Noğa Sakaryaşi Kartveli Gurci do Lazepeşi Derneğişi
Dudmaxvance Must̆afa K̆olat̆ik Ğarğalaps
“Minoba Domiğurunan, Nenape Domiğurunan!”
(Goʒ̆otkvala: Must̆afa K̆olat̆i ren Sakarya Kartveli-Gurci do Lazepeşi Derneğişi
dudmaxvance. Aya derneği ren ağani gedgineri; ar-jur tuteri ren. Eşo miçkin ma.
Hemi Lazi gamantanerepeşi didok, hemiti namtini Gurci gamantanerepek derneğişi
coxoşa reakʒia meçapan. Edo entepes meraği aqves aya coxoşa. Mati meraği maqu
hemi derneğişa hemiti coxo muşişa do emuşeni ar int̆erviu dop̆i. Must̆afa begik
int̆erviu komomçu. Aya ren eya int̆erviuşi t̆ekst̆i. Ali İhsan Aksamazi)
+
Ali İhsan Aksamazi: Must̆afa begi; ipti tkvan giçinat!
Eşo minon ma… Tkvan mi ret? Sonuri ret? Muk̆o ʒ̆aneri ret? Namu nʒ̆opulapes
igurit? Mu dulya ikipt? Mesleği tkvani mu ren? Muten skidurt? Çileri reti?
Berepe giqonunani? Namu nenape giçkinan? Mk̆ule nenaten giʒ̆vat; biografi
tkvanişen ambari komomçit, mu iqven!
Must̆afa K̆olat̆i: Ma noğa Sakaryas dovibadi do dovirdi. Noğa
Sakaryaşi ç̆it̆anoğa Sapancaşen vore. Sakaryaşi Universitet̆işi Xuraşi
Gamantana do Sp̆ort̆uli Mağali Nʒ̆opulaşen Xuraşi gamantanaşi mamgurapale
gamapti. Andğaneri ndğas ticareti vikip
noğa Sakaryas. Çileri vore. Yağmur (İa), Toprak (Şota) do Tamara coxoni sum
bere komiqonunan. (39) eçi do vit̆on çxoro ʒ̆aneri vore.
Ali İhsan Aksamazi: Ma eşo miçkin ki, tkvan
(1877-1878) 93 Harbişi muhaciri ret.
Emk̆ata ar muhaciri ocağişi bere ret. Batumişen muhaciri moxtimeri ret. Eşo
miçkin. Tkvan nak̆otxani diʒxiri, nesili ret? Edo cinciten tkvan Batumişi namu
oput̆eşen ret? Ekonuri oput̆e tkvanis mu coxons? Ekonuri oput̆e tkvanişi coxo
mu ren? Akonuri oput̆e tkvanis mu coxons? Batumis mzaxalepe, diʒxirimşinepe giqonunani? Mu soyadi, mu gvari giğunan
ekonuri?!
Must̆afa K̆olat̆i:
Ho, Batumişi oput̆e Maradidişen muhaciri moxtimeri ocağişi (4.) maotxani diʒxirişen
bere vore. Sapancaşi oput̆es Muradiyes dobargeri renan mcveşepe çkini. Žegne
çkini ren K̆olot̆oğli. Gurci do Lazepeşi
didos ambari va uğunan mcveşi gvarepeşen; çkinti eşo; dobağine ambari va
miğunan mcveşi gvari çkinişen. Mara Maraditişi maxalle P̆ap̆navetişen voret, xvala eya komiçkinan do
mutu var. Mcveşepek tkumert̆es ki,çkini gvari rt̆u P̆ap̆inaže.
Ali İhsan Aksamazi: Noğa Sakaryas eşo oput̆epe koren ki,
hemi Gurcepe, Çvenebure, hemiti Lazepe skidunan. Tkvani oput̆eti eşo reni, va
miçkin… Bazi- bazi eşo iqven ki, namtini k̆oçepe babaşen Lazi, nanaşen Gurci,
Çveneburi; namtini k̆oçepeti babaşen Gurci, nanaşen Lazi renan. Amk̆ata
mzaxalepe, diʒxirimşinepe giqonunani?
Amk̆ata k̆oçepe içinopit?!
Must̆afa K̆olat̆i:
Noğa Sapancaşi Lazuri do Gurculi oput̆epe renan xolosoni artikartişa. Emuşeniti
Lazepe k̆ala Gurcepeşi oçilu-okomocu opşa ren. Otkvaluşi vore; nana çkimi ren Ç̆ani;
baba çkimişi nanaşi nana ren Ç̆ani. Dido Lazişi nana varna çili ren Gurci. Çkimi
jur nandidi ren kimoceri Ç̆anepe k̆ala. Majura k̆elendo jur dadi çkimi kimoceri
ren Gurcepe k̆ala. Ma eşo otkvalu minon ki, akonuri jur xalk̆işi xolosonoba do
entepeşi şkas aya diʒxirimşinoba mutepeşi ok̆ap̆etanu va ren ar tesadufuri
dulya. Aya ren oşʒ̆anurapeşen moxtimeri artonobaşi lande. Derneği çkinişi
doloxeni opşa Lazi megabre çkinis kuqonun Gurci nana, varna opşa Gurci megabre çkinis kuqonun Lazi nana.
Ali İhsan Aksamazi: Must̆afa Begi; Namtini Gurcu
gamantanerepekti reakʒia meçapan derneğişi coxoşa. Edo tkumernan: “Çkin
Kartveli va voret, Çveneburi voret, Gurci voret!” Namtini Gurcepekti, “Çkin
Kartveli va voret, mara Turki voret, Muslimani voret, hemiti Çveneburi
voret”-ya tkumernan. Emuşeniti reakʒia
meçapan derneğişi coxoşa. Xolo Lazi gamantanerepeşi didokti reakʒia meçapan
derneğişi coxoşa. Edo “Çkin Gurci va voret. Çkin Kartveli va voret. Aya
derneğis cumaloba va uğun Lazepeşa. Gurcistanişi devletik aya derneğis
numxvacups. Gurcistanişi K̆ilisek aya derneğis numxvacups”-ya tkumernan. Edo
eşo ižiren ki, namtini Gurci gamantanerepek do Lazi gamantanerepeşi didok k̆ai
toliten va goʒ̆k̆ernan derneğis. Amk̆ata fik̆irepe şeni muepe gatkvenan? Mu
isimadept? Hele miʒ̆vit, mu iqven!
Must̆afa K̆olat̆i: Komiçkin; mtel dulyaşi sebebi ren aya t̆ermini,
zit̆a: Kartveli. Aya t̆ermini kuğun jur maana. Maartani maana ren mçire maana, Gurcistanişi
p̆ersp̆ektifişen; coğrafyaşi dominant̆i milleti şk̆elen; Aç̆arulepe, Gurialurepe,
Megrelepe, Svanepe, Kartlurepe, K̆axeturepe, Mesxeturepe do majurape şk̆elen
gedgineri artobaşi coxo ren aya. Aya milletik yoçkindu ar devleti. Aya artobati ren oşʒ̆anurepe ʒ̆oxleşen
yeçkinderi siyasuri, k̆ult̆uruli artoba. Eya milletişi coxo ren aya coxo; t̆ermini: Kartveli.
Tarixuri p̆ersp̆ektifişen visimadat na, “Lazi” coxoten, na molişinen aya xalk̆i
çkiniti Kartveli milletişi doloxe rt̆u, oşkenda oşʒ̆anurepes. Emindroneri xali
rt̆u aya. Andğaneri ndğasti, aya t̆ermini aya maanaten ixmarinen Gurcistanis.
Edo Kartveli ren Gurcistanişi milletişi milleturi coxo. Dulya aşo ren do aşo
miçkit̆an. Mçire maanaten, t̆ermini Kartvelişi maana ren aya.
Aʒ̆iti aya t̆erminişi umçire maanaşa komoptat. Aya zit̆aşi,
t̆erminişi, Kartvelişi Turkuli nenaşa tercume ren Gurcu. Edo eşo itkvinaşiti, Lazepeşi didokti rekʒia meçaps. Aya ren
normali; entepeşi reakʒia ren normali. Aya ren t̆erminolojuri p̆roblemi. Zit̆a Kartvelişi
maana Turkulişa Gurcu yado goktiru ren p̆roblemi.
Axiristi, ar Lazik ti-muşi muşeni Gurcu şinas ki?! Çkin akonuri Lazepe va
pşinapt Gurci; entepes “tkvan Gurci ret,”-ya va vuʒ̆vit, eşo mutu otkvaluti va
minonan. Edo ma otkvaluşi vore ki, ma Gurci vore mara, armitxanik, “ Si Lazi re,”-ya tkvaşi, ma aya manişa k̆abuli
vikip; emuşeni ki, aya coxo ti- çkimi ma mitarifups; eşo visimadep ma. Aya
terminolojiuri p̆roblemepeşi oçodinu do aya p̆roblemepeşi olagu şeni namtini ak̆t̆ivit̆epeşi
doloxe viqvaten; eşo visimadept, moxtaneri orapeşi doloxe. Goşogorape,
seminerepe, k̆onferansepeşi oxvenuti guris komiğunan çkin. Andğaneri ndğas,
mtel antepe Turkuli nenaten vikipt mara, çkini nena bğarğalatşi, çkvadoçkva t̆erminepeti
yeçkindun.
Otkvaluşi vore ki, zit̆a Gurcu va ren Gurculi zit̆a. Zit̆a
Laziti va ren Lazuri zit̆a. Aya coxope
galenepek momçes, aya zit̆ape. Dido mcveşi orapes, Andğaneri Turkiyeşi Yulva
Uçamzoğaşi semti do Gurcistanişi Geolva semti rt̆u Romaşi İmp̆eriaşi landeşi
doloxe. Andğaneri Yulva do Omjore Gurcistanişi semtepe rt̆es İranişi landeşi
doloxe. Eşo rt̆u. Romalurepek Geolva k̆eleni
xalk̆is Lazi; İranurepekti Gurcistanişi
Yulva do Omjore k̆eleni xalk̆is Gurci uʒ̆umert̆es. Mara çkini p̆ap̆uşp̆ap̆upes
ti- mutepeşi aya coxopeten va uçkit̆es do eşoti va ognapapt̆es. Çkini p̆ap̆uşp̆ap̆upek
ti-mutepeşi mutepeşi semtepeten ognapapt̆es. Noʒ̆ireni iqvas; eşo dogaç̆iratşi,
Ç̆anetişi xalk̆ik Ç̆ani, Aç̆araşi xalk̆ik Aç̆areli, Guriaşi xalk̆ik Guriuri
steri coxopeten ognapapt̆es ti-mutepeşi; eşo şinapt̆es do mutu var. Amuşen met̆i
majura noʒ̆irenepeti memaçen tkvanda aya temaşen.
Aʒ̆iti komoptat majura zit̆apeşa; Gurculi Çveneburişa varna
Lazuri çkineburişa; aya t̆erminepeşa komoptat. (17.) vit̆o maşkvitani oşʒ̆anuraşen,
eya semtis İslamobaşi gont̆aluten t̆ermini Kartveli iç̆it̆anu; Xvala Krist̆ianepes duskidu aya
coxo. Ti-mutepeşi Krist̆ianepeşen gamak̆at̆u
şeni aya t̆ermini, Çveneburi, ixmares Muslimanepek. Emuşeni ki, entepes
Muslimanoba eşo oxoʒ̆onapapt̆es vaizepek emindros. Aya xalk̆is mcveşi religia, dini gundunu mara, nena do minoba
mutepeşi çkar va gundunu aya xalk̆is; va goç̆k̆ondes nena do minoba mutepeşi.
Etnik̆uro Turki va rt̆es. Hemi Turkepeşen, hemiti Krist̆iani diʒxirimşinepeşen
ti-mutepeşi gamak̆atu şeni, ti-mutepeşi Çveneburi varna Çkineburi ognapes. Emindroneri dinuri do milleturi t̆erminepe ar
va rt̆u. Eşo ptkvat, jur t̆erminis, Turki do Muslimanis ar maana kuğut̆u; Kartveli
do Ortodoksuli Krist̆ianisti emk̆ata maana kuğut̆u. Aya semtişi xalk̆i oʒ̆irapt̆u
aya t̆erminik. Lazepeti aya t̆erminişi doloxe rt̆u. Emuşeniti eya semtis
skideri xalk̆i Muslumani rt̆u do Krist̆iani diʒxirimşinepe mutepeşişen
dimendranes. Kristiani diʒxirimşinepe şk̆elen gamik̆atinu Muslimanepe.
Andğaneri ndğas, kiana va ren emindroneri gagnapaten.
Emuşeniti çkineburi t̆erminepe, goçk̆ondineri t̆eriminepe, paxape do k̆ult̆uri
çkini viçinat, voskendinat; aya ren aya dulyaşi ora. Galenepek na momçes coxope
va ren endoli çkineburi t̆erminepeşi oxmaruşa.
Aʒ̆iti komoptat galeni başkapeşi mpuleri xeşa! Çkin domaç̆iranşi, hemi Turkiyeşi Cumxuriyetişen
hemiti Gurcistanişi devletişen oşvelapuşi talebepe maqvasunon. Aya ren opşa normali.
Jur dobadonati çkini ren. Turkiyes dovibadit do dovirdit; pskidurt. Mara Gurcistani
ren çkini p̆ap̆ulep̆eşp̆ap̆ulepeşi dobadona. Çkin xeleberi voret, emuşeni ki,
çkin komiğunan jur dobadona. Namtinepes ar dobadona bile va uğunan. Mu p̆at?!
Aʒ̆iti K̆iliseşi temaşa komoptat. Gurcistanişi maxoroba
ren didobaten Krist̆iani. Aya iris miçkinan. Ma komikçin, akonuri Lazi do
Gurcepeşi artoba do k̆ult̆uruli moxva rdala va noʒ̆ondunan namtinepes. Entepes
aya artoba va unonan. Uk̆ule Ant̆i-Gürcistani
p̆ropagandepeşi landeten, namtinepek aya malzepe ikipan. Çkin varti Gurcistanişi K̆ilise k̆ala, varti Turkiyeşi
Diyanet İşleri Başkanluği k̆ala organiuri
k̆ont̆akt̆i miğunan. Aya ren artoba
çkinişi duşmanepeşi umaanoni do uğnose iftirape. Aya ren çkini gza. Çkar mitişi zoriten va
mevaşkvaten aya gza. Edo çkar mitis diniten, religiaten k̆imet̆i va mepçapt.
Çkini şeni k̆arta dini ren xvameri.
Ali İhsan Aksamazi: Ma feysbuk̆işi but̆k̆a tkvanişen
doviguri ki, tkvan k̆ult̆uruli saxas, speros içalişaginonan. Eşo tkumert tkvan.
Mu k̆ult̆uruli akt̆ivit̆epe qvaginonan?! Mu k̆ult̆uruli p̆rogramepe giğunan? Mu
p̆rojepe giğunan? Gurcepe şeni mu
ak̆t̆ivit̆epeşi p̆rojepe giğunan?! Xolo Lazepe şeni mu ak̆t̆ivit̆epeşi p̆rojepe
giğunan?! Ma k̆onk̆ret̆uli p̆rojepe gk̆itxup tkvan?!
Must̆afa K̆olat̆i: Ho… Lazuri do Gurculi nenapeşi k̆ursepe
maqvasunonan. Oxoronuşi do çkineburi musik̆aşi k̆ursepeti maqvasunonan. Lazuri do
Gurculi birapapeşi k̆oroşati toli komiğunan; aya aʒ̆işen vognapat do giçkit̆an.
Mtini giʒ̆vat; opşa p̆rojepe komiğunan çkin aya speros. Edo oratenti kožirasenan
k̆oçepek; eşo minonan çkin.
Ali İhsan Aksamazi: Ma eşo visimadep ki, Turkiye do
Gurcistani hemi manžageri, hemiti dosti renan artimajuraşa. Edo akonuri-ekonuri
Gurcepeşi do Lazepeşi cumalobak hemi Turkiye do Gurcistanişi dostobas, hemiti
ekonuri- akonuri Lazepe do Gurcepeşi k̆ult̆uruli cumalobas numxvacasunon. Aşo miçkin ma… Edo eşoti
mepşven… İris miçkinan k̆ult̆urik sinori
va içinops. Aya p̆olit̆ik̆uri gagnapaten va giʒ̆umert, k̆ult̆uruli gagnapaten
giʒ̆umert. Edo k̆arta k̆oçi dobadona muşişi, vatani muşişi vatanp̆erveri ren,
p̆at̆riot̆i ren. Eşo miçkin. Çkin Turkiyeşi p̆at̆riot̆i voret. Emuşeni ki, çkin
aya dobadonaşi vatandaşi voret; melenepeti Gurcistanişi. Dualuri mokalakoba
kuğun k̆oçepeti koren… Mu matkven entepe şeni?! Va miçkin. Mu miçkin! Mara
giçkit̆an, p̆olit̆ik̆uri gagnapaten va gk̆itxupt… Tkvan hemi Turkiye do
Gurcistanişi dostoba hemiti ekonuri- akonuri Gurcepe do Lazepepeşi cumaloba
şeni muepe gatkvenan? Muepe izmont? Aya derneğis, derneği tkvanis p̆ozit̆iuri
roli aqvasioni aya dostoba do cumalobaşa omxvacuşa ?! Muepe izmont?
Must̆afa K̆olat̆i: Ho, moro, derneğişi çkinişi noğire ren
mzaxali xalk̆epeşi ok̆onç̆u do cumalobaşi ok̆ap̆et̆anu. Ma mk̆itxes: Derneği
tkvanişi noğire ren Lazepe do Gurcepeşi şkas xincişi ok̆idu; eşo reni?”-ya.
Çkin zati xinci komiğunan şkas. Muşi xinci?! Çkin ʒ̆oxleşen xinci p̆k̆idit
mara, duşmanişa oğobu şeni. Aşo matkven ma.
Ali İhsan Aksamazi: Must̆afa Begi, giçkinan, andğaneri
ndğa eşo ren ki, çkin (21.) eçi do
maartani oşʒ̆anuras pskidurt, mara andğaneri namtini k̆oçepek simadaten xoloti
(20.) maeçani oşʒ̆anuras doskides. Ma otkvalu minon ki, namtini k̆oçepe xoloti (20) maeçani oşʒ̆anuraşi resmuri, ofiʒialuri
ideolojepeten skidunan… Mara aya ren globalizaʒiaşi p̆eriodi. İnt̆ernet̆ik sinori va içinops. Ticaretişi
dunyak sinori va içinops. Finansişi dunyak sinori va içinops. K̆ult̆urik sinori
va içinops. Emk̆ata k̆oçepeşi gagnapa şeni muepe tkumert? Emk̆ata ofiʒialuri
ideolojepeten andğaneri ndğalepes cumaloba irdeni, momanžinenani?
Misoba irdeni? Udodginu “Lazlar, Gurci
renan; Lazuri ren Kortuli nenaşi dialekt̆i” otkvaluten cumaloba momanžinenani?! (25) eçi do vit ʒ̆anaşen
doni, Gurci gamantanerepek aya nenape tkumernan…
Must̆afa K̆olat̆i: Çkin amk̆ata ʒara nizapeten dulya va
miğunan derneğis. Milletis Lazuri nena gundunun; milletis gurculi nena gundunun.
Çkini noğire ren aya nenapeşi oskidu. İpti aya oxvenuşi voret. Mu maxvenenan
aya; aya gzas oqopimuşi voret. Moro,
tkvani steri Lazi gamantanerepeşenti mutupe gak̆vandaminonan.
Ali İhsan Aksamazi: Andğaşa Lazi gamantanerepe do Gurci
gamantanerepe artimajuraşa mendra doskides. Mara aya dulyas Gurci gamantanerepe
k̆abaetoni rt̆es. Emuşeni ki, “Lazepe Gurci renan. Lazuri, Gurcuşi nenaşi
dialekt̆i ren”-ya tkumert̆es. Aʒ̆iti eşo tkumers namtinepek. Eşoti ç̆arupt̆es udodginu. Xolo otkvaluşi vore ki,
emk̆ata elit̆uri Gurci gamantanerepek
akonuri Gurcepeşi, Çveneburepeşi k̆ult̆uruli ok̆ap̆e t̆anuti va inç̆eles…
Mara aya ren maeçani oşʒ̆anuraşi p̆olit̆ik̆uri gagnapa. Eşo va reni?! Tkvan mu
isimadept? Akonuri Lazepe Gurci renani? Emk̆ata gagnapape cumalobaşi nişani
reni? Aya xali muç̆o žiropt?!
Must̆afa K̆olat̆i:
Jile Aya temas nena gegiktirit. Eya dogibağunan; eşo visimadep. Turkuli t̆erminolojiten
bğarğalat na, p̆roblemepe yeçkindun do mutu var.
Ali İhsan Aksamazi: “Lazepe Gurcepeşen moxtimeri ren.”
varna “Gurcepe Lazepeşen moxtimeri ren.” Mis açkinen ki?! Amk̆ata p̆olemik̆epek
çkineburi cumalobas mxuci va meçaps. Amk̆ata
p̆olemik̆epek çkineburi cumalobas zarari meçaps. Aya ren k̆oçinobaşi
duşmanepeşi gagnapa... Andğaneri ndğas çkin Turkiyes pskidurt do çkini minobape
ğurun; çkini nenape ğurun. Aya ren esasuri p̆roblemi. Muç̆o p̆at do xe-ok̆o
k̆limeri çkini minobape voskedinat; muç̆o p̆at do çkini nenape voskedinat. Aya
ren çkini p̆roblemi… Aya va ren p̆olit̆ik̆uri gagnapa mara k̆ult̆uruli gagnapa.
Tkvan mu isimadept aya temaşi jin?!
Mustafa Kolat: Çkin amk̆ata ar iddia va miğunan derneğis.
Lazepe Kartveli noktinuşi noğire va miğunan. Namtinepek eşo tkumernan mara,
çkin eşo noğire va miğunan. Nana nena muşi, Lazuri nena goç̆k̆onderi Lazis
Lazuri Nenaşi k̆ursişi gonʒ̆k̆imuten gokartvelu iqveni? Aya iddiaşi mancepek
aya k̆itxalaşa nena gemiktiran do aya domibağun.
Ali İhsan Aksamazi: Ma eşo visimadep ki, Lazi
gamantanerepe do Gurci gamantanerepeşi cumaloba do artikartis omxvacu opşa
beciti ren. Aya misoba ren. Emuşeni ki, Lazepe do Gurcepe cumalepe renan. Ma
cumalobaşi gagnapaten k̆ult̆uruli maanaten k̆itxalape çkimi gk̆itxit do tkvanti
cumalobaten nena gemiktirit… Ma şukuri giʒ̆umert. Dido osinapu noşkeri ren; ç̆it̆a osinapu orko ren. Eşo zop̆ont̆es mcveşepek. Entepes quci
mepçat! Edo ak̆onari oğarğalu
domibağunan. Eşo visimadep ma… Tkvan
otkvaluşi çkva mutu giğunan na, mu iqven, eti tkvit do aya int̆erviu voçodinat!
Ma şukuri giʒ̆umert. Allahik bere-bari k̆ala irote goxelan!
(10 XI 2018)
