüyorum.
Ali İhsan Aksamaz: Şimdi de,
Süryanilerin inancından bahsedelim, lütfen bahsedin! Biliyorum, Hazreti İsa’dan
sonra Hristiyan idiler. Hazreti İsa’dan önceki çağlarda hangi dine sahiptiler?
Kendilerine ait Kiliseleri var mıydı, yoksa bir başka Kiliseye mi bağlı idiler?
İbrahim Seven: Süryaniler daha evvel
çeşitli Tanrılara tapıyorlardı. Babil’de “Tammuz”, Asur’da “İştar”, Asur ve
Fenike’de “Baal”. Hrıstiyanlıkla beraber Süryani Ortodoks Kilisesi ve Doğu Kilisesini
kurdular. Kralı, Bizans İmparatorunu destekleyenler, kendilerini Rum Ortodoks
olarak niteliyordu. Antakya, Suriye ve Lübnan’da halen yaşıyorlar; artık Arapça
konuşuyorlar, Süryaniceyi terk ettiler, ancak konuştukları Arapça, Süryani
gramerinden çok etkilenmiş. Ayrıca Lübnan ve Suriye’de güçlü bir Kilise olan
Morani Kilisesi Katolik, ama kendini Süryani Morani Kilisesi olarak niteliyor.
“Süryanilerde
zanaat, sanat, ticaret, edebiyat, yaygın”
Ali İhsan Aksamaz: Günümüzde,
Süryaniler hangi coğrafyalarda yaşıyorlar? Hangi ülkelerde ne kadar nüfusla
yaşıyorlar? Kimse tamamen bilemez, ancak bütün dünyada ne kadar nüfusa sahip
Süryaniler?
İbrahim Seven: Süryaniler 15 milyon
civarında. Ancak kesin bir rakam vermek zor. Eski Vatanları Suriye, Mezopotamya
ve İran’da yaşıyorlar. Tabii, Avrupa, Amerika’da da yaşıyorlar. Türkiye’de
gittikçe azalıyorlar. En son yoğun olarak yaşadığımız Tur Abdin’de yakında yok
olma ile karşı karşıyayız. Brezilyada yenilen Başkanlık adayı Fernando Haddad
Süryani asıllıdır. Yine Erdoğan’a plâket veren Paraguay Cumhurbaşkanı.
Ali İhsan Aksamaz: Ben, çocuk iken,
İstanbul- Samatya’da yaşıyorduk. Oradan da biliyorum, Süryaniler zanaatkâr do
sanatçı millet. Biliyorum, Süryanilerden de büyük adamlar çıktı. Gerek Türkiye’den
ve gerekse diğer ülkelerden hangi önemli Süryanilerin adlarını verebilirsiniz?!
Geleneksel zanaatlar, kapitalist üretim ilişkilerinin
dayattığı yaşam tarzına yenik düştü [Fotoğraf:
M. Halis İş/ suryaniler.com]
İbrahim Seven: Süryaniler çok eski
zamandan beri yerleşik bir toplum. Dolayısı ile zanaat, sanat, ticaret,
edebiyat, yaygın. Mimarî, kuyumculuk, terzilik, ayakkabıcılık benim doğduğum
Midyat’ta Süryanilerin tekelinde idi. Büyük İsim deyince; Asur, Babil, Fenike,
Arami saydık. Milattan sonra Samasotali Lukyanos 2. asırda yaşamış. İnternette
okuyabileceğiniz 70 kitabı var. Samasota, yahut Süryanice okunuşu ile Şamshota,
Adiyaman’da Samsat adı ile anılırken barajın altında kaldı. Filozof Bardaysan,
Mor Afrem, Mor Yakup, Mor Gabriel. Sonra Malatyalı Bar İbri, Araplar Abulfarac
der, Tarihçi; 40 kadar eseri var. Yine Tarihçi Patrik Mor Michael, Rabo. Ayrıca
Gürcüleri, belki de Lazları Hrıstiyanliğa kazandıran Kapadokyalı Azize Nino.
Halen Gürcistan’da çok yaygın bir isim.
Ali İhsan Aksamaz: Biliyorum,
Süryaniler Suriye’de de yaşıyorlar. Size bir soru da Suriye’ye ilişkin sormak
istiyorum. Suriye’de emperyalistlerin çıkardığı kaostan önceki ve sonraki
duruma ilişkin sorayım. Önce ne durumdaydılar, şimdi ne durumdalar? Okulları
var mıydı? Gazete-radyo-televizyonları var mıydı? Suriye Meclisinde
milletvekilleri var mıydı?
Süryanilerde
Telkâri Sanatı [Fotoğraf: suryaniler.com]
İbrahim
Seven: Suriye bizim vatanımız, adını bizden aldı, adımızı
ondan aldık. Suriye, Süryanilerin nispeten
en serbest oldukları yerdi. Okulları ve gazeteleri vardı. 1915 Süryani
Soykırımından sonra Suriye’ye geçen Süryaniler 1928’de ilkokullarını Kamışlı’da
açtı. Sadece milletvekili değil, her zaman Süryani bakan vardı. Teröristlerin
diğer generallerle beraber katlettiği Genel Kurmay Başkanı Davut Racaa, Rum
Ortodoks Kilisesine mensup bir Süryani idi. Şu anda Suriye Parlamentosu Başkanı
aslen Mardin’in bir köyünden göç eden bir ailenin mensubu.
Ali İhsan Aksamaz: Benim başka
soracağım yok, şimdilik bu kadarı yeterli. Sizin başka söyleyecekleriniz varsa,
onları da söyleyin, Lütfen! Ben size çok teşekkür ediyorum. Allah, sizi
insanlık yolundaki mücadelenizde korusun ve güç versin!
İbrahim
Seven: Yeterince yoğun oldu. Teşekkür ederim
Bir gencin cinayetle son bulan hayatı ve bu trajik
son etrafında gelişen olayları dinî, mezhepsel, ideolojik, siyasî ve mikro
milliyetçi bakış açılarının etkisinden uzak, insanî bir yaklaşımla seyirciyle buluşturan
bir film: “Kapı” (2019 y.)
Bitti…
“Suryanuri
Nenas kuğun muşi alboni!”
[Noʒ̆ile- 1]
(Goʒ̆otkvala:
Andğaneri musafiri çkimi İbrahim Seveni ren. Ma muşi coxo berobaşen doni
mignapun. TSİP-işi goʒ̆oncğonerepeşen arteri rt̆u; eşo komşuns. Ti-muşi ren
Turkiyeşi beciti p̆olit̆ik̆uri ç̆k̆onepeşi art-arti. Turkiyeşi p̆olit̆ik̆uri
tarixişi k̆uçxoni ansik̆lopedepeşi art-arti ren. Mara çkin Turkiyeşi mcve do
ağani p̆olit̆ik̆uri ambaepeşen va bğarğalit, va molapşinit. Emus kuğun
Suryanuri diʒxiri. Emuşeniti am noğarğaleşi tema ren Suryanepeşi; entepeşi
nena, tarixi, cera, maxoroba. Aya ren çkini noğarğaleşi t̆ekst̆i. Ali İhsan
Aksamazi)
+
Ali İhsan Aksamazi: İbrahim Begi;
Çkin Suryani coxoten Suryanepe miçkinan do viçinopt Turkiyes. Çkvalepekti am
coxoten giçinopani? Maartano aya gk̆itxat!
İbrahim Seveni: İsaşen ʒ̆oxleni orapes,
çkvadoçkva Samuri ok̆obğalepe do devletepe kort̆es xolos Yulvas; Asurulepe,
Babilonurepe, Arameulupe, Fenik̆elurepe, İbranurepe. Krist̆ianoba şk̆uleni
orapes, am ok̆oğalapek ok̆uinç̆es oşkaruli nena do oşkaruli ceraten. Suriyuri
gnapaten, entepes “Suryani” coxo geidvinu. Suriyeşi coxo Assuryaşen mulun; eşo
itkven. Mara aya ren ok̆itxonişi dulyapeşen. Mcveşi Yunanurepeşi osimaduten,
“as” ren p̆refiksi do aya coxo iqveren “Syria”. Moro, “Suriye” itkvaşi, aʒ̆ineri
Suriyeşi Arabuli Cumhuriyetişi t̆erit̆oria vardo, noğa T̆arsusişen noğa
Hakkarişa, ekşen noğa Gazzeşa; aʒ̆ineri Lubnani, Filistini, Suriyeşi Arabuli
Cumhuriyeti do Urdunişi dixape rt̆es aya mcveşi “Suriyeşi” doloxe. Edo aya
dixape rt̆es Romaşi İmp̆arat̆orişi eyaleti, “Suriye” coxoten.
Am ok̆oğalepek inebes do imanceles Aramuri Nena do Aramuri Albonişa.
Krist̆ianobaşi oşʒ̆anuraten, entepes “Suryani” coxo geidvinu do Aramuri
Krist̆ianobaşen ʒ̆oxleni coxo, ok̆obğalas coxo aqu. Mara K̆ilise ok̆oiʒ̆k̆aşi,
Yulva K̆iliseşi k̆oçepes majurapek “Nasturi” coxo geodves. Edoxolo; (16.) vit̆o
maanşani oşʒ̆anuras, namtini k̆oçepek ok̆uirtes Yulvaşi K̆iliseşen do Romaşi
Pap̆aşi K̆iliseşa guri komeçes do entepes “Keldani” coxo geidvinu. Amutenti;
Nasturi, Keldani, Asuri do majurape renan Suryani; eşo matkvenan.
Ali İhsan Aksamazi: Suryanepeşi
nananenaşen bğarğalat, molapşinat! Suryanuri nena, namu nenapeşi ocağişen ren?
Maartano mundes do namu alboniten iç̆arinu Suryanuri nena? Ti-muşi alboni
uğuni? Muk̆o bonca uğun Suryanuri nenas? Namu k̆eleşen namu k̆eleşa iç̆aren?
Maržgvani k̆eleşen k̆vazali k̆eleşai varna k̆vazali k̆eleşen maržgvani
k̆elaşai? Muk̆o xonaroni do uxonare bonca uğun Suryanuri nenas? Andğaneri
ndğas, namu albonepeten iç̆aren? Suryanuri nenaten ç̆areli İncili/ Biblia
koren; eşo miçkin. Aya mundes iç̆arinu maartano? Dido mcveşi orapes, namu
coğrafyapes iğarğalinet̆u do aʒ̆i namu coğrafyas iğarğalinen Suryanuri nena?
Suryanuri nç̆arolobaşi mcveşi orapaşenti molamişinit, iqveni?! K̆arta nenas
kuğun, eşo miçkin, Suryanuri nenas muk̆o do mu dialekt̆epe uğun? Andğaneri
ndğas, namu nenapes namu eʒxeri zit̆ape uğunan Suryanuri nenaşen? Eşo giʒ̆vat;
Turkulis mu eʒxeri zit̆ape uğun Suryanuri nenaşen? Ar-jur amk̆ata zit̆a kogamamisvarit
arşvacis, mu iqven!
İbrahim Seveni: Suryanuri Nena ren
Samuri Nenapeşi Ocağişen; eşo işinen. Moro; aya zit̆a, “Samuri Nenapeşi Ocaği”,
(19.) vit̆o maçxorani oşʒ̆anuraşi noxvene ren. Edo Sami ren Hazreti Nuhuşi sum
skirişen arterişi coxo. Suryanuri Nenas kuğun muşi Alboni. Lazkiyeşi Olandes,
aya alboni ren yeçkindineri Fenik̆eluri Albonişen. Edo aya alboni ren çkva
abst̆rakt̆uli K̆arfişç̆araşen. İlkineri alboni ren; eşo içkinen. Yunanuri
Alboni, Latinuri Alboni, eşo giʒ̆vat; Hinduri Alboniti, aya albonişen
yeçkindineri ren. Moro, (20.) maeçani oşʒ̆anuras xmareli aʒ̆ineri Turkuli
Alboniti yeçkindineri ren em albonişen.
Samuri albonepes mtelo xonaroni bonca va uğun; (22) eçi do jur bonca do (5) xut
xonaroni nişani kuğun. Maržgvani k̆eleşen k̆vazali k̆eleşa iç̆aren. Andğaneri
ndğasti, Suryanuri nena iç̆aren Suryanuri Alboniten. Suryanuri Nenas kuğun
oç̆aruşi adeti İsaşen ʒ̆oxleni (4.-5.) maotxani- maxutani oşʒ̆anurepeşen doni.
Moro, otkvaluşi vore; aya ren dido ginže ora. Edo andğaşa namtini oç̆aruşi
formiten oktirobati aqu am albonis. Suryanuri Nana, çkva isa giʒ̆vat,
Krist̆ianobaşen ʒ̆oxleni Aramuri Nena, oç̆aru do dip̆lomasişi nena rt̆u
Mezop̆ot̆amyas, muç̆o Suriyes eşo do P̆ersuli İmp̆arat̆orobas. Suryanuri nena
oraten iç̆it̆anen mara, Mcveşi Suryanuri skidaldixapes, Mezop̆ot̆amya, Suriye,
İranis iğarğalinen, moro. Suryanepes skidunan Ermenistan, Gurcistani, Rusya,
Omjore do Olande Amerik̆asti; ekonaşis iğarğalinen.
Suryanuri Nena ren ç̆areli, emuşeniti dido xampa mç̆araloba komiğunan çkin. Noʒ̆ireni
mekçat; Didi Filozofi Bardaysanişi (2.) majurani oşʒ̆anuras, Nusaybinuri Mor
Aframişi (4.) maotxani oşʒ̆anuras ç̆areli (40.000) jure neçi vit̆oşi misraloni
noxvene. Vat Britisch Museumis (60 000) sume neçi vit̆oşi cildoni Suryanuri
ketabi koren. Edoxolo Suryanuri Mç̆araloba mteli gamagisvarat na, aya perpu/
k̆olari va ren, ayati miçkit̆an! Mara, İncili do Tevrat̆işi iptineri ç̆arala,
“Peşitta” ren Suryanuri. Suryanuri Nenas -Aramuri Nenas kuğun uk̆oreʒxu
diyalekt̆i. Hazreti İsaşi Nena ren Celiluri diyalekt̆işen; İran- Urmiyes
Suryanepe skidunan do entepeşi diyalekt̆i. Çkimi nananena ren Midyaturi
Suryanuri Nena. İrak̆is, Eşo giʒ̆vat; Midyatişi k̆arta oput̆es kuğun çkvadoçkva
şive do dialekt̆epe.
Turkuli Nenas kuğun uk̆oreʒxu Suryanuri nenaşen eʒxeri zit̆ape; Arabuli nenaşi
gzaten moxtimeri renan. Akoni İslamuri zit̆ape renan didopeten Aramuri-
Suryanuri cincişen. Arabuli Nena iqu ç̆aralaşnena Suryanuri nenaşen (1000)
vit̆oşi ʒ̆ana şk̆ule. İslamobaşi (5) xut şarti; Arabuli “savm”, “salat”,
“zekât” steri zit̆ape, “şadet” do “hac” mulun Aramur- Suryanuri cincişen.
“Savm”, “savmo”, “salat”, “slutho” “zekât” eşo; “şehadet” “suhdutho”, “hac”,
“hago” xolo zit̆a “Qurani”, Suryanuri “Kroyo ok̆itxuşi ketabi” gnapaten ren do
eşo eʒxeri zit̆ape korenan. Edoxolo zit̆a “nebi” mulun Suryanuri nenaşen.
Amuşen met̆a, Miladuri tutapeşi coxopeti renan Suryanuri. Kemalist̆uri
p̆olit̆ik̆apeten, Turkuli tutapeşi ağani coxope varna Yulvaluri nenapeşen eʒxeri
ren varnati ğula ren. Emindroşakis mtel tutapeşi coxope rt̆u Suryanuri. Xoloti
“şubat”, “nisan”, “haziran”, “temmuz”, “eylul” steri coxope Suryanuri Nenaşen eʒxeri
ren. Gyulvuri nenapeşen eʒxeri zit̆ape “mart”, “mayis”, “ağustos” kuğun Turkuli
nenas. “K̆anun” do “teşrin” vardo, “ekim, kasım, aralık, ocak” steri ğula
zit̆ape kuğun andğaneri Turkuli nenas. “Ekimi” şeni mutu va matkven mara,
“kasimi” ren onç̆eloni ğula zit̆apeşi arteği. “Aralik” “ocak”-ti ren
p̆rimit̆iuri Suryanuri tutapeşi coxope; aşo matkven. Aya coxopeti mulunan
Mezop̆ot̆amyaşi Trangepeşi coxopeşen. İris miçkinan, İrişen didi Mezop̆ot̆amyuri
Trangis coxont̆u “Temmuz”.
Ali İhsan Aksamazi: Suryanuri
nenaten gamoçkvineri gazetape reni? Suryani nenaten radyo-t̆elevizyonepe reni;
ginon Turkiyes, ginon kianaşi çkvadoçkva dobadonapes?
İbrahim Seveni: Gazetepe do radiope
açkva dido gont̆aleri va doskidu, int̆ernet̆is. Çkvadoçkva radioşi ist̆asyonepe
koren: “Assyria TV”, “Suryoyo Sat”, “İştar TV”, “Suroyo TV” do majurape.
Naqonasunon…
+
“Suryanepe renan dobargeri ok̆obğala dido mcveşi oşʒ̆anurapeşen
doni!
[Noʒ̆ile- 2]
Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti
Suryanepeşi ist̆oriaşa komoptat; molapşinat dido mcveşi dğalepeşen. Suryanepeşi
ist̆oria, Krist̆eş ʒ̆oxleni namu oşʒ̆anuras geiç̆k̆u. Muperi p̆olit̆ikuri
menceli uğut̆es, namu omapeşi doloxe skides?
İbrahim Seveni: ʒ̆oxleti
molagişinit; Krist̆ianobaşen ʒ̆oxleni Asuri, Babili, Fenik̆e Aramişi devletepe
kort̆u. Nanmapa Semiramisi, Suryanuri nenaten Şamirami, Senharip,
Nabuxadnasiri, Hammurabi, Annibali do majurepe. Krist̆ianoba şk̆uleni, Urfas
Abgarişi Omape; am omapek iptinero inebu Krist̆ianoba; eşo işinen. Asuri,
Babili, Fenik̆e, K̆art̆aca, Aramişi tarixi k̆aixeşa içkinen, emuşeniti det̆ayi
va mekçapt, aya dogibağunan, eşo visimadep.
Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti
Suryanepeşi ceraşen molapşinat, molamişinit, mu iqven! Ma miçkin Krist̆ani
rt̆es do eşo renan, Krist̆e şk̆uleni oşʒ̆anurapes. Krist̆eşen ʒ̆oxleni oşʒ̆anurepes
mu cera uğut̆es? Meçkineri K̆ilise uğut̆esi varna namu K̆ilisepeşa mek̆ireli
rt̆es?
İbrahim Seveni: ʒ̆oxleni orapes,
Suryanepek ucertes çkvadoçkva Trangepes. Babilis “Tammuz”; Asuris “İştar”;
Asuri do Fenik̆es “Baal”. Krist̆ianobaten, Suryanepek dodges Suryanuri
Ort̆odoksuli K̆ilise do Yulva K̆ilise. Mapak Bizansişi İmp̆arat̆oris numxvacuşi,
muşi maxorobak ti-muşi Urumuri Ort̆odoksi şinapt̆u. Antakya, Suriye do Lubnanis
aʒ̆iti skidunan; entepek açkva Arabuli Nena ğarğalapan, naşkves Suryanuri nena.
Mara entepeşi Arabulis kuğun Suryanuri gramerişi tesiri. Edoxolo, Lubnani do
Suriyes koren dido menceloni Moranişi K̆ilise, K̆at̆olik̆uri, mara ti-muşi,
Suryanuri Moranişi K̆ilise yado ognapaps.
Ali İhsan Aksamazi: Andğneri ndğas,
Suryanepe, namu coğrafyapes skidunan? Namu dobadonapes muk̆o maxorobaten
skidunan? Mitis mtelo mutu va atkven mara, muk̆o maxoroba uğunan mtel kianas?
İbrahim Seveni: Eşo ptkvat na, aşo
ptkvat na; Suryanepeşi maxoroba ren (15) vit̆oxut milyoni k̆onari. Mara, ʒ̆ori
muk̆onobaşen mutu va matkvenan. Mcveşi dobadona mutepeşis; Suriye,
Mezop̆ot̆amya do İranis skidunan. Moro, Avrup̆a, Amerik̆asti skidunan. Dğaşen
dğaşa iç̆it̆anenan Turkiyes. Didopeten Turabdinis pskidurt mara, ekonaşisti
ğuraşmedginobas voret.
Brezilyas ucgine dudmaxvanconaşi k̆andidat̆i Fernando Haddadis k̆uğun Suryanuri
diʒxiri. P̆araguayişi Dudmaxvanceti eşo, emuk komeçeret̆u p̆lak̆et̆i Erdoğanis.
Ali İhsan Aksamazi: Ma bere
vort̆işi, noğa İst̆anbolişi raioni Samatyas pskidut̆it. Ekolenti komiçkin,
Suryanepe renan zanaatkyari do maxeşnoxvene milleti. Edo eşo miçkin,
Suryanepeşenti didi k̆oçepe gamaxtu. K̆ult̆uruli speros namu didi Suryani
k̆oçepeşi coxope megaçenan çkinda, ginon Turkiyeşen, ginon kianaşi çkvadoçkva
dobadonapeşen?!
İbrahim Seveni: Suryanepe renan
dobargeri ok̆obğala dido mcveşi oşʒ̆anurapeşen doni. Amutenti zenaatkyari, maxeşnoxvene
renan do ticareti do edebiyati ren dido gont̆aleri entepeşi doloxe. Ma
yepçkindi noğa Midyatis do ek mimaroba, mak̆uyumoba, teržoba, modvaloba steri
dulyape mteli xvala Suryanepek xes okaçapt̆es.
Didi coxopeşen; Asurulepe, Babilonurepe, Arameulupe, Fenik̆elurepeşi coxope
molagişinit. Krist̆e şk̆uleni Samasotali Lukyanosi skideren; int̆ernet̆işen
gažirenan muşi skidala. Emus kuğun ç̆areli (70) sume neçidovit ketabi; Samasota
varna Suryanuri otkvaluten Şamşota. Adiyamanis Samsat coxoten işinet̆u mara,
gedgineri ağani xurgişi ʒ̆k̆arepes doloskidu do gondunu. Filozofi Bardaysan,
Mor Afrem, Mor Yakup, Mor Gabriel. Uk̆ule Malatyuri Bar İbri, Arabepeş k̆elen
Abulfarac coxoten içkinen, matarixe; (40) jureneçi k̆onari ç̆areli noxvene
kuğun. Xolo Matarixe P̆at̆rik̆i Mor Michael, Rabo. K̆ap̆adok̆yuri Azize Ninok
Gurcepe (gonep Lazepeti) Krist̆ianobas uç̆andu, emusti Suryanuri diʒxiri
kuğut̆u. Nino ren dido gont̆aleri coxo Gurcistanis.
Ali İhsan Aksamazi: Ma miçkin,
Suryanepe Suriyesti skidunan. Ma gk̆itxat, minon, ar k̆itxala gk̆itxat
Suriyeşen. Suriyes emp̆eryalist̆epeşi noxvene kaosişen ʒ̆oxleni do aya kaosi
şk̆uleni Suryanepeşi xalişen gk̆itxat. ʒ̆oxle mu xalis t̆es do aʒ̆i mu xalis renan?
Nʒ̆opulape uğut̆esi? Gazetape radio-t̆elevizyonepe uğut̆esi? Suriyeşi
p̆arlament̆os dep̆ut̆at̆epe uqonunt̆esi?
İbrahim Seveni: Suriye ren çkini
dobadona. Coxo çkini ren muşi coxo do muşi coxo ren çkini coxo; emus coxo
gevodvit, emuk coxo muşi komomçes. Suryanepe, didopeten dudmoşletineri rt̆es
Suriyes. Nʒ̆opulape do gazetape kuğut̆es. (1915) vit̆onçxorooşidovit̆oxut ʒ̆anaşi
jenositi şk̆uleni orapes, Suriyeşa mextimeri-dobargeri Suryanepek gonʒ̆k̆es
geç̆k̆apuroni nʒ̆opula noğa Qamişlis,(1928) vit̆onçxorooşidoeçidoovro ʒ̆anas.
Xvala mebusi var, iroras Suryanuri naziriti kort̆u Suriyes. T̆erorist̆epek
majura generalepe k̆ala Suriyeşi Armiyaşi dudmaxvance Davut Racaati doğurines,
Urumuri Ort̆odoksuli K̆iliseşa mek̆ireli rt̆u eya, mara Suryanuri diʒxiri kuğut̆u.
Suriyeşi P̆arlament̆oşi aʒ̆ineri dudmaxvanceti, cinciten, noğa Mardinişi ar
oput̆eşen dobargeri ocağişi bere ren.
Ali İhsan Aksamazi: Ma ok̆itxuşi
çkva mutu va miğun; ak̆onari ambai domibağunan. Tkvan otkvaluşi çkva mutu
giğunan na, eti miʒ̆vit, mu iqven! Ma dido şukuri giʒ̆umert. Allahik k̆oçinoba
şeni pelaperi noxvenepes dokçvan do menceli mekçan!
İbrahim Seveni: Ak̆onari
dogibağunan. Mç̆ipaşaşi bğarğalit. Şukuri giʒ̆umert.
Diçodu…
https://www.circassiancenter.com/tr/suryaniler-cok-eski-zamandan-beri-yerlesik-bir-toplum/
https://sonhaber.ch/ibrahim-seven-ile-soylesi-turkce-lazca-1-bolum/
https://sonhaber.ch/ibrahim-seven-ile-soylesi-turkce-lazca-2-bolum/
