“İroras
artimajura k̆ala dobdgitat do pelaperi noçalişepe gamaviğat!”
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri/ sumari
çkimi ren Murat̆ K̆asap̆i. Dido ʒ̆anapeşen doni, ma emu viçinop do mteli noxvenepe
muşişenti ambari komiğun. Murat̆ K̆asap̆i ren çkimi gamantaneri cumak̆oçepeşen
arteri. Gamiçkvineri jur ketabi kuğun emus. Gamiçkvineri ketabepe muşişi
art-arti ren “Osmanlişi Gurcepe”. Aya ketabi gamiçkvinu (2010) jur vit̆oşi do
vit ʒ̆anas, noğa İst̆anbolis. Aya ketabi muşi xolo gamiçkvinu (2012) jur
vit̆oşi do vit̆o jur ʒ̆anas. Ketabişi maartani gamaçkva ren Turkuli, majurati
ren Gurculi/ Kortuli. Ketabi gamiçkvinu Gurcistanişi Manebrobaşi Derneği
şk̆elen. (480) otxo oşi do otxo neçi
but̆k̆oni ketabi ren ansik̆lopediuri zimas. Murat̆ K̆asap̆işi majura
ketabi ren “93 Harbişi Batumişi Mohacirepe.” Aya ketabişi maartani gamaçkva
kogamaxtu (2018) jur vit̆oşi do vit̆o ovro ʒ̆anas, noğa İst̆anbolis. Aya
ketabiti ren Gurcistanişi Manebrobaşi Derneğişi gamaçkva. Ketabi ren (832) ovro
oşi do eçi do vit̆o jur but̆k̆oni. Ketabi ren xolo ansik̆lopediuri zimas.
Murat̆ K̆asap̆ik doç̆areren “Xicreteri Skidalepeşi Nok̆uçxenepe” coxoni
rabisk̆uri filimişi t̆ekst̆iti. Xolo artneri filimişi k̆onsult̆ant̆oba qveren.
Aya rabisk̆uri filimi yeşiğinu (2014) jur vit̆oşi do vit̆o otxo ʒ̆anas.
“Gurcistani do Gurcepe Osmanlişi Arşivişi Noç̆arepes” coxoni ketabişi
edit̆oroba qveren (2012) jur vit̆oşi do vit̆o jur ʒ̆anas. “İslamobaşi Ğoman,
Andğa do Ç̆umen Gurcistanis” coxoni semp̆ozyumişi tebliğepeşi ketabi ixazirinu
Murat̆ K̆asap̆i do P̆rof. Dr. Fahameddin Başari şk̆elen. Aya noxvene ixorʒelinu
(2017) jur vit̆oşi do vit̆o şkvit ʒ̆anas. Murat̆ K̆asap̆işi “Batumi, Mohaciroba
do Gurculi Biyografepe” temaloni noç̆arepe gamiçkvinen çkvadoçkva gazeta do
dergepes. Dudi muşi ren amk̆ata dulyamxvenu gamantaneri. Edo metimoni do
pelaperi k̆ult̆uruli noxvenepeşi mance ren. Ma, Murat̆ K̆asap̆i k̆ala bğarğali
hemi aya jur ketabi muşişen, hemi çkineburepeşi İslamizasyonişen, hemiti
çkineburepeşi andğaneri xalişen. Aya ren çkini ok̆otkvalaşi noç̆are. Ali İhsan
Aksamazi. 23 I 2019)
+
Ali İhsan Aksamazi: Murat̆ Begi; ipti
tkvan giçinat! Sonuri ret? So yeçkindit? Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu dulya
ikipt? Çileri reti? Berepe giqonunani? Namu nenape giçkinan? İpti biyografi
tkvanişen ambari komomçit, mu iqven!
Murat̆ K̆asap̆i: İrişen ʒ̆oxle ma tkvan
şukuri giʒ̆umert, k̆era tkvanişa sumari emç̆opes ma do emuşeni; aya ipti
giçkit̆an. Ma yepçkindi noğa Ordu- Gyolkyoyis. ʒ̆oxle ma doviguri
oput̆e çkimişi geç̆k̆apuroni nʒ̆opulas. Uk̆açxeti ma doviguri noğa Ordu- Gyolkyoyişi oşkenoni nʒ̆opula do
Lises. Uk̆açxeti doviguri noğa İst̆anbolişi
Universit̆et̆işi Nç̆aralobaşi Fak̆ult̆et̆is. Edo Tarixişi noʒ̆ileşen dip̆loma
maqu ma. Uk̆açxe ma doviguri İst̆anbolişi Universit̆et̆işi Sosyaluri
Çkinobapeşi Fak̆ult̆et̆işi Tarixişi mamgurapalobaşi Mağali Lisansişi p̆rogramis
do mağali lisansişi dip̆loma maqu ma. Ma vixandi mamgurapalo xvala ar ʒ̆anaş
morgvalis ar doxmeli nʒ̆opulas. Va
mevaqoni aya dulyas uk̆açxeni ʒ̆anapes, mevaşkvi mamgurapaloba do mutu var.
Çileri vore ma. Edo jur bere komiqonun ma. Gurculi ok̆itxu- oç̆aruşi
xemaxvencoba komiğun. Ma mağarğalen Gurculi nena oşke dereceten. Amʒikati
Arabuli nena komiçkin ma.
Ali İhsan Aksamazi: Murat̆ Begi; ma
miçkin, tkvan (1877-1878 Harbişi) 93
Harbişi mohaciri ret. Batumişen mohaciri
ar ocağişi bere ret. Eşo miçkin. Tkvan nak̆otxani nesilişen/ diʒxirişen
mohaciri ret? Cinciten tkvan Batumişi namu oput̆eşen ret? Ekonuri oput̆e tkvanis
mu coxons? Akonuri oput̆e tkvanis mu coxons? Batumis mzaxalepe, diʒxirimşinepe
giqonunani? Batumişen mu gvari, mu mcveşuri çkineburi gvari giğunan?
Murat̆
K̆asap̆i: Turkiyes dido ocaği steri, çkimi ocağiti mohaciri ren. (93 Harbişi)
1877-1878 ʒ̆anapeşi Osmanli-Rusuli Lima şk̆ule Batumişen mohaciri gamapteret.
Mtini giʒ̆vat, Batumi ren generaluri coxo. Noğa Batumi k̆ala andğaneri noğa
Artvinişi dido dixa niçineret̆u 3arobaşi Rusyaşa. Ocaği çkimik mohaciri gamaxteren emindroneri Şavşatişi
oput̆e Çağlayanişen. Oput̆e Çağlayanişi mcveşi coxo ren Hevtzvirili. Andğaneri
ndğasti, mzaxalepe komiqonun ma eya oput̆es.
1921 ʒ̆anaşi ak̆t̆iten, oput̆e Hevtzvirili doskidu Turkiyeşi onžğonişi
doloxe. Amutenti, noğa Batumişi ilçe K̆edaşi oput̆e Orʒvatis mzaxalepe
komiqonunan; aya komiçkin ma. Çkin mcoxonan K̆asaxa ocağişi doloxe. Gvari çkini
ren K̆asap̆i. Aya gvaris irtibat̆i k̆uğun K̆asaxa k̆ala; eşo domaʒ̆onen ma. Ocaği
çkini didopeten K̆asap̆oğli žegneten içinen. Astaxolo otkvaluşi vore; baba
çkimişi mzaxalepe renan mohaciri Gurculi diʒxirişen.
Ali İhsan Aksamazi: Murat̆ Begi; aʒ̆iti maartani
ketabi tkvanişen bğarğalat. İptineri ketabi tkvani ren “Osmanlişi Gurcepe”. Majura noxvenepe tkvani
steri, aya noxvene tkvaniti ren dido beciti. Aya noxvene tkvaniten, xvala
Osmanlişi Gurcepeşen vardo, Turkiyeşi tarixişenti ambarepe momçapt. Xolo aya
noxvene tkvaniten, hemi Turkepeşi do Gurcepeşi hemiti Turkiye do Gurcistanişi
manebroba do cumalobas mxuci meçapt. Aʒ̆işa amk̆ata ketabi gamiçkvineri va rt̆u
Turkiyes; ma eşo miçkin. Goşogorus mundes geoç̆k̆it Osmanlişi Arkivepes; oç̆arusti mundes geoç̆k̆it?
Murat̆
K̆asap̆i: ʒ̆anape ʒ̆oxle rt̆u; Didinoğa İst̆anbolişi Belediyek opapeşdoloxeni
oçinapuşi ok̆oxtala ʒ̆opxeret̆u Remazanişi Tutaşi faaliyet̆epeşi doloxe,
Fesxanas. Çkinti dop̆ʒ̆opxit ar merçapa ek. Ar ketabişi simadak eya merçapaşen
gamaxtu. Gurculi cincişen (50) jure neçi do vit k̆oçişi biyografepe- suretepe
meirçines st̆andi çkinis, Fesxanas. Osmanlişi Oxenʒaleşi askerul- siviluri
burok̆rasişen rt̆u em jure neçi do vit k̆oçi.
Uk̆açxeti
aya merçapaşi biyografepe- suretepeten ar ketabi dop̆ʒ̆opxit. Mara aya ketabis
gežin (1200) vit̆oşi do jur oşi ʒ̆oxle- mxtimu k̆oçişi biyografi.
Osmanlişi
timçxu Gurcepeşi biyografepeşen ʒ̆opxineri do gamiçkvineri ar çkva ketabi ʒ̆oxleşen
va rt̆u. Osmanlişi Gurcepe coxoni aya ketabi ren iptineri noxvene spero muşis,
aya gagnapaten. Aya biyografepe şeni goşogorus kogevoç̆k̆i Osmanlişi Arkivepes,
(2007) jur vit̆oşi do şkvit ʒ̆anas. Goşogoruten uk̆oreʒxu rabisk̆a do dok̆umani
kobžiri ma. (18) vito ovro sadrazami k̆ala uk̆oreʒxu mağali seviyeloni oxenʒaleşk̆oçi,
ulema do mç̆aru, sivil- askeruli memurepe, padişaepeşi nanapeşi skidalapeşen
ambarepe meçaps aya ketabik. Aya noxvene ren Turkepe do Gurcepeşi cumalobaşi noʒ̆ireni,
mtini bzop̆ont na. Aya noçalişes kogevoç̆k̆it (2007) jur vit̆oşi do şkvit ʒ̆anas
do voçodinit (2010) jur vit̆oşi do vit ʒ̆anas. Edo Osmanlişi Gurcepe coxoni
ketabi çkini gamiçkvinu Gurcistanişi Cumalobaşi Derneği şk̆elen. Mati aya
derneğişi oktalaşi xçetomonepeşi art-arti vore.
Ali İhsan Aksamazi: Murat̆ Begi;
“Osmanlişi Gurcepe” coxoni ketabi tkvanişen molapşinat aʒ̆iti! Aya ketabi
tkvanik metinoni ambarepe momçapan. Ketabi tkvanişi aya metimoni do pelaperi
ambarepeşen ambaroni vore ma, mara tkvanti tkvit do mak̆itxalepe çkinikti
ik̆itxan do iguran! Tkvani p̆icişenti ognan mak̆itxalepe çkinik, mu iqven!
Tkvan ç̆arit aya ketabi xvala Osmanlişi Arkivepeşi rabisk̆apeten, eşo reni?
Muk̆o noʒ̆ile uğun aya ketabis? K̆arta noʒ̆ilek mu ambari meçaps milletis.
Murat̆
K̆asap̆i: Osmanlişi Gurcepe coxoni aya ketabişi nanodude ren Osmanlişi Arkivi
do noğa İst̆anbolişi Omufteşi Şeriyyeşi Sicilepeşi arkivi. Antepeş
gale, Osmanlişi xeʒalaşi kronik̆epe do tarixiş ketabepeşi ambarepeşenti feide
ižirinu do aşoten noçalişe ik̆ut̆alinu. Ketabi çkini iç̆arinu didopeten
maartani odudepeşi rabisk̆apeten. Ketabi çkinis kuğun (6) anşi noʒ̆ile,
amaxtimoni noʒ̆ile k̆ala. Generaluro Gurculi tarixi, Gurcepe do İslamoba,
Osmanlişi odudepeşen Gurcepe do İslamoba coxoten (3) sum noʒ̆ile gežin
amaxtimonişi noʒ̆iles. Gurcepeşi tarixi k̆ala Gurcupeşi Muslimanobaşi p̆rosesi,
Muslimani Gurcepeşi sva İslamobaşi kianas, Osmanlişi odudepeşi tolişen Gurcepe,
odudepeşen Gurcistani do Gurcepe şeni tarixuri, coğrafiuri, k̆ult̆uruli
ambarepe gežin xolo amaxtimonişi noʒ̆iles. Osmanliş ʒ̆oxleni Anat̆oliaşi
İslamuri k̆ult̆urişa Gurcepeşi rolepe do omxvacupeşi ambari didopeten niçinen
aya noʒ̆ileşi doloxe. Gurcistanişi noğape Ahisk̆a, Batumi do Tbilisis kuğut̆es
İslamuri noxvenepe; aya noxvenepeşenti molişinen. Sadrazami, naziri,
yengiçerişaga, k̆ap̆t̆ani derya, vali, orduşi k̆omut̆ani do mebusoba steri
dulyapeşen mağali seviyeloni Gurcepeşi biyografepe niçinen maartani noʒ̆iles. Çkin dop̆ç̆arit Osmanlişi xeʒalaşen Gurculi
ulemapeşi skidalape majurani noʒ̆iles. Xeşnoxvene do nç̆aralobaşi speroşi
çinoberi Gurcepeşen molapşinit çkin masumani noʒ̆iles. Asker- siviluri do
çkvadoçkva speropeşi ʒ̆oxle- mxtimu Gurcepeşi ambarepe niçinen maotxani noʒ̆iles.
Çkin dop̆ç̆arit Gurculi cinconi padişai do şehzadepeşi nanape do entepeşi
kimolepeşi biyografepe çodina noʒ̆iles.
Osmanlişi Gurcepe coxoni ketabis va uğun xvala biyografepe. Emk̆ata
k̆oçepeşi xeiriş noxvenepeşen, came, nʒ̆opula, medrese, xinci, oxžabune, ,
çeşmepeşenti; nç̆aralobaşi speroşen noç̆arepe mutepeşişenti mç̆ipaşaşi tişen
k̆udelişa molaşinaps ketabik. Gurculi tarixişi aʒ̆işa uşigneri, užireli,
uç̆areli aya noʒ̆ile, aya ketabişi doloxe oʒ̆opxuten ar noğira komiğut̆es:
Gurcepek skidala do noxvenepe mutepeşiten numxvaces Osmanlişi Medeniyet̆is.
Gurcepeşi dulyamxvenoba, gecgina do vatanp̆erveroba/ p̆at̆riot̆obaşen mskva noʒ̆irenepe
hemi aʒ̆ineri milleti çkinis hemiti uk̆açxenepes oʒ̆iru mint̆es çkin; amkat̆a
anank̆eni komiğut̆es. Xolo aya ketabiten, uk̆oreʒxu k̆oçis ambarepe aqu
p̆ap̆upe mutepeşi biyografepeşen mç̆ipaşaşi.
Ali İhsan Aksamazi: Murat̆ Begi; aʒ̆iti
komoptat majura ketabi tkvanişa. Majura ketabi tkvanişen molapşinat,
molamişinit, mu iqven! Aya noxvene tkvaniti iptineri noxvene tkvani steri ren metimoni do dido pelaperi. Aya ketabişi
goşogorus mundes geoç̆k̆it Osmanlişi Arkivepes?
Mundes geoç̆k̆it aya ketabişi oç̆arus? Xvala Osmanlişi Arkivepeşi
rabisk̆apeşen ç̆areli reni aya ketabi? Ketabi tkvanis kuğun noʒ̆ilepe. Aya noʒ̆ilepek
muepeşen do miepeşen ambarepe momçapan?
Murat̆
K̆asap̆i: 93 Harbişi Mohacirepe Batumişen coxoni ketabis kuğun dido ginže
p̆aşura. Mtini giʒ̆vat; Osmanlişi Gurcepe coxoni ketabişi oxazirinuşi oras, ar
k̆ele mohacirobaşi arkivepes vixandept̆i do entepeşi namtinepeşi k̆op̆iape
ebzdipt̆i menceli çkimiten. Mara ar mʒika
şk̆ule mohacirobaşi jin oxandu şeni govonk̆vati ma. Osmanlişi Gurcepe coxoni
ketabi şk̆ule, Osmanlişi Arkivepeşi rabisk̆apeşen Gurcistani do Gurcepe coxoni
ketabişi edit̆oroba dop̆i ma. Aya ketabi gamiçkvinu Galeni Turkepe do Mzaxali
nok̆obğepeşi dudmaxvencobaşi sp̆onsorobaten, (2012) jur vit̆oşi do vit̆o jur ʒ̆anas. Çkin govonk̆vatit ar mohacirobaşi rabisk̆uri
filimişi oxazirinu şeni; aya rt̆u xolo (2012) jur vit̆oşi do vit̆o jur ʒ̆anas.
Edo çkin p̆ʒ̆opxit Osmanlişi Gurcepeşi mohaciroba coxoni do (13) vit̆o sum
burmeloni ar rabisk̆uri filimi (2013) jur
vit̆oşi do vit̆o sum ʒ̆anas. Aya rabisk̆uri noxvene çkinik viziyonis kamaxtu
noğa Esk̆işehirişi Turkuli Kianaşi nananoğaşi ajansişi xeten 21 Maisi (2014) jur
vit̆oşi do vit̆o otxo ʒ̆anas, noğa Esk̆işehiris. Rabisk̆uri filimişi guri şeni,
ma gopteret̆i namtini noğapes (2013) jur vit̆oşi do vit̆o sum do (2014) jur vit̆oşi
do vit̆o otxo ʒ̆anapes. Edo rabisk̆a ok̆orobus kogevoç̆k̆i ma noğapeşen, so na
gopteret̆i. Rabisk̆uri filimişi oʒ̆irinu şk̆ule, (2014) jur vit̆oşi do vit̆o
otxo ʒ̆anas, Ma mç̆ipaşaşi kogevoç̆k̆i goşogorus do Batumişi mohacirepeşen
rabisk̆a ok̆orobus Osmanlişi Arkivis. Fursat̆i maquşi, xolo çkineburi oput̆epeşa
komepti do entepeşi ambarepe ok̆orobu şeni gzalepe dobgori ma. Ketabişi
oxazirinu naqonu (4) otxo ʒ̆anaş morgvalis. Edo Osmanlişi Arkivepeşen Rabisk̆apeten
93 Harbişi Mohacirepe Batumişen coxoni ketabi gamiçkvinu K̆ult̆urişi Onazireşi
Telifuri Hak̆epeşi Generaluri Direkt̆orabaşi omxvacuten (2018) jur vit̆oşi do
vit̆o ovro ʒ̆anas; gecgineri gamaptit çkin. Aya ketabişi nanodudeti ren
Osmanlişi Arkivi. Amuş gale, Vakufepeşi
generaluri Direkt̆orobaşi Arkivi, noğa İst̆anbolişi omufteşi Şeriyyeşi
Sicilepeşi Arkivi, Cumhuriyetişi Arkivi, Ataturkişi Kutupxanaşi Arkivi,
Nadiruli Noxvenepeşi Arkivişen mohacirobaşi rabisk̆apekti memişveles. Arteri
temapeten, Suleymaniyeşi Kutupxana, Beyazit̆işi Oxenʒaluri Kutupxana, İSAM do
Çkinoba do Xeşnoxveneşi Vak̆fişi Kutupxanepesti
goşobgori ma. Mohacirobaşi ağani ketabepe do mak̆alepekti memişveles.
Arkivişi rabisk̆apeş gale, armʒika rt̆as nati, namtini k̆oçepeşi p̆icişen
tarixikti memişvelu do amutenti ketabi çkimi voxampi ma. Mara akolen iris
mskvaşa ognapuşi vore; dido mçire xaliten k̆oçepeşi p̆icişen tarixişi noçalişeti
k̆ut̆alişa domaç̆irnan; ayati k̆aixeşa miçkit̆an. 93 Harbişi Mohacirepe Batumişen coxoni
ketabis gežin (10) vit noʒ̆ile, amaxtimonişi noʒ̆ileş gale. Amaxtimonişi noʒ̆ileten, ketabişi generaluri
noğira do oç̆aruşi format̆işen molapşini ma.
Batumi do muşi gomorgvaşi generaluri tarixi, Batumi do muşi gomorgvaşen İslamuri
k̆ult̆uruşi noxvenepe do xolo eya gomorgvaşi oput̆epeşi coxopeşen do
arkivepeşen k̆erapeşi coxopeşen molişinen maartani noʒ̆iles. Majurani noʒ̆ilek molaşinaps Batumişi Cepe/
Front̆i do Batumişi gomorgvaşi svalyari xalk̆işen ʒ̆opxineri askeruli
mencelepeşen (19.) vito maçxorani oşʒ̆anuraşi
Osmanli- Rusuli Limas. 93 Harbişi
Batumişi Front̆i, Manuşvale mencelepeşi Ordu/ Armia, Limaşi Dudi do Çodina,
Batumişi Xalk̆işi reak̆siyonepe Berlinişi Ak̆t̆işa, Osmanlişi Armiaşi Batumişi gomorgvaşen
Gamaxtimu do emindroneri Rusuli Armiaşi Batumişa Amaxtimu, 93 Harbişi
Mohacirobaşi Mizezepe do Moxaciroba, Maartani Didi Limaşi mizeziten
yeçkindineri Majurani Didi Mohaciroba k̆ut̆alişa do mç̆ipaşaşi iç̆arinu aya noʒ̆iles.
Yulva do
Oşke Uçamzoğaşi t̆erit̆oriaşa mohaciroba masumani noʒ̆iles, Geulva Uçamzoğaşi
t̆erit̆oriaşa mohaciroba do mohaciruli nobargenepeşi coxope niçinu ketabişi maotxani
noʒ̆iles. Maxutani noʒ̆iles Marmaraşi t̆erit̆oriaşa, maanşani noʒ̆iles Egeşi
t̆erit̆oriaşa, maşkvitani noʒ̆iles doloxeni Anat̆oliaşi t̆erit̆oriaşa, maovrani
noʒ̆iles Yulva do Omjoreyulva Anat̆oliaşi t̆erit̆oriaşa, maçxorani noʒ̆iles
Xçemoğaşi t̆erit̆oriaşa mohacirobapeşen ambarepe komepçit çkin. Emindroneri mohacirepeşi
coxopeşi list̆epe, mohacirepeşi oxveʒ̆upe, gedgineri oput̆epeşi xana do
nufusişi ambarepe, nobargenepeşi ruk̆ape,
emindroneri oxenʒaleşi omxvacupe, ğurape, dobadape, mezareşi kvape,
oçilu-okimocuş ak̆it̆epe, came do nʒ̆opulapeşi p̆lanepe, suretepe do amusteri
rabisk̆uri ambarepe mažirenan çkin.
Ketabişi çodina noʒ̆ilesti, mohaciroba do obargu şeni ar generaluri
k̆oment̆ari ixvenu. Ketabişi nanmizanp̆aji diçodu şk̆ule, uk̆açxe, muhacerepeşi
coxopeşi list̆epeti maqves; Yulva Uçamzoğaşi t̆erit̆orias dobargeri
mohacirepeşi coxopeti ar majura list̆eten niçinu ketabişi çodinas. Mtini mk̆ule nenaten, aya ketabi çkiniti ren
iptineri noçalişe spero muşis, maartani ketabi çkini steri; ayati k̆aixeşa miçkit̆an. Batumişi
Muhacirepeşen generaluro amk̆ata ketabi aʒ̆işa gamiçkvineri va rt̆u. Batumişi
mohacirepeşi ambarepeşen ar-jur mak̆ale gamiçkvineri rt̆u do mutu var. Xvala emk̆ata mak̆alepe miğut̆es xes. Aya
ar-jur mak̆aleş gale, xvala muxuruli do oput̆eşen ambaroni ar-jur ketabiti
kort̆u; amk̆ata noxvenepes didopeten arkivepeşenti ambari va uğut̆es. Çkin p̆ʒ̆opxit
aya ketabi 1877-1878 Osmanli-Rusuli Harbi do mohacirobaşi (140.) oşi do
majureçani ʒ̆anoba goşinu şeni.
Ali İhsan Aksamazi: Ketabik Batumişi
mohacirepeşen ambari momçapan; ho. Mara aʒ̆i çkin Batumi ptkvatşi, aʒ̆ineri
Batumi oxoiʒ̆onen. Eşo içkinen. Coxoten Batumi ren Batumi mara, emindroşi
Batumi do aʒ̆ineri Batumi ar rt̆ui, ar reni? Aʒ̆ineri Batumişen ambari
komiğunan; Gurcistanişi muxurepen arteri. Emindroneri Batumik aʒ̆ineri Turkiye
do Gurcistanişi namu muxurepes xe modumert̆u?
Murat̆
K̆asap̆i: T̆erimi Batumi, mtini giʒ̆vat, xvala andğaneri noğa Batumi şeni va
ixmarinu ketabişi doloxe. Aya ren ar generaluri t̆erimi. Andğaneri Gurcistanişi
Çuruk̆su/ Kobuleti, Aç̆ara (K̆eda do Xulo coxoni noğa) do Andğaneri Turkiye
çkinişi Artvini, Xopa, Murguli, Şavşati, Maraditi, Borçxa, Çxala, İmerxevi,
Gonio, Art̆anuci, Mak̆ufişi ar noʒ̆ile içkinen Batumi do muşi gomorgva coxoten
tarixişi mcveşi orapes, 93 Harbişi ʒ̆anapes. Noğa Batumi rt̆u Lazistanişi
Sancak̆işi şkaguri; eşo giʒ̆vat, andğaneri maanaten vilayet̆işi şkaguri. Ma jile
molapşini namtini svalepeşi coxope. Entepeşen xvala Şavşati do Art̆anuci rt̆u
mek̆ireli Çildırişi Sancak̆işa. Arkivişi
rabisk̆apeşen jile molapşini ma. Edo jileni k̆aza do nahiyepeşen mohaciri
gamaxtimeri nufusi molişinen Batumişi Mohacirepe coxoten Osmanlişi rabisk̆apeşi
doloxe; aya miçkit̆an. Am mohacirepekti molaşinapan dudi mutepeşişen Batumişi
Mohacirepe yado oxveʒ̆upe mutepeşi doloxe. Amuşeniti, 93 Harbişi Mohacirepe
Batumişen yado coxo gevodvit aya ketabis çkin, aya coxo moxva kobžirit. Speroşi
noçalişeş morgvalisti, dudi mutepeşi şeni mohacirepek udodginu iroras çkin
Batumişen komoptit, Batumişen moxtimeri voret yado ognapes. Entepeşi aya
notkvamepekti memişveles ketabis aya coxo gedvalus. Mara arkivişi rabisk̆apeşen
k̆aza do nahiyepeşi coxopeti molapşinit. Emuşeniti, Batumişi Muhacirepe
ptkvatşi, 93 Harbi şk̆ule xvala andğaneri Gurcistanişi noğa Batumişen
gamaxtimerepeşen vardo, andğaneri Artvini do k̆azape muşişen mohaciri
gamaxtimeri mohacirepeti molişinenan; aya oxoʒ̆onuşi voret çkin.
Ali İhsan Aksamazi: Ar- jur ketabi
kort̆u gamiçkvineri Qini Ok̆ok̆idinuşi ʒ̆anapes. Emk̆ata ketabepek başk̆aturli
ambarepe momçapt̆es. Xilafi/ çilata ambarepe momçapt̆es amk̆ata ketabepek; eşo
miçkin ma. Emindroneri K̆remlinişi resmuri/ ofiʒialuri ideolojişi landeten
ç̆areli rt̆es amk̆ata ketabepe. Aya rt̆u (20.) maeçani oşʒ̆anuraşi zmona do
gagnapa. Mara aya va ren maeçani oşʒ̆anura. Aya ren (21.) eçi do maartani oşʒ̆anura.
ʒ̆oxleni do aʒ̆ineri oşʒ̆anurepeşi zmona do gagnapa ar va ren. ʒ̆oxleni oşʒ̆anurapes,
k̆oçepek artikartis diniten/ ceraten do ideolojiten k̆imet̆i meçapt̆es. Mara aʒ̆ineri
dulya eşo va ren. Andğaneri ndğas, koçepe artikartis k̆oçinobaşi zmona do
gagnapaten k̆imet̆i meçamuşi renan. Andğaneri mʒxade ik̆limi/ k̆limat̆i aşo ren kianas. Akonuri
namtini Gurci gamantanerepek xoloti
(20.) maeçani oşʒ̆anuraşi resmuri/ ofiʒialuri ideolojepeten skidunan.
Emk̆ata ofiʒialuri ideolojepeten, Gurcepe do Lazepeşi cumaloba irdeni andğaneri
ndğalepes? Namtini Gurci gamantanerepek udodginu “Lazepe Gurci renan; Lazuri ren Kortuli
nenaşi dialekt̆i”-ya tkumernan. “Xvala Krist̆iani Gurci Gurci ren; Gurci illa
Krist̆iani iqvasunon!”-ya tkumernan.
Ekonuri- akonuri amk̆ata Gurci gamantanerepeşi zmona do gagnapa şeni
muepe gatkvenan?
Murat̆
K̆asap̆i: Qini Ok̆ok̆idinuşi ʒ̆anapeşi gagnapa gamaxtimeri ren dido p̆at̆i
kianaşi tarixişen, eşoti molişinasunan; ma eşo domaʒ̆onen. Tarixi iç̆arinu
didopeten ideolojepeşi landes. Tarixişi ilmiuri mç̆arus nomskuns arkivepeşi
rabisk̆apeten oç̆aru. Batumişen moxtimeri mohacirepe şeni, Batumişen Mohaciri
Gurci, Batumişen Mohaciri Lazi, Batumişen Mohaciri Abaza, Batumişen Turki
Mohaciri, Artvinişen Kyurdi Mohacirepe yado t̆erimepe ixmarinenan arkivişi rabisk̆apeşi
doloxe. Arkivişi amk̆ata rabisk̆apek çkin moʒ̆irapan, am mohacirepeşi mteli
Gurci va renan. Turki, Lazi, Abaza do Kyurdepeti kort̆es Batumişen moxtimeri mohacirepeşi
doloxe; aya ambari ren mtini. Mara rabisk̆apes tito-tito mç̆ipaşaşi mendap̆ʒ̆k̆edatşi, am mohacirepeşi dido ren Gurci; aya xali rabisk̆apeşen
k̆aixeşa ižiren. Batumişi mohacirepeşen majurani didi grup̆i ren Lazepe. Xolo
arkivişi rabisk̆apeşen mskvaşa ižiren, noğa Samsunişa dobarderi (99) otxo neçi
do vit̆o çxoro nufusiti ren Batumişen mohaciri Turki; eşo ç̆areli ren
rabisk̆apes. Batumişen moxtimeri
Batumişi Mohaciri Abaza yado ç̆areli jur oput̆eşi coxoti molişinen rabisk̆apes.
Noğa Bursaşi gomorgvas dobargeri Artvinişi Kyurdi mohacirepe yadoti ç̆areli ren
rabisk̆apes; aya notkvame ç̆areli ren
ekoni (13) vit̆o sum xana şeni. T̆erimi Kyurdi ixmarinen Batumi-K̆axaberis
skideri xalk̆i şeni; am xalk̆i molişinen goçebe-i Ek̆rad coxoten Osmanlişi
mcveşi rabisk̆apes; aya t̆erimi am xalk̆i şeni ixmarinen; eşo domaʒ̆onenan.
Batumişen mohacirepeşi doloxe Xemşilepeti kort̆es; mara entepe şeni Xemşili
yado va molişineren rabisk̆apes; xvala Batumişi mohacirepe yado molişineren.
Batumişi Mohacirepeşi et̆nik̆uri cincepeşenti molişinenan didopetenti
tapu-iskanişi defterepes. Mohacirepeşi mteli ren Muslimani. Am mohacirepeşi
doloxe Krist̆ianepeşen çkar miti va ren, mtini giʒ̆vat, ʒarobaşi Rusyaşi
oktalak Krist̆ianepes mohaciri oqopimuşa izni va meçeren. Axiris, andğaneri
ndğas, mohacirepeşi mteli renan Turkuli
dobadonarepe do raxat̆- xuzuroni skidunan artneri bandaraşi tude. Gurci do Lazi
va ok̆uiʒ̆k̆asunon tarixuri p̆rosesis, amk̆ata jur xalk̆i renan; ma eşo
visimadeps. Nenape mutepeşi do skidalape mutepeşi artimajuraşa dido mengaperi
renan. Entepe ok̆oʒ̆k̆u va ren mumkyuni. Xvala Lazi do Gurcepe şeni vardo,
Turkiyeşi Cumhuriyetişi mteli çkvadoçkva et̆nik̆ur-cinconi dobadonarepe şeni
ren aya notkvame çkimi. Mteliti xorʒi do buʒxa steri renan. Tkvani k̆itxalas
aşo coğap̆i memaçen ma. Aya ambarişenti molapşina, Gurcepe do Lazepe; nena,
k̆ult̆uri do skidalaten artikartişa irişen xolosoni jur xalk̆i renan. Gurci,
illati Krist̆iani iqvasunon; amk̆ata notkvame pelaperi va ren. Et̆nik̆uri
minoba çkva ren, diniti/ religiati çkva ren. Çkvadoçkva religiapeşen xalk̆epes
skidunan kianaşi dido dobadonapes. Gurci oqopimu ren Krist̆iani oqopimu yado
molaşinu ren Gurcupeşi tarixişen uambare oqopimu. Amk̆ata k̆oçepes tarixişen
ambari va uğunan. Gurcepeşi tarixişi ar noʒ̆ile gamak̆atu ren aya simada.
Krist̆ianobaş ʒ̆oxleni orapesti Gurcepe kort̆es aya kianas. Noʒ̆ireni komekçat;
Gurcepeşi Didi Mapa Parnavazik gedgeret̆u emindroneri iptineri Gurculi milluri/
erovnuli oxenʒale; tarixişi ketabepek eşo ambarepe momçapan; mara Krist̆iani va
rt̆u Didi Mapa Parnavazi. Artneri Mapa
Parnavazik iptineri Gurculi Alboniti ʒ̆opxeret̆u. Andğaneri ndğas; Gurcepe
renan dido-religialoni milleti. Ortodoksi, K̆at̆olik̆i, Muslimani Gurcepe,
Yahuduri religiaşen Gurcepe. Antepeş
gale, açkva andğaneri ndğas, Budizmi, Yahovaşi şaidoba steri religiapeşen
Gurculi dobadonarepe korenan Gurcistanis. Andğaneri ndğas, xolo Krist̆iani
Turkepe do Krist̆iani Arabepeti korenan kianas. Mtini giʒ̆vat na, dido-
religialoni oqopimu ižirinen mtel xalkepeşi doloxe andğaneri ndğas.
Ali İhsan Aksamazi: Murat̆
Begi; “Lazepe Gurcepeşen moxtimeri ren,” varna “Gurcepe Lazepeşen
moxtimeri ren.” Mis açkinen ki?! Amk̆ata p̆olemik̆epek çkineburi cumalobas
mxuci va meçaps. Andğaneri ndğas çkin Turkiyes pskidurt. Dğaşen dğaşa çkini
minobape ğurunan; çkini nenape ğurunan. Muç̆o p̆at do xes xe-ok̆ok̆limeri çkini
minobape voskedinat; muç̆o p̆at do çkini nenape voskedinat. Aya va ren
p̆olit̆ik̆uri gagnapa, mara k̆ult̆uruli gagnapa. Tkvan muepe isimadept aya
temaşi jin?!
Murat̆
K̆asap̆i: Tişen k̆udelişa mati tkvani
steri visimadep. Emk̆ata obarbalupek, upşu p̆olemik̆epek çkar va numxcupan xalk̆epeşi cumalobas. Speroşi
noçalişeşi oras rt̆u; ma dido gopti Batumişen Mohaciri Gurci do Lazepeşi ardido
oput̆es. Am jur xalk̆işen oçilu- okimocupe dido ren. Lazuri nenaşi mağarğale
çilik igureren Gurculi nena mk̆ule oraşi doloxe. Artneri xalişen giʒ̆vat;
Lazepeşa nisa mextimeri Gurci çilikti Lazuri oğarğalus kogeoç̆k̆eren mk̆ule ora
şk̆ule. Cenazepe mutepeşi, ç̆andape
mutepeşi, şenluğepe mutepeşi, mevlidepe mutepeşi iroras artikarti k̆ala iʒ̆opxineren
ʒ̆anapeşi morgvalis. Asti k̆arta xalk̆i artikarti k̆ala skidun aʒ̆ineri oras.
Andğaneri ndğas, Lazepe Gurcepeşen moxtimeri renan varna Gurcepe Lazepeşen moxtimeri renan yado
p̆olemik̆epeten obadu vardo, k̆ult̆uri
çkinişi oskedinuşi gzalepe ogoru, nena çkini oçvaluşi gzalepe ogoru, antepe
ağani tasepes oguruşi gzalepe ogoru domaç̆irnan. Emuşeniti xes xe meçameri
şurdoguriten oxanduşi voret çkin.
İdeolojepe gale mevaşkvat ak. Xalk̆i çkinis toli va uğun namtini
dik̆t̆at̆oruli simadapeşa; amk̆ata simadepe mevaşkvat do mohaciri
p̆ap̆uşp̆ap̆upe çkinişi gonoşinepes mancoba dopat; aya domibağunan çkin. Moxtimeri mohacirepeşi oxveʒ̆upe gamaviğit
çkin ketabişi doloxe. Qini ok̆ok̆idinuşi
p̆eriodis çkinda dik̆t̆a- xveneri ar gagnapaten, entepek mohaciri va
gamaxterenan; aya k̆aixeşa ižiren entepeşi oxveʒ̆upeşenti. İpti entepeşi emindroneri
xalişen ambari miğut̆an do eşo mç̆ipaşaşi bğarğalat. Lamtinalaşa anksi ğara
k̆ala dodgitatşi, xalk̆is tkvanda toli aqven.
Oput̆epes goptit do ekoni ambarepeşenti aya xali mskvaşa kobžiropt çkin. Tkvan namtini Lazi do
Gurci gamantanerepeşi p̆olemik̆epeşen molaşinapt, xalk̆is emk̆ata
p̆olemik̆epeşa toli çkar va uğun.
Ali İhsan Aksamazi: Murat̆ Begi; namtini
akonuri Gurci gamantanerepek, “Gurcepe do Lazepek yezdes Muslimanoba Osmanlişi
K̆ilicişi zoriten,”- ya tkumernan. Muepe gatkvenan amk̆ata ambarepe şeni?
Murat̆
K̆asap̆i: Entepeşi amk̆ata simadape renan oşke oşʒ̆anurapeşi dinişi gagnapaşi
naqona; ma eşo visimadeps. Gurcepe do Lazepek yezdes Muslimanoba k̆ilicişi zoriten
Osmanlişi xeʒalas yado çkar tarixuri rabisk̆a va ren arkivepes. Aya idiaşi
mancepek va ğarğalapan arkivepeşi rabisk̆apeşen. Edo aya meseles hisiuri/ emoʒiuri,
ideolojiuri oxoʒ̆onapaten mendaʒ̆k̆edupan amk̆ata k̆oçepek. Gurcepek edzes
İslamoba Osmanlişi xeʒalaşi ʒ̆oxleni orapesti; amk̆ata rabisk̆apeti
gamiçkvineri renan Osmanlişi Gurcepe
coxoni ketabişi doloxe; amk̆ata rabisk̆apeti gamaviğit çkin. Osmanlişi xeʒelaşen
ʒ̆oxleni orapesti Muslimani Gurcepeşen namtini k̆oçepe komexterenan do
dibargerenan aʒ̆ineri Sivasi do K̆ayseri steri noğapeşa; amk̆ata arkivişi
rabisk̆epete xes komiğunan çkin. Batumi
do muşi gomorgvas skideri xalk̆işi İslamizasyoni p̆rosesi ixorʒelinu Osmanlişi
xeʒalas. Osmanlik aya t̆erit̆orias mtelo xe gedvuşk̆ule, ekoni nufusi ik̆oroʒxinu.
Ekoni k̆oroʒxeri nufusi rt̆u didopeten Krist̆iani. (100) oşi ʒ̆anaşk̆ule, ekoni
nufusi xolo ik̆oroʒxinu. Xolo Krist̆iani oput̆epe kort̆es ekoni t̆erit̆orias;
entepeşi rabisk̆apeti koren. Edoxolo, Osmanlişi irişen menceloni p̆eriodi rt̆u
eya. Osmanlişi oxenʒales ekoni xalk̆i meç̆irobaten Muslimani noktinuşi
p̆olit̆ik̆a uğut̆u k̆on na, mteli Gurcistanis skideri Gurcepe do Lazepe
Muslimani iqvasunt̆es. Kobuletişi gomorgvaşen ağani Muslimani yado namtini
k̆oçepeşen molişinen (1835) viton ovro oşi do eçi do vit̆o xuti tariğoni
defteris. Xvala Batumi do muşi gomargva vardo, noğa Tbilisi do Guriaşi muxurepeşenti
mamguro Muslimani gamaxtimeri Gurci ocağepeşi rabisk̆ape komiğunan çkin arkivi
çkinis; aya ambari ren (19.) vit̆o
maçxorani oşʒ̆anuraşi oşkendapeşen. Osmanlişi oxenʒalek Krist̆iani xalk̆is dido
mağali xarci ak̆vandu, emuşeniti aya
meç̆irobaten İslamoba ezdu ekoni xalk̆ik yado tkumernan namtinepek. Aya
ambariti mtini va ren; xilafi ren. İrişen ʒ̆oxle, Gurcistanişi gomorgvaşen
k̆orobineri Osmanlişi xarci ren tabala majura muxurepeşen k̆orobineri
xarcepeşen. Ek̆onomişi mizeziten Muslimanoba yeçkindu ekoni t̆erit̆orias yado
gamognapaps namtini k̆oçepekti; Osmanlişi xeʒalaşen ʒ̆oxleni ekoni xalk̆işen k̆orobineri
xarcepeşi rabisk̆ape do xolo emindroneri ekoni oput̆arepeşi ek̆onomiuri
xalepeşen rabisk̆ape meçamuşi renan amk̆ata k̆oçepe. Osmanlişi xeʒala do emuşen
ʒ̆oxleni ambarepe mutepeşi oxodgeri gamognapan am k̆oçepek. Aya ambarepe
mutepeşi mtini renani, mtini va reni;
aya solen oxovoʒ̆onat?! Mara, Osmanlişen ʒ̆oxleni Batumi do muşi gomorgvaşen
k̆orobineri xarcepeşi muk̆onoba do oput̆arepeşi skidalapeşen ambaroni
rabisk̆apeten ç̆areli ar ketabi va gamiçkvinu çkar miti şk̆elen aʒ̆işakis.
Emk̆ata k̆oçepeşi emk̆ata notkvamepeşi odude ren ar Rusi jurnalist̆işi mcveşi ambari.
Am Rusi jurnalist̆i mendiçkvineren Batumişi gomorgvaşa ʒarobaşi Rusiaşi oras. Oput̆arepeşen
vogni aya ambari ma yado ç̆areren am Rusi jurnalist̆ikti. Mara k̆aixeşa
miçkit̆an, amk̆ata ambaris çkar tarixuri mtinoba va uğun. Aya ren
Sovyetistanişi oraşen genomskide ideolojiur- tarixuri zmona do gagnapaşi
naqona. Mara tkvan gažirenan eya gomorgvaşi oktalaşen ambaroni k̆arta rabisk̆a
meçkineri p̆eriodepeten Osmanlişi Arkivepes.
Batumi do muşi gomorgvaşi İslamizayonişen ambaroni ardido rabisk̆a
komiğunan çkin. Gurci Şehidepeti kort̆es Yavuz Sultan Selimişi Çaldiranişi
Seferişi oras. Batumi do muşi gomorgvaşi gayrimuslimepeşi hak̆epeti oçvalu şeni
udodginu fermani nincğoneren şkagurişen. Gomorgvaşi xalk̆is xveneri p̆at̆inoba
şeni, emk̆ata maktalepes k̆ai geçinadveren do cezati meçeren Osmanlişi
şkaguronuri oktalak. Osmanlişi Arkivepeşi rabisk̆apeşen Gurcistani do Gurcepe
coxoni ketabi çkinik amk̆ata dulyapeşen ambarepe meçaps. Emk̆ata k̆oçepe
ok̆itxuşi renan aya ketabi çkini. Arkivişi rabisk̆apeşi teten oğarğalu ren
irişen pelaperi dulya; emk̆ata k̆oçepe aya oçkinuşi renan.
Ali İhsan Aksamazi: Murat̆ Begi; ağani
k̆ult̆uruli noçalişepe, noxvenepe, p̆rojepe giğunani? Çkinda ağani surp̆rizepe
giğunani k̆ult̆uruli speros?
Murat̆
K̆asap̆i: İrişen ʒ̆oxle Osmanlişi Gurcepe coxoni ketabi çkinişi monžineri do
xampineri majurani gamaçkva şeni vixandep ma aʒ̆i. Aya ketabi çkinişi Turkuli
gamaçkvati Gurculi gamaçkvati gamiçinu mk̆ule oraşi doloxe do emuşeni. Milletik
udodginu aya ketabi mak̆vans. Emuşeniti
aya ketabişi monžineri do xampineri gamaçkva astaxolo oxaziru minon ma.
Gomorgva Maç̆axeli şeni Maç̆axeli Osmanlişi Arkivepes coxoni p̆rest̆ijuli ar
ketabi p̆ʒ̆opxup ma. Amuş gale, aya emedeni ixazirinasunon gamaçkvalu şeni
mk̆ule oraşi doloxe. Sup̆rizepe iqvasunonan, sup̆rizepe komiğun tkvanda; eşo
matkven aʒ̆i. Xolo arkivepeşen esasoni
dulyape oxvenus mevaqonop ma, ʒ̆oxle noğa Artvini, uk̆açxe noğa Batumişi jin.
Ali İhsan Aksamazi:
Murat̆ Begi, ma şukuri giʒ̆umert aya ok̆oxtvala şeni. Tkvan mç̆ipaşaşi
k̆itxalepes nena gemiktirit. Tkvanti ginonan na, aʒ̆i voçodinat aya ok̆otkvala!
Mara tkvan otkvaluşi çkva mutu giğunan na, eti miʒ̆vit. Allahik bere-bari k̆ala
irote tkvan goxelan.
Murat̆
K̆asap̆i: Ali İhsan Begi, amk̆ata fursat̆i momçit, ma emuşeni şukuri giʒ̆umert.
Notkvame çkimi ak̆onari ren. Allahik çkin iris ocağepe çkini k̆ala xela,
şursağoba, ginže skidala momçan do iroras artimajura k̆ala dobdgitat do pelaperi noçalişepe gamaviğat!
.
aksamaz@gmail.com
https://shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com/search?updated-max=2019-08-05T05:00:00-07:00&max-results=7&start=20&by-date=false
https://shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com/search?updated-max=2019-08-05T05:00:00-07:00&max-results=7&start=20&by-date=false
