“(Sıma pêroine rê, kişta çhemê Muzıri ra ma be xêr di) -
Tkvan iris selami giʒ̆umert ma Munzurişi ğaldidip̆icişen ...”
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri sumari çkimi ren Xidir Ereni. Emu
ren Zazuri nenaşi mamgurapalepeşi art- arti. Gonep tkvanti giçkinan, ma eya va
maçkinen; Xidir Ereni ren Zazuri nenaşi beciti emektarepeşi art-arti. Edo emus
kuğun gamiçkvineri Zazuri ketabapeti. Zazuri nenaşen; Zazuri nenaşi nenaluri
ocaği, tarixi, ak̆ademiuri noçalişepe, doloxeni- galeni coğrafya muşişen;
Zazapeşi gedgineri derneğepen; emektari Xidir Erenişi biyografi do
noçalişepeşen bğarğalit çkin. Aya noç̆are ren çkini noğarğaleşi t̆ekst̆i. Ali İhsan
Aksamazi; 11 VI 2019)
+
Ali İhsan Aksamazi: ʒ̆oxle biyografi tkvanişen bğarğalat
do eşo gevoç̆k̆at, iqveni?! So yeçkindit? Namu nʒ̆opulapes igurit? Çileri reti?
Berepe do motape giqonunani? Aʒ̆i so skidurt? Dudi tkvanişen molamişinit, mu
iqven!
Xidir Ereni: Ma yepçkindi noğa Dêsimi- Ovacik̆işi Oput̆e
Zeraniges, (15) vit̆o xut K̆undura (1957)
vit̆on çxoro oşi do jure neçi do vit̆o şkvit ʒ̆anas. ʒ̆oxle ma doviguri oput̆e çkimişi geç̆k̆apuroni nʒ̆opulas.
Uk̆açxeti viguri oşkenoni nʒ̆opula K̆ebanis; Mamgurapaleşi Nʒ̆opulati noğa Dêsimişi
şkaguris. Ar oput̆eşen majuranişa ma mamgurapale vort̆i, voguri mamgurepe
çkimis çkvadoçkva oput̆epes, (15) vit̆o xut ʒ̆anaş morgvalis. Uk̆açxe doviguri noğa İst̆anbolişi Universit̆et̆işi
Sosyolojişi burmes. Uk̆açxeti dop̆i mağali lisansi sosyolojişi speros,
Sosyaluri Çkinapapeşi Enst̆it̆ut̆is. Ma vixandi gamantana- gurapaşi çkvadoçkva
speropes, (41) jure neçi do ar ʒ̆anaş morgvalis. Çileri vore do jur k̆ulani
bere komiqonun ma. Aʒ̆i ma pskidur oput̆e çkimis (6) anşi tutaş morgvalis do
anşi tutaş morgvalisti noğa İst̆anbolis pskidur ma.
(2009) eçi oşi do çxoro ʒ̆ana rt̆u, emindros ma vixandept̆i
noğa İst̆anboli- Beşik̆t̆aşis. Manebrape komiqonut̆u ma. Emindros p̆eriodilo
çkin ok̆optit do Zazapeşi p̆roblepeşen molapşinit do bğarğalit. Aya ok̆oxtalape
şk̆ule, Zazuri nenaşi oskidu- oskedinuşi simadaten, ar vak̆ufi varna ar nena-k̆ult̆urişi
derneği gedgu şeni gzas gebdgitit çkin.
Vak̆ufi gedguşi dulyaşi maaliyet̆i didi do dido rt̆u,
amuşeni ar derneği şeni govonk̆vatit. Edo İlkineri Zazuri Nena do K̆ult̆urişi
Derneği p̆k̆idit çkin (2011) eçi oşi do
vit̆o ar ʒ̆anas, noğa İst̆anboli- Beyoğlis. Emindroşen doni, xes xe meçameri do
şurdoguriten vixandept derneği çkinişi doloxe. P̆rojepe çkini eşo rt̆u: Zazuri K̆ursepe/
Xçini- badepe çkinik Zazuri Ğarğalapan, Zazuri gamaçkvapeşi Kutupxana, Zaza mç̆arupeşen
imzaşi dğalepe, Zaza esnafi, turcari do dulyaşk̆oçepeşa mok̆itxape, Mengaperi
nena do k̆ult̆uruli derneğepeşa mok̆itxape, Nenaşi k̆omisyonuşi oʒ̆opxinu,
Zazuri dersepeşi mat̆eryalepeşi oʒ̆opxuşi k̆omisyoni, Mengaperi nena do k̆ult̆uruli
derneğepe k̆ala oşkaruli p̆rojepeşi oʒ̆opxu (Anat̆olişi Xalk̆epek mu ak̆vandepan,
Moʒ̆qvaşi Fest̆ivali steri, Turkiyeşi K̆ult̆uruli Xampoba steri…), Universit̆et̆epeşi
Zazapeşen ambaroni semp̆ozyumepes ognapalapeten omxvacu, noğa Dêsimis ʒ̆opxineri
Munzurişi Buncina do K̆ult̆uruli Fest̆ivalis ok̆atu, Zazuri radio-t̆elevizvoni
şeni ot̆oritepes oxveʒ̆upe meçamu, Zazuri nenaşi xaliten nok̆uʒxinu şeni ok̆oxtalape
oʒ̆opxu Meclisis, Menoʒxune Zazuri nenape şeni Munzurişi Universit̆et̆i k̆ala
oşkaruli k̆omisyon oʒ̆opxuşi noçalişepe, Art̆uk̆luşi Universit̆etişi menoʒxune p̆at̆i
Zazuri dersepe şeni Gamantana-gurapaşi naziobas rap̆orepe oç̆aru do meçamu, Ketabişi
speros Zazuri İSBN şeni oxandu, derneğeşi gamaçkvale gedgu. Andğaneri ndğas,
çkin gurdoşuriten gzalepe bgorupt Zazuri Monç̆inoraşi Nʒ̆opula oʒ̆opxu şeni Noğa
Ovacik̆işi oput̆e Zeraniges…
Ali İhsan Aksamazi: Zazuri nena ren k̆oçinobaşi
simbolepeşi art-arti. Zazuri nenaşi ğura ren k̆oçinobaşi ğura. K̆oçinobaşi
irişen mcveşi nok̆uçxenepe şinaxeri ren Zazuri nenaşi doloxeti; majura
nenapesti eşo. Ma eşo miçkin. Edo aşo matkven. Aya ren çkimi k̆oçinobaşi
gagnapa. Aya ren çkimi anank̆eni. Zazuri
nena skidaşi, k̆oçinobati skidasunon. Zazuri nena ğuraşi, k̆oçinobati,
cumalobati ğurasunon. Çkimi gagnapa aşo ren. Tkvan muepe gatkvenan aya gagnapa
şeni? Mtini giʒ̆vat; Turkiye, dido xampa ren Zazuri nenape steri majura nenapeten.
Aya ren Turkiyeşi k̆ult̆uruli xampoba. Mara çkin didopeten çkar mutu va
miçkinan amk̆ata nenapeşen. Tkvan mu isimadep aya xali şeni? Mi ren aya xalişi
nena-gemktiru? Mu isimadupt tkvan?
Xidir Ereni: Aya varna eya, k̆arta
nenak skidala, k̆oçi, k̆oçepeşi munasebet̆i, buncina, buncinaşi şuronepe oçinu-
oçinapu şeni k̆oçis numxvacups. K̆oçinoba, k̆oçinobaşi noxvenepe, muşi
noçkindepe, entepeşen genomskidepe, muşi cginape, mogapape; mk̆ule nenaten; renobaşi
kianas oʒ̆k̆edu şeni ren k̆arta nena; k̆arta nenas kuğun aya noğira. K̆oçi
xvala- xvala vardo, tarixiten koren do emuten skidun. Eşo giʒ̆vat; tarixuri
renobaşi spero ren aya. Aya tarixuri renobati nenaşi menceliten koren. K̆oçis
renoba muşi aqu nenaşi xeten. Emuşeniti, K̆oçinobak mu qvas na, qvas, muç̆oşi
dulyape qvas na, qvas, muepe yoçkindas na, yoçkindas, mteli cginapa muşi, ziyanepe
muşi, gecginape muşi, ugecgineroba muşi, icadepe muşi… çkin gomaşinen k̆arta
ambari, k̆oçişi mteli noxvenepe nenaten yeçkindun. Nenaşi menceliten ar ʒ̆oxleni tasişen uk̆açxeni
tasis niçinen çkinapa. K̆oçik nenaşi menceliten dodgitun do sva okaçaps çkinapaşi kianas. K̆oçişi mteli noçkinde do
noxvenepe muşi mulun nenaşen; emuşeniti k̆oçis borci kuğun nenaşa. Nena va rt̆u
k̆onna, varti renobaşi tarixişen varti k̆oçinobaşi tarixişen molaşinu iqvasunt̆u.
Emuşeniti, Ar nena oçvalu ren k̆oçinoba
oçvalu; k̆arta nena şeni aya xali aşo ren. Mek̆arberi k̆arta nena ren mek̆arberi
ar “k̆oçinoba”. Aya dixa xampa ren uk̆oreʒxu nena do k̆ult̆urepeten; amk̆ata
xampa dixapa ʒara oxvenu ren oqvilu k̆oçinoba; aya ren didi k̆abaeti.
Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti Zazuri nenaşen bğarğalat,
molapşinat! Zazuri nena namu nenapeşi ocağişen ren? Zazuri, nena reni varna ar
çkva nenaşi dialekt̆i reni? Miçkin,
çkvadoçkva t̆eorepe koren aya speros. Tkvan mu isimadupt aya t̆eorepe şeni?
Xidir
Ereni: Zazuri nena ren Hint-Avrop̆uri nenaşi
ocağişi İranuri nenapeşi grubişen. İranuri nenapeşen Zazuri nenas kuğun
meçkineri sva do hususiyet̆i. (Dudi muşi ren ar nena.) Edo O. Manik (1906 ʒ̆anas),
K̆. Hadank̆ik (1932 ʒ̆anas), P̆. Det̆esk̆ok (1921 ʒ̆anas), G. Morgenst̆erinik
(1958 ʒ̆anas), I. M. Oransk̆icik (1963 ʒ̆anas), G. L. Vindfyuxrik (1989 ʒ̆anas),
V. S. Rast̆rguevak (1990 ʒ̆anas), J. Gip̆erik (1996 ʒ̆anas) do majura lingsvist̆epek
doç̆ares uk̆oreʒxu mak̆elepe. Zazuri majura nenapeşi dialekt̆i vardo, dudi muşi
ren ar nena yado ognapes lingsvist̆epek. İranuri nenape eşo itasnifinenan: ʒ̆oxle, Yulva do Geulva, uk̆açxeti, Olande do
Omjore. Zazuri nena işinen Olande-Geulva İranuri nenapeşi doloxe. Farsuli
nenati ren İranuri nenapeşi şkas. Zazuri nena Oşke Farsuli (Pehlevuri) do K̆lasik̆uri
Farsulişa vardo, Avest̆uri do P̆art̆uli nenaşa xolosoni ren.
Zazuri nenaşi mağarğalepes va oxvaʒ̆onenan
Kyurduli nenaşi mağarğalepeşi nena;
Kyurduli nenaşi mağarğalepes va oxvaʒ̆onenan Zazuri nenaşi mağarğalepeşi
nena. Artikartis va oxomaʒ̆onenan çkin. Mara Turkuli nena oğarğaluten artikartis
oxomaʒ̆onenan çkin, Zaza do Kyurdepe. Aya
noʒ̆irenikti k̆aixeşa moʒ̆irapan: Zazuri nena va ren Kyurduli nenaşi varna ar
çkva nenaşi dialekt̆i; aya noʒ̆ireniti domibağunan. Dialekt̆iş teorepe lingvist̆uri
vardo, p̆olit̆ik̆uri ren. Edo amk̆ata teorepe ilmiuri va renan; aya k̆aixeşa
miçkit̆an. Amk̆ata notkvamepe p̆olit̆ik̆uri renan do mutu var.
Ali İhsan Aksamazi: Çkin, aya nena Zazuri nena coxoten
miçkinan. Çkva coxotenti içkineni Zazuri nena? Antepeşenti molamişinit, mu
iqven!
Xidir
Ereni: Alamanepek dudi mutepeşi svalepe
mutepeşiten oçinapapan majurapes: P̆rusiuli, Saksonuri, Bayuli, Geulva zoğap̆icuri
steri. Zazapekti eşo ikipan do dudi mutepeşi eşo oçinapapan majurapes: Zaza, K̆ırmanç̆i,
Dimili, K̆irdi, Giniç̆i, Elevi, Şarê Ma steri. Antepek dudi mutepeşi Zaza oçinapapan
galenepes. Hemi emuşeni hemiti opapeşxoloxeni t̆erminolojiten, am xalk̆is Zaza,
nenape mutepeşisti Zazuri itkven.
Kyurdepek Zazuri
nenaşi mağarğalepes Zaza varna Dimili uʒ̆umernan. Sarizi, Zara, Divriği coxoni
noğapes do noğa Malatyas, Kyurdepek Zazuri nenas “Gini” uʒ̆umernan. Coxo Gini;
Beypazari do Ulaşis skideri ar Zazuri aşiret̆işi coxoşen mulun. Zazuri nenaşi mağarğale
Dersimişi Alevepek dudi mutepeşis K̆ırmanç̆i, Sunepes Tirk, Kyurdepesti Xurr, entepeşi
nenasti K̆irdaşk̆i uʒ̆umernan. Edo dudi mutepeşi entepe k̆ala ar žiropan. Noğa T̆ek̆mani
do noğa Xinisişi Zazuri mağarğale Alevepekti dudi mutepeşis Elewi, Sunepesti Kyurdi
uʒ̆umernan. Entepekti dudi mutepeşi Kyurdepeşen va şinapan.
Ali İhsan Aksamazi: Miçkin; Zazuri nena iğarğalen
Turkiyeşi k̆arta sotis. Tarixuro; Zazuri nena didopeten Turkiyeşi namu noğapes
iğarğalen? Turkiyeşi gale, çkva dobadonapesti iğarğaleni Zazuri nena?
Xidir
Ereni: Zazuri nena iğarğalinen didopeten
jileni Firatişi gomorgvas. Olande Geulvas noğa Zara, Geulvas noğa Çemişgezegi, Omjores
noğa Siverek̆i, Omjore Yulvas noğa Mut̆k̆i do noğa T̆at̆vani, Yulvas noğa Vart̆o
do Xinisi, Olandes noğa T̆ercani do noğa Çayirli ren Zazuri nenaşi gomorgva;
eşo matkvenenan çkin. Aya gomorgvaş gale, noğa Aksarayişi (17) vit̆o şkvit
oputes, Noğa Art̆aani- Gyoleşi ar-jur oput̆es, noğa K̆arsi- Selimişi namtini
oput̆epes do noğa K̆ayseri-Sarizis iğarğalinen Zazuri nena. Turkiyeş gale, K̆azakistani
do Gurcistanisti iğarğalinen Zazuri nena. K̆azakistanişi noğa Cumbulis (10.000)
vit vit̆oşi Zaza skidun yadoti molişinen. Emindroneri Sovyetistanişi am Zazape içvines
K̆azakistanişa noğa Batumişen St̆alinişi xeʒalas; ayati ren mtini ambari.
Zazuri nena iğarğalinen (3- 4) sum- otxo milioni k̆oçişi şkas dobadona çkinis. Eşo
ptkvat na, aşo ptkvatna (1) ar milioni Zazati skidun menyaş gale. Aşoten (5)
xut milioni Zaza skidun mtel kianas yado matkvenan.
Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti Zazuri nenaşi albonişen
molamişinit, mu iqven! Zazuri nenas muk̆o bonca uğun? Muk̆o xonaroni do muk̆o
uxonare bonca do diftongi uğun Zazuri nenas?
Xidir Ereni: Zazuri nenas kuğun (7) şkvit xonaroni bonca (
“a, e, ı, i, o, u, û”), (24) eçi do otxo
uxonare bonca ( “b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, q, p, r, s, ş, t, v, w,
x, y, z”) do (4) otxo diftongi (“ph, th, çh, kh”).
Ali İhsan Aksamazi: Çkin k̆aixeşa miçkinan, k̆arta nenas
kuğun eʒxeri zit̆ape majura nenapeşen. Zazuri nenasti eʒxeri zit̆ape uğuni
majura nenapeşen. Didopeten namu nenapeşen eʒxeri zit̆ape uğun Zazuri nenas?
Edo aya eʒxeri zit̆ape didopeten namu speropeşen ren? Majura nenapesti Zazuri
nenaşen eʒxeri zit̆ape uğuni?
Xidir Ereni: Zazuri nena ren İranuri nenapeşi grubişen, emuşeniti
eya nenapeşen uk̆oreʒxu oşkaruli zit̆ape kuğun. Zazuri nenas kuğun dido ç̆it̆a
Ermenuri, Urumuri do Arabuliti zit̆apeti.
Kyurduli, Turkuli do Ermenuri nenapesti kuğunan Zazuri zit̆ape;
aya içkinen.
Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti ginonan na, aʒ̆iti Zazuri
nenaşi ak̆ademiuri speroşa komoptat! İpti mundes do so gamiçkvinu Zazuri nenaşi
alboni? Mi rt̆u varna miepe rt̆es aya noçalişepeşi goʒ̆oncğonerepe? Namu nana
albonişen yeçkindu iptineri Zazuri alboni; Arabuli albonişeni, Latinuri
albonişeni?!
Xidir Ereni: Rabisk̆o Zazuri
nena ipti iç̆arinu P̆et̆er Lerçi (Rusyaşi İlimepeşi Ak̆ademi) şk̆elen (1856)
vito ovro oşi do jure neçi do vit̆o anşi ʒ̆anas. Aya rabisk̆epe gamiçkvinu Alamanuri do Rusuli
nenapeten (1956- 58) vit̆on çxoro oşi do jure neçi do vit̆o anşi- jure neçi do vit̆o ovro ʒ̆anapes. F. Miulerik
ligvist̆uro ixandu aya rabisk̆apeten (1964) vit̆on çxoro oşi do sume neçi do
otxo ʒ̆anas. Aya noçalişepeten, Zazuri
ren dido mcveşi nenapeşi art-arti yado oxoiʒ̆onu. O. Manik do emuşk̆uleni K̆. Hadank̆ikti mç̆ipaşaşi
ixandu Zazuri nenaşi speros. Aya noçalişepe gamiçkvines “Zazuri Dialekt̆i”
coxoten (1932) vit̆on çxoro oşi do eçi do vit̆o jur ʒ̆anas. Majura noçalişepeti
eşo renan: Xolo, V. Minorsk̆i (Daylamit̆epeşi ʒ̆oxle-mxtimoba, nananoğa P̆arisi,
1931 ʒ̆ana, B.: 17; Daylami, İslamişi Ansik̆lopedi), Albert von Lo K̆oqi (1901 ʒ̆ana),
T̆eri Liin T̆odi (1985 ʒ̆ana), Ludvig P̆oli (1998 ʒ̆ana, Zazuri - Grameri do Ar Dialekt̆olojişi Oğoda), Şkaguri do Omjore P̆ici;
Zilfi Selcani (1998 ʒ̆ana, Zazuri Nenaşi
Grameri, Olande Dialekt̆i –Dersimişi Dialekt̆i), İlyas Arslani (2007 ʒ̆ana, Noʒ̆ilinape, 2016 ʒ̆ana, Fiilişi
fonksiyoni do ergat̆iuroba), Mesut K̆esk̆ini (2009 ʒ̆ana, Zazuri Nenaşi Dialekt̆uri moʒ̆opxaşi jin).
Zazuri t̆ekst̆epe
ipti Arabuli boncapeten, uk̆açxeti Latinuri boncapeten iç̆arines.
Andğaneri
ndğas, Zazuri nena kuğun sum alboni: Munzurişi Universit̆et̆işen Selcanişi Alboni,
Vate coxoni noçalişeşi grubişen Bedirxanişi Alboni, Bingyolişi Universit̆et̆i-
menyaş galeni namtini Zazuri gamantanerepe, mç̆arupe do Zaza-Der-işi noxmare Jak̆obsonişi Alboni.
Ali İhsan Aksamazi: Turkiyes do Turkiyeşi gale; iptineri
Zazuri alboni, zit̆apuna do ketabepe mundes do so gamiçkvinu? Aya noxvenepeşi
goʒ̆oncğonerpe miepe rt̆es?
Xidir
Ereni: Zazapes kuğunan dido mcveşi nç̆araloba, mara ç̆areli va rt̆u. Eşo ptkvat na, aşo ptkvat na, ç̆areli Zazuri nç̆aroba
yeçkindu çodina jur oşʒ̆anuraşi doloxe; Arabuli alboniten iç̆arinu. Çkineri
iptineri t̆ekst̆epe ren (1798 – 1833) vit̆on şkvit oşi do otxo neçi do vit̆o
ovro- vit̆on ovro oşi do eçi do vit̆o sum ʒ̆anapeş tariğoni. Antepe renan
Alevobaşi ambarepeşen xeşnoç̆arepe. Aya xeşnoç̆arepe ižirineret̆es noğa Diyarbak̆iris. İptineri
gamiçkvineri Zazuri noxvene ren Liceluri Zaza Ahmede Xasişi. Kyurdişi dinişk̆oçepek
Zazapes k̆ult̆uruli menceli va uğunan ya tkverenan şak̆aten. Liceluri Zaza
Ahmede Xasikti entepes nena geuktiren Zazuri Mevlidi oç̆aruten (1899) vit̆on
ovro oşi do otxo neçi do vit̆o çxoro ʒ̆anas.
Aya ren gamiçkvineri iptineri Zazuri buk̆let̆i. Majurani gamiçkvineri Zazuri
noxvene ren noğa Siverek̆işi mufti Osman Efendiyo Babicişi mevlidi. Aya buk̆let̆i
iç̆arinu (1906) vit̆on çxoro oşi do anşi ʒ̆anas do gamiçkvinu (1933) vit̆on
çxoro oşi do eçi do vit̆o sum ʒ̆anas, noğa Şamis/ Damosk̆os.
Zazuri
nena rt̆u uxonare (60) sume neçi ʒ̆anaş
morgvalis. sume neçi ʒ̆anaşi uxonaroba şk̆ule,
Latinuri Alboniten Zazuri burmeloni jurnali “Roja Newe / Ağani Dğa” gamiçkvinu
(1964) vit̆on çxoro oşi do sume neçi do otxo ʒ̆anas. Uk̆açxe (1980) vit̆on
çxoro oşi do otxo neçi ʒ̆anaşakis,
namtini mak̆vazale jurnalepek gamoçkes Zazuri t̆ekst̆epe; amk̆ata noʒ̆irenepe
ižirines Zazuri nç̆aralobaşi speros. Zazuri
nç̆arobaşi ağneburo yeçkindu Zaza mailticepeşi menceliten Avrop̆as. Aya rt̆u
entepeşi geʒ̆unk̆ap̆ala. Aya rt̆u (1980) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi ʒ̆ana şk̆ule. Aya ren “Zazuri Nenaşi Ronesansi” yado
molişinen. Zaza gamantanerepek gamoçkes
Piya, Ayre, Desmale Sure, Ware, Tija Sodiri coxoni jurnalepe aya p̆eriodis.
Zazuri p̆aramitepeşi k̆orobape, p̆aşurape, do romanepeti gamiçkvinen. Zit̆apuna
şeni noçalişepe ixvenes.
Edo xolo;
Zazuri nenaşi jin çkvadoçkva dokt̆orant̆urape ixvenes Avrup̆aşi (didopetenti Alamaniaşi)
universit̆et̆epes. Edo amk̆ata noçalişepe gamiçkvines.
Ali İhsan Aksamazi: Zazuri nenaşi uç̆aru nç̆araloba ren
dido xampa oşʒ̆anurapeşen doni; eşo miçkin. Mara k̆aixeşa miçkinan, aya ren
globalizasyonişi ora. Edo uç̆aru nenapes oskiduşi menceli va uğunan
globalizasyonişi oras. Radio- t̆elevizionişi ç̆andina, gazetaşi ç̆andina,
gamantana-gurapa va uğut̆aşi, oskiduşi menceli va uğunan amk̆ata nenapes.
TRT̆-s Zazuri nenaten ç̆andina uğuni? Turkiyeş gale, Zazuri nenaten radio-
t̆elevizyonişi ç̆andina reni? Armʒikati amk̆ata p̆roblemepeşen molamişinit, mu
iqven!
Xidir Ereni: Dido mtini zop̆ont tkvan; ʒ̆ori ret tkvan.
Ar nena, iptinero gamantana- gurapaşi
nena va ren na, (eya nenaşi mağarğalepes
eya nenaten ok̆itxu- oç̆aru va uçkinan na,) eya nena ren oğuruşi gzas. İrişen ʒ̆oxle
emk̆ata dulyapeşi oʒ̆opxinu domaç̆irnan çkin: Amk̆ata k̆arta nenaten
gamantana-gurapa ren dvaç̆ironi, çkar va rt̆as na, dudi mutepeşi sotepes. (2012)
eçi oşi do vit̆o jur ʒ̆ana rt̆u, (MEB-şi)
gamantana- gurapaşi nazirobaşi gonk̆vataten, Zazuri nenati iqu menoʒxune dersi
oxenʒaleşi nʒ̆opulapes. Zazuri nena iqu jur saat̆oni dersi ar dolonis. Zazuri
nenati iqu gamantana- gurapaşi nenapeşi art-arti. Mara galeni nenapeşi k̆at̆egorişi
doloxe işinu Zazuri nena. Aya xaliten Zazuri nena va ren mtelo gamantana-
gurapaşi nena; aşo matkvenan çkin. Mamgureşi ok̆vanduten, beres niçinen aya
nena nʒ̆opulas. Ayati ren k̆ursuşi p̆rogramişi doloxe. Ar nena, gamantana-
gurapaşi nenati ren na, mecburi oqopimuşi ren; ma aşo miçkin. Coxo muşişenti
mskvaşa oxoiʒ̆onen: Menoʒxune!
Radio- T̆V-şi ç̆andinapeşi speroşenti molapşina: TRT̆ -Kyurdişi
ç̆andinapeşi doloxe gverdi saat̆oni Zazuri ç̆andina koren. Kyurdulişi hibrit̆iten ar p̆rogrami niçinen. Aya
p̆rogramik Zazuri nenaşi asimilasyoni şeni ixandeps Kyurdulişi doloxe; amk̆ata
noğira kuğun eya p̆rogramis. T.C.-kti ar çkva bela va gorups do emuşeniti amk̆ata
asimilasyonis numxvacups; eşo domaʒ̆onen mati.
Çkin dido faraten, Dudnaziroba do R T̆UK-is oxveʒ̆upe
komepçit do Zazuri nenaten (24) eçi do
otxo saat̆oni ç̆andina vak̆vandit entepes. “Doxmeli k̆anali gonʒ̆k̆u şeni tkvan
çkar endoli va giğunan” yado nena gemiktires entepek(!)
Ali İhsan Aksamazi: Zazuri nenati menoʒxune dersepeşen
arteri ren devletişi nʒ̆opulapes. Aya menoʒxune dersepe dobağine renani Zazuri
nenaşi oskedinu şeni? Tkvan mu isimadept aya xali şeni? Turkiyeşi gale, Zazuri
nenaşi dersi reni ar çkva dobadonas?
Xidir Ereni: Jileti molapşini ma. Ar dolonis jur saat̆oni
Zazuri “menoʒxune” dersi ak̆vandit yado aya nenaşi mağarğalepes otkvalu va ren
çkar realist̆uri dulya; ma eşo domaʒ̆onen.
Zaza gamantaneri do magamantane Hak̆k̆ı Çimenişi
şurdoguriten noçalişeten, Zazuri nena iqu menoʒxune dersi menyaş gale,
Alamaniaşi ar eyalet̆is; Turkiyes steri.
Mara ar çkvanerobaten; İlçe M.E. Direkt̆oba koren ak do “Nʒ̆opulapeşi Direkt̆oroba”
koren ek. Edo akoni- ekonepes kuğunan çkvadoçkva gagnapape. Ekoni ar “Nʒ̆opulaşi
Direkt̆orobaşi” onžğonis skideri (15) vit̆o xut mamgurek ak̆vandaşi, namu nʒ̆opulaşen varna sinifişen iqvas na,
iqvas, entepeşi vasitapeten entepeşa irişen xolosoni şkaguroni nʒ̆opulaşi ar
varna ar-jur sinifis (mamgurepeşi tercixiten) entepe ok̆omç̆k̆eşuten
mamgurepes nuşvelnan belediyepek.
Ali İhsan Aksamazi: Turkiyes varna majura dobadonapes,
Zazuri nenaşi oskedinu şeni gedgineri derneğepe, inst̆it̆ut̆epe giğunani? Aya derneğepek
muepe ikipan? Muperi ak̆t̆ivit̆epe uğunan entepes?
Xidir Ereni: Aya gagnapaten, Turkiyes gedgineri iptineri
ren çkini derneği. Noğa İst̆anbol-Beyoğlis, (2011) eçi oşi do vit̆o ar ʒ̆anas
gedgineri ren derneği çkini. Edo
xolo, çkini derneği şk̆ule, akt̆iuri
faaliyet̆oni derneğepeti korenan nağa Bingyolis, noğa Diyarbak̆iris do noğa Mersinis..
Menyaş gale; didopeten Alamania, Avust̆uria, İsveçi,
İsviçre do Fransasti gedgineri derneği do
enst̆it̆ut̆epe komiğunan çkin.
Aya derneği do enst̆it̆ut̆epes Zazuri nenaşi oskidu-
oskedinuşi anank̆eni kuğunan. Edo aya anank̆eniten faaliyet̆epe kuğunan
entepes. Antepeşen namtinepek nena, zit̆apuna
do dersişi ketabepe oʒ̆opxu şeni şurdoguriten içalişapan.
Ali İhsan Aksamazi: Dido çinoberi gemabirepeti kogiqonunan;
aya komiçkin ma. Entepe do entepeşi çinoberi birapapeşenti molamişinit, mu
iqven!
Xidir Ereni: İrişen ʒ̆oxle, dido çinoberi şairepe
komiqunan. Sey Qaji, Hesenê Sey Qaji, Weliyê Usenê İmami ren entepeşen ar-juri.
Sait Baksi, Hüseyin Doğanay do Xidir Akguli stei k̆oçepe
renan ağanmordale şairepe çkini.
Xolo, Metin- Kemal Kahraman Cumalepe, Hasan Dewran do
Mikail Aslani steri k̆oçepekti kilami ibiran do nok̆orobepeti kuğunan entepes
artneri oras.
Yılmaz Çelik, Kerem Sevinç, Erdoğan Emir, Ahmet Aslan, Mucahit
Goker, Zele Mele Mehmet Ali, Gule Mayera, Hasan Ali, Aynur Doğan, Beser Şahin,
Doğan Çelik, Abidin Biter, Ozan Serdari steri uk̆oreʒxu gemabirepekti Zazuri kilam
ibiran; amk̆ata k̆oçepeti k̆omiqunan çkin.
Birapape çkinişen namtinepeti eşo ren: Asme veciya, xece,
agerayiş, intizar, pukeleke, ewro hirê asmiyo, elqajiye, şire, ğezale, vilike,
usên, dada amelkano, kata şêri se bikeri, fadike, oy meleme…
Ali İhsan Aksamazi: Tkvan Gamiçkvineri ketabepeti
kogiğunan. Zazuri nenati ogurapt mamgurepe tkvanis; aya komiçkin ma. Ağani çkva
mu p̆rojepe giğunan Zazuri nenaşi speros?
Xidir Ereni: Ho, komiğun ma. Antepeşen ilkineri ren
“Dêsım ra Ju Pelge, ZERANIGE” . Aya ren speroşi noçalişe. Uk̆axçe, çkimi şk̆elen
meçameri dersepeşi not̆epeşen nok̆orobe “Dersê Zazaki/ Zazuri Dersepe” coxoni
gamiçkvineri ar çkva ketabi komiğun ma. Emuşk̆uleti, Skidalaş morgvalis Oguruşi
Generaluri Direkt̆orobaşi (2016) eçi oşi
do vit̆o anşi tariğoni moduluri p̆rogramişa moxva Zazuri p̆rogramiten ç̆areli “Zazuri
Dersişi Ketabi” coxoni noçalişeti komiğun ma. Aʒ̆i (2018) eçi oşi do vit̆o ovro
ʒ̆anaşi moduluri p̆rogramişa moxva ar ketabi do menoʒxune dersepe şeni ʒ̆opxineri
5, 6, 7 do 8. sinifepeşi Menoʒxune
Dersepe şeni dersişi kitabişi mat̆eryalepe k̆orobineri renan do grafik̆eris meçamuşi oras renan.
Ali İhsan Aksamazi: Ma şukuri giʒ̆umert. Aʒ̆i çkva
k̆itxala va miğun. Mara tkvan molaşinuşi çkva mutu giğunan na, eti molamişinit,
mu iqven! İrote ixelit!
Xidir Ereni: Dobadona çkini ren k̆ult̆urepeşi cenneti.
Aya k̆ult̆urepeşi osağapu ren oxenʒaleşi iptineri anank̆enepeşen; eşo miçkin
ma. Mteli nena, k̆ult̆uri do simadepe dudmoşletinero skidan; k̆arta k̆oçi skidas dudk̆anonuri
dobadonamşinobaten demok̆rat̆iuli, sosyaluri do xuk̆uk̆işi oxenʒaleşi doloxe; ma
aya gurdoşuriten mepşven.
https://shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com/2019/07/
